Classi__ Book COPNELII NEPOTIS YITAE. Prlnted fn Oprmany > >- ■ CORNELII NEPOTIS VITAE. EDIDIT GEORGIUS AENOTHEUS KOCH. EDITIO STEREOTYPA. EX OFFICINA BERNHAKDI TAUCHNITZ. LIPSIAE MDCCCLV. % DE COENELn NEPOTIS VITA ET SCRIPTIS. CorneliusNeposi , ortus exillustri genteCornelia,patriamhabuitregio- neni Italiae septentrionalem, quae Romanis dieebatur Gallia citerior s. Cisalpina, quare a Flinio2 in uni- versum nominatur Padi accola , ab Ausonio^ Gallus. Hacautemambi- guaPliniiAusoniique appellatione factum est, ut muiti multa ad nata- lem eius locum adcuratius defi- niendum suspicarentur, quamquam omnes sine ulla probabilitatis spe- cie. Sic, utpaucis rem absolvam, alii 4 eumHostiliae natumesse, in vico Veronensi, alii^ eum Parmen- sem, alii Novocomensein, alii Me- diolanensem^ fuisse volunt. Paullo certius de tempore, quo vixerit, iu- dicari potest, si quidemcum auctor ipse passim in opere suo tum alii scriptores data opportunitate non- nulla protulerunt, quae adprime spectant ad illud exquirendum. Nam Ciceronis quidem familiaria vocatur Gellio? , ipsumque Cicero- nem cum eo literarum habuisse 1 Praenomen Caii (C), quod qui praefige- ret primus videtur fuisse Gifanius, omni caret librorum auctoritate. Cf. Mureti Epist. III, 7. 2 Hist. nat. UI, 18. 3 Epist. 24. 4 Ut Onuphrius Panvinius , et ipse Vero- nensis, Antiqq. Veronens. lib. VI. p. 145 ,,Constantissimo civitatis nostrae testimonio Cornelium Nepotem, virum doctissimum et antiquitatum omniumperitissimum, Veronen- sem fuisse traditur, cui in summa curia cum reliquis Veronensibus illustribus etiam statua posita est ex publica auctoritate. Ortus in vico VeronensiumHostilia. Pius quoquepapa II. in Asiae descriptione eum Veronensem aperte fuisse scribit. Ad hunc Catullus opus suum misit tanquam civem suum: quoi dono lepidum noviun Libellum." Cf. I. G. Vossius de hist. Lat. I, 14. Rankius de C. N. vita et scriptis p. 7. 5 Rezzonicus in Disquisitt. Plin. t. II. p. 58 sqq. , cuius verba repetenda curavit Gieri- gius ad Plin. Epist. t. I. p. 463 sqq. 6 Lieberkuehnius-Pollmannianus Quaest. crit. p. 8. 7 Noct. Att. XV, 28. commercium probabile est.8 De- inde aequalem eum fuisse T. Pom- ponii Attici^ ex praefatione Vita- rum manifestum est, qua Attico adeo inscripsit librum suum. et ex alio loco ,io quo se de Catonis vita etmoribus plura in eo libro perse- cutum esse scribit, quemseparatim de eo fecerit rogatu T. Pomponii Attici. Item amicitia usus est Ca- tulli.poetae nobilissimi.n Denique Cn. Pompeii et C. Iulii Caesaris tem- pora attigit, quoniam ipse mentio- nem iniecit interfecti Caesaris,!^ Atticum autem Caesarem inter ac Pompeium ortis dissidiis neutri se adiunxisse profitetur.is Itaque cum Ciceronem ab a. 106 ad 43 a. Chr. n., Atticum, cui se superstitem fuisse declarat,i± ab a.H0ad33, Ca- tullnmpoetamab a.86ad 45vixisse, Caesarem autem a. 44 occisum esse recte statuerimus,ex istorumhomi- num rerumque inter se instituta comparatione concedamus oportet, Nepotis aetatem incidisse in a. 80 ad 28 a. Chr. nM Natus igitur libera 8 Epist. ad Att. XVI, 5, 5 Xepolis epislo- lam exspecto. Cupidus ille meorum? qui ea, quibus maxime yccVQtri), legenda non putcl. Cf. Suet. Caes. c. 55. Macrob. Sat.II, 1. Am- mian. Marcell. XXVL,1. Priscianus VHI,4. 1. 1. p. 370 ed. Krehl. 9 Cf. Vit. Attici 21 sq. 10 Vit. Catonis 3, 5. 11 Is quidem primum carmen putatur de- dicasse Nepoti his verbis : quoi dono lepidum novum libellum arido modo pumice expolilum? Corneli, libi, namque tu solebas meas esse aliquid pulare nugas, iam tum quum ausus es unus Italorum omne aevum tribus explicare chartis doctis, luppiter, et laboriosis. 12 Vit. Attici 8, 1. 13 ibid. 7, 1. 14 ibid. 19, 1. 15 Sic fere Rankius p. 15. Et iam G. H. Vossius de hist. Lat. I, 1 eum et ante Caesa- ris dictaturam et eo dictatore et post eum, Titzius (Prooem. ad ed. Nep. p.22.) usque ad a. 27 a. Chr. n., Heldius (Proleg. ad Vit. Att. VI DE CORNELn NEPOTIS quidem sed ad exitium ruente re publicamoribusque in deteriusmu- tatis vidit cruentissima civium con- tra cives bella, vidit turbas atque caedes Marianas et Sullanas, Cati- linae scelus, Clodii furores, Caesa- ris dominationem, prosperos Octa- viani successus et longius aetate provectus M. Antonii interitum. Minus nobis cognitum est per- spectumque, quibus parentibus or- tus sit et quomodo educatus. Ta- men ex totius vitae eius rationibus, quantum eas persequi licet, haud inepte colligas, eum nobili , fortas- sis equestri loconatumatque omni- bus fere iis artibus et disciplinis institutum esse, quibus illis tem- poribus ingenui Eomanorum pueri institui solebant,i6 quare eumnon solum popularibus historicis, ve- rum etiam Grraecis scriptoribus , ut qui Graeci sermonis peritus esset, insignem operampraestitisse dubi- tari vix potest. His studiis adiun- xit, id quod historiae scribendae consilium requirebat, simul adcu- ratiorem quandam legum atque in- stitutorum maiorum , item rei mili- taris notitiam. Nimirum omnino verisimile est, a patre filium iam puerili aetate Romamductum esse, ibique deinde eum totam fere vitam consumpsisse in optimis artiumlite- rarumque studiis,maximopere iniis, quae ad historiam tractandam spe- ctarent , excitatum et adiutum usu et consuetudine , quae inter ipsum intercedebatet Atticum, cuius adeo domesticis rebus propter familiari- tatem saepe seinterfuisse ait.i7 Pa- trem autem locupletem fuisse et opulentum vel ex eo potest colligi, quod filioRomae licuit esse remoto a publicis muneribushonestissimo- que frui otio. p. 11.) ad extrema Octaviani tempora vixisse statuunt. Ceterumdemortis genere nihil pror- sus compertum habemus , nam a Callisthene liberto venenis eum corruptumobiissemerum est commentum T. A. Fabricii (Biblioth. lat. t. I. p. 101 ed. Ernesti) , qui male perspexit locum Pluterchi in Lucullo c. 43. 16 Cf. Vit. Attici 1, 1. 17 ibid. 13, 7. Ut erat Nepos summa morum in- tegritate ac suavitate, quodpraeter aliud luculentum testimoniumis haud scio an familiaritas cumCice- rone et Attico contracta maxime nobis comprobet, ita philosophiae favebat, quatenus recte vivendi di- sciplinam continet, ut revera stoi- corum placita secutus esse putan- dus sit. Nam philosophiam omnino omnem ei fuisse contemptui vereor ut recte sibi persuaserint homines quidam docti propter Lactantii iu- dicium.i9 Neque ea scripta Cicero- nis, quae Nepos legenda non puta- vit,20 philosophicaaccipienda esse, quod Heusingerus voluit cum Po- pma, sed poetica recentiores viri docti bene intellexerunt.21 Otiosum tempus, quo ipsum pro- pter munerum vacationem abun- dasse supra ostendimus, collocavit in scribendis historiis. Atque ex iis quidem, quae scripsit, temporum ratione habita, quibus scripsit, primum locum obtinent Chroni- ca, 2 ^ quorum tribus libris cumex- terarum gentium tum Graecorum atque Romanorum res maxime me- morabiles videtur amplexus esse.23 Nonnulli, quibus accensendus est Eankius ,24 eum ligata oratione in iis usum esse contendunt, quod aperte et Catullus25 nugas suas cum illius doctis etlaboriosis char- tis comparaverit et Ausonius ea ad instituendos pueros commendave- rit. Quod utut est, in eo omnes fere consentiunt, Chronica illa cir- citer a. 50 a. Chr. n. absoluta esse, quamquam ex vaga Hieronymi Chron. Euseb. notatione ad annum Olymp. 185, 1 = 40 a. Chr. n., Cor- 18 Plinii Epist. V, 3, 6. 19 de div. instit. III, 15 , 10, ubi Nepotem Ciceroni scripsisse diserte memorat ea , quae fragmentorum p. 97 ed. nostrae tertio posui- mus loco. 20 Vid. supra adnot. 8. 21 Cf. Rinckius ap. Roth. p. L. 22 Vid. Gellius N. A. XVU, 21. Solini Po- lyhist. 1. et 40. 23 Ita fere Luetkenhusius p. 29 et Heldiua Proleg. p. 13. 24 de C. N. vita et script. p. 37. 25 Vid. adnot. 11. VITA ET SCRIPTIS. VII nelius Nepos, scriptor historicus , cla- rushabetur, vix certi quidquam lu- cramur. Sequuntur Exemplorum libri tres,cum laude commemorati a Cha- risio grammatico et Gellio,26 quibus veterum populorum instituta atque mores descripsit. Hos libros non diversos fuisse ab opere de viris illustribus suspicatur Kankius.27 Uberius atque copiosius porro composuisse eum constat Yitas Ca- tonis et Ciceronis, unde illam Ca- tonisvitam, qualemnunchabemus, in compendium eumredegisse et in librum de historicis Latinis rece- pisse recte existimant. Epistolas eum scripsisse supra iam indicavi- mus: praeterea geographica quae- dam exaravit. Horum autem scripto- rum praeter paucissima fragmenta nihil ad nostram pervenit aetatem. Amplissimum vero atque prae- stantissimum opus illud haberi de- bet, quod deviris illustribus inscri- psit et Attico suo dicavit, evulga- tum illud circiter a. 34 a. Chr. n. Atque hoc quidem opus certe sede- cim libris constitisse satis idoneus auctor est Charisius grammaticus, ataue ex ipsorum veterum testimo- niis indiciisque probabiliter con- iicere licet,totum illudhas fere sin- gulas partes comprehendisse: I. de regibus exterarum gentium. II. de regibus Romanorum. III. de ex- cellentibus ducibus exterarum gen- tium. 1Y. de excellentibus duci- bus Romanorum. V. de iuris con- sultis Graecis. VI. de iuris consul- tis Eomanis. VII. de oratoribus Graecis. VIII. de oratoribus Ko- manis. IX. de poetis Graecis. X. de poetis Latinis. XI. de histori- cis Graecis. XII. de historicis La- tinis. XIII. dephilosophisGraecis. XTV. de philosophis Latinis. XV. 26 Charis. I. p. 119 ed. Putsch. Gell. N. A. YU, 18, 11. 27 de C. N. vita et script. p. 33. 28 I. p.113. U; p.114 et 195 ed.Putsch. Cf. Gell. N. A. XI, 8. Macrob. Saturn. Prooem. extr. Servius ad Virg. Aen. I, 372. C. N. in eo libro, qui vila illustrium (add. virorum) inscribitur. de grammaticis Graecis. XVI. de grammaticis Latinis. Huius operis ex libro de historicis Latinis desumptae sunt vitae Cato- nis maioris et Attici , cui posteriori vitae mortuo Attico auctor nonnulla adiecit.29 Ad eundem librum spe- ctant fragmenta duo priora, quae ed. nostrae adiecimus p. 96 sq. Ex toto hoc lib^oruni complexu inte- ger servatus est liber de excellen- tibus ducibus exterarum gentium. Inadornando eo duplex illud consi- lium, quod HoratiusSO poetarum proprium esse dicit, egregie exse- cutus est, namque id maximopere egit, ut Graecorum atqueRomano- rum et virtutibus et vitiis depin- gendis et inter se conferendis^i suos ipsius cives , qui rudes essent Graecarum literarum,32 ad frugali- tatem, morum sanctitatem, veri- tatis studium, patriae amorem, alia, quae bona habentur atque honesta, excitaret et erigeret.33 Quare pristinam rei publicae for- mam ac praestantiam ante oculos ponens commendat,^improbosmo- res vituperat, honestos laudat,35 nec cuiquam inde mirum videbitur, quod passim suum de rebus homi- nibusque iudicium interposuitso et graves quasdam sententias inte- xuit.37 Scribendi genus est tenue 29 Vit. Att. 19, 1. 30 Art. poet. 333 aut prodesse volunt aut delectare poctae. 31 Cf. Hann. 13, 4. Verissime C. G. Schel- lius: Welche alle klass. Autoren soll man auf Schul. lesen 1. 1. p. 191., immer weiss C. A*. die Ziige des Menschen vor denen des Helden und Staatstnannes hervorzuheben, u. er versteht es s seinen Lebensbeschreibungen ein walir-~ haft menschliches Interesse zu geben, das auch schon eine Jugendseele anzieht." 32 Pelop. 1, 1. coll. Epam. 1 — 3. Praef. 1 — 7. 33 Cf. Eparn. 1, 3. Pelop.l, 1. Thrasyb. 2, 3. 3, 1. Att. 19, 1. Multos istis temporibus fortius pro libertate loqui quam pugnare soli- tos fuisse iDse exprobrat Thrasyb. 2, 4. 34 Cf. Miit. 6. coll. 3, 6. 8, 3. Eum. 8, 2. coll. 3, 4. Phoc. 2, 2. Dion. 5, 2. Ages. 4, 2. Thras. 2, 4. Epam. 10, 3. Cat. 2, 3. 35 Att. 13, 4. 17, 3. Ages. 4, 2. 3. 36 Milt. 3, 7. Arist. 2, 3. Chabr. 3, 3. Pe- lop. 3, 1. Dat. 5, 4 et 11 extr. 37 Dion. 5 , 5. Timol. 4 ex.tr. Chabr. 4 extr. VIII DE CORNELII NEPOTIS illud, quod veteres dicebant,38 sim- plicitate, . perspicuitate , brevi ver- borum ambitu atque comprehen- sione conspicuum; oratio mire nos afficit nativa quadam elegantia at- que venustate.39 Insunttamen non- nulla, quae aurea aetas respuat,40 praeterquam quod inusitata qua- dam et negligentiore verborum compositione et continuatione, unde crebra est anacoluthiae fi- gura, simplicitas illa turbatur.4i Ma- gis etiam, etiure quidem, vitupera- tur, quodin enarrandis rebusgestis res cum rebus, homines cum homini- bus haudrarocommutaverit,42 quo- rum errorum aliqua pars etsi duci- bus, quos secutus est, culpae dari poterit, tamen satis bona pars ipsi scriptori imputari debet, quiplus curae ac diligentiae in tractando et exornando argumento quam in rebus temporibusque rite notandis videtur collocasse.43 Fontes autem, ex quibus sua hausit, ipse nominat Thucydidem,Xenophontem,Theo- pompum, Dinonem, Timaeum, Po- lybium, dubiae fidei auctores So- silum et Silenum, et, qui solo no- mineinnotuit,SulpiciumBlithonem, denique annalem Attici, alios haud dubie consulto praetermittens. Pro- 38 Cic. orat. 10, 20. Quint.XU, 10, 58sqq. Cf. Kallenbach: Ueber Geschichlserzdhlung (Quedl. 1836) p. 26 sq. 89 Secundum propterea a Cicerone locum ei tribuisse Ruhnkenium narrat Wyttenba- chius in vita Ruhnk. p. 75 coll. 138. ed. Frotsch. (Frib. 1846). Cf. Muret. Var. Lect. VII, 1. 40 Ea tamen, quae vel maxime offende- rent, iure nunc aut emendata sunt, velutpror- gus vitiosa illa verbi celandi structura Alcib. 5, 2 itemque pugnari coepii Epam. 10, 3, aut vindicata, quoreferas verum esi seq.ttl, quod ipse Cicero semel iterumque dixit, v. Seyf- fert ad Lael. p. 78 et362, deinde abstinere se Att. 22, 3, quod invenias ap. Tacit. de orat. 40. 41 Recte de his iudicat Nipperdeius p. XXXIV sq. ed. mai., iniquius Bernhardyus in Grundriss d. rom. Lilt. p. 540, 497 ed. sec. 42 Quod Romano scriptori eleganlissimo toties accidisse nollem. Verba sunt Valcke- narii ad Theocr. Adoniaz. p. 276 C.=102ed. Heindorf. 43 Post Reinesium, Petavium, alios A. Matthiae breviter disseruit de erroribus qui- busdam Nepotis Altenb. 1819. Errores suo quosque loco omnes consignavit Nipperdeius in edit. mai. lixe de his fontibus disputaverunt I. L Hisely Delph. 1827, K. H. E. Wiehers G-roening. 1828 etEkkerus in Nov. Act. Traiect. P. 3. Iam vero de Vitarum genuino auctore earumque pristina forma etiamnunc acerrima agitatur quae- stio, cuius modo summam propter angustos huius scriptionis termi- nos referre placet. Videlicet in omnibus fere codicibus nomen Ae- iniliiProbi, quem Theodosii tem- poribus vixisse putant, tamquam veri auctoris adscriptum legitur, in aliquibus codd. cum epigram- mate quodam per se satis obscuro etpaene inepto, in uno codice cum nomine Cornelii Nepotis mire iun- ctum, quare primum Hier. Magius istum ipsum Aemilium Probum au- ctorem praedicare totumque Vita- rum libellum ad Theodosianam aetatem detrudere conatur, prae- sertim cum et dicendi genus, quod supra tetigimus, multa habeat, quae eodem aperte ducant. Haec argumenta externa et interna ver- bosa disputatione deinde expo- suit Guil. Frid. Rinckius,44 cuius sententiam impugnavit I. Kohen.45 Alii materiam Vitarum antiquam quidem esse contendunt, sed in compendium redactam atque in scholarum usum exornatam abepi- tomatore quodam, sive is fuitPro- bus sivealius. Haec opinio a Casp. Barthio^G prolata patronos nacta estC.F.Baehrium,47F.Nissenium,4& alios. Atque similem in modum iudicaverunt H. Meyerus,49 qui compendium illud ab ignoto ho- 44 Saggio di un esame critico per resti~ tuire ad Emilio Probo il iibro de vita cet. Venet. 1818 , quam disputationem theodisce interpretatus est D. Hermannus Lips. 1819, postmodo latino sermone ipse Rinckius re- tractavit in Prolegomenis edit. Eothii prae- missis p. I— CLXII. Cf. Peck in Jahrb. f. Philol. Suppl. t. X. p. 73—98. 45 Considerazioni snl Saggio di un esame critico cet. Mediol. 1819. 46 Advers. XXIV, 18. 47 Gesch. d. rom. Lit. §. 208 (185). 48 De vitis, quae vulqo C. iV. nomine ctr- cumferuntur, Rendsb. 1839. 49 Zeitschr. f. Alterthumswiss. a. 1835. num. 130. VITA ET SCRIPTIS. IX mine seculo secundo post Chr. n. factum esse arbitratur, et Gr. Bern- bardyus.so Neque defuerunt, qui totam banc controversiam in me- dio relinquere satius putarent, in bis F. A. Wo!fius,5i Heldius,52 ut alios omittam. Contra vitarum, quales nunc babemus, legitimum auctorem esseNepotem,istumvero Probum, et ipsum baud dubie per- sonatum, eas modo cum aliis eius- dem argumenti opusculis in unum confudisse corpus, multi felicissi- mo successu demonstrare studue- runt, in primis I. Cbr. Daehnius,53 Alpb.Walickius,54 G-.E.F.Lieber- kuehnius-Pollmannianus,55 I. Th. Luetkenhusius,56 C. F. Rankius, 57 N. Madvigius,58 quibus equidem accedens non possum quin Madvi- gii verba prorsus mea faciam: „Cornelium esse vitarum scripto- rem mihi non eripitur, in quo nec ullum vestigium inferioris ae- tatis rerum aut cogitandi ratio- nis deprehendo nec ullam notam sermonis temporum Theodosiano- rum, in quorum cognitionem paul- lo diligentius vellem se insinuas- sent, qui nuperrime etiam deProbo tantopere adseverarunt; tum au- temCornelii simplicitatemet minus politum dicendi genus et quodam- 50 Grundriss der rdm. Lilt. p.511, 105 ed. sec. „Der Verfasser hat vielleicht mehr eine Redaction als einen Auszug gcma-cht." 51 qui lepide in Hanliartii Erinnerung an F. A.W. (Bas. 1825) p. 92 ,,Es ist auch noch die Frage , ob das schmdchtige Werkchen, voll der schlimmsten Fehler in Geschichte u. Geographie , von dem beruhmten Nepos sei , vor dem Catull einen solchen Buckting machte." 52 Proleg. ad vit. Altici. Vratisl. 1826. 53 Disp. de vitis excell. imp. Cizae 1827. 54 De Corn. Nepote. Dorpatil832. 55 Quaestiones criticae de auctore vit. cet. Lips. 1837, denuo in Vindiciis librorum iniuria suspectorum , in quibus inest defen- sio C. N. contra Aemilium Probum libra- rium. Lips. 1844. 56 Comm. de C. N. vita et scriptis. Mo- nast. 1838. 57 qui, postquara in Comm. de C. N. vita et scriptis (Quedlinb. 1827) Graecorum im- peratorum vitas Nepoti abiudicavit, posthac mutata sententia eas omnes tribuit Nepoti teste Lieberkuehnio 1. 1. p. 66. 58 Opusc. II. p. 123. modo quotidiano propius non cum Ciceronis exculta elegantia comparassent, sed cum iis notis familiaris et quotidiani generis sermonis, quae extant apud Cae- sarem, quamquam ipse multo ele- gantior est, et apud Yarronem in rerum rusticarum libris, quatenus antiquarium non agit." Libellus ille medio quod dicunt aevo saepissime descriptus est r postquam eum magistri in scholis potissimum ad erudiendos pueros lectitare coeperunt. Itaque ma- gnus adhuc extat codicum nume- rus in Germania, Italia, Gallia, Hi- spania, Britannia aliisque terris, qui maximam partem ad seculum decimum quintum pertinent, exce- pto uno Guelferbytano, qui videtur esse duodecimi. Praestantissimus codex habetur Petri Danielis, Au- relianensis, unde Danielinus vulgo dicitur, qui inde scripturae diver- sitates summa diligentia excerpsit, postmodo ad finem edit. Franco- furt. 1608 typis expressas, nam co- dex ipse non sine magna rei criti- cae iactura intercidit. Secundo loco ponendus est Guelferbyta- nus, quem iam Iac. Fr. Heusinge- rus contulerat; nec contemnendi suntCodd. Sangallensis, Leidensis, Yossiani, Marciani, alii. Plura qui cupit, is adeat Rothii dissertatio- nem de numero et auctoritate co- dicum ad calcem edit. p. 207—257. Editiones, quae ad conformatio- nem orationis aliquid momenti ha- bent quarumve ratio a nobis ha- bita est in adnot. critica, hae sunt: ed. princeps Yenetiis per Nic. Ien- sonum 1471. Brixiensis 1498. Ar- gentoratensis 1506. Ultraiectina 1542. Gr.LongoliiColon. 1543. Hien MagiiBasil. 1563. Dionys.Lambini Paris. 1568. Io. Savaronis Paris» 1602. Iani Gebhardi Ien. 1635. I. H. Boecleri Argent. 1640. Io. Andr. Bosii Lips. 1657. Augusti van Sta- veren Lugd. Bat. 1743 et auctior cura Gc. H. Bardilii Stuttg. 1820 2 tom. I. M. Heusiugeri Isen. 1747. F. N. Titzii Pragae 1823. A. Iau- ADNOTATIO CPJTICA. manni Monach. 1827. I. Chr.Daeh- ! nii Lips. 1827 et Helmstadii 1830. ! F. S. Feldbauschii Heidelb. 1828. 1 F. A. Ecksteinii Hal. 1 841. I.K. Koe- j nii Monast. 1846. K. KlotziiHanov. j 1846. Omnium optime autem me- 1 ruerunt de emendando Nepote C. L. Eothius (Basil. 1841), C.Beneckius (Berol. 1843) et C. Nipperdeius, qui et maiorem (Lips. 1849) et mi- norem editionem (ib. 1851) para- vit. Cf. I. Freudenberg in Rhein.- Westphdl. Mus. a. 1841. fasc. 2. p. 134 sqq. et 1844 p. 302—311. C. F. Baehrius vaHeidelberg. Jahrb. 1842. p. 98 sqq. H.Heerwagen in Munch- ner gel. Anzeig. a. 1846. num. 28 — 32. K. Klotzius in Jalirb. f. Philol. u. Pae- dag. a.1840 vol.XXVIH. p.460sqq. a. 1847. vol. XLVI. p. 34—92. Sin- gulos locos diligentius tractarunt C. Nipperdeius in Spicilegio crit. in C. N. Lips. 1850. et additis C. Halmii coniecturis A.Fleckeisenius inSchneidew,Phil.t.IV.p.308— 351. Quam ipse in constituenda scri- ptoris oratione secutus sim viam, breviter de locis quibusdam dein- ceps disputata docebunt,in quibus quam respexi Nipperdeii editio- nem, eam minorem esse monitum velim lectorem. Praefatio. Hanc inscriptionem ab Longolio primumpraefixam ple- rique libri omittunt. || 4. ad coenam, sc. ad obiectandos viros, dedi cum Nipperd. e vestigiis cod. G-uelf. , in quo scriptura scenam super lineam mutata in cenam, ut postmodo corr. K.Bentleius ad Phaedrifab.IV, 24, 6. Kothius cum libris ad scenam, quem morem Boettigerus (Opusc. lat. p. 333 ed. Sill. cf. eiusd. Kleine Schrift. t. I. p. 306 ed. Sill.) defen- surus ad mimicas viduarum Laco- nicarum saltationes in theatris at- que ludis sollemnibus putat referri posse. || 8. tum alterum inclusimus, Kothius et Nipp. om. In plurimis libris fluctuatur inter cum et tum. Miltiades. III, 1. ipsarum ex libris dedi, Lamb. ipsorum, Nip- perd. suarum. || 4. et facile effici posse cum Kothio et Nipperd. ex librorum vestigiis. Vulgo id et f. cet. || V, 1. valeret Kothius (in Corr. et Add. p. 258) et Nipperd. cum opt. codd. Daniel., Guelf. et Leid. pro vulg. valuerit, quod de- fendit Haasius ad Keisigii Schol. gramm. p.549. adnot.479. || 5. est his (iis) nobilius optimi libri, unde C. Halmius extitit em. coll. Ellendt. ad Cic. de or. I. p. 87. || VII, 5. quoniam caussam significat ex mente fratris adiectam, quare posset, ut Them. 10, 5. Eum. 9, 6. Klotzius aliique quum (quom) coll. Haasio ad Keisi- gii Schol. gramm. p. 530. adn. 468. || VIII, 2. in imperiis magnisque , i. e. et quidem magnis, ex optimis libris cum Kothio et Nipperd. pro vulg. magistratibusque. || 3. Chersoneso pro vulg. Chersonesi ex optimis libris. Nipp. et Fleckeis. in add. || 4. com- munitasHoih. etNipperd. cum bonis libris , vulg. comitas, cf. Madvig. ad Cic. de fin. p. 280. Themistocles. 1, 1. memorabilis estlectiocodd.Guelf.,Voss.etSang. emundata pro emendata, recepta aKothio. || 2. est ordiendus Kothius etNipperd. ex pluribus librisbonis, quibus tamen obsequi dubitavimus. || Ibid. Acarnanam cum omnibus fere libris (nisi quod variant inter A char- nanam, Acarnaniam et sim.) et Kothio retinuimus. Halicarnassiam Nipp. || II, 3. quae effecta Koth. et Nipperd. cum optimis libris, vulg. qua. || IV, 2. extr. fortassis ante fore excidit ratum propter antecedens praeerat. || VIII, 3. extr. hosp. fuerat multi libri, ut non multum recedat Nepos a Thucyd. I, 136 oVtoc avrcp ov (pilov. Cf. Sintenis ad Plutarchi Them. p. 154 (Lips. 1832). erat cumKoth.et Nipperd. ex Daniel. et Guelf. retinendum pu- tavi. || 6. escendit Koth. et Nip- perd. cumDaniel., Leid. et Voss.Re- liqui libri ascendit, quod unice pro- bat Doederlinus Synon. t.IV. p.61. || IXfi.hominum Grai. Koth.finCorr. et Add. p. 259) cum Gud. et Voss. A et C, vulgo omnium. || X, 4. statua in foroMagn. cumNipperd., qui sin- gularis numerus haud dubie latet in ADXOTATIO CRITICA. XI corrupta scriptura cod. Marciani A statuat veroMagn. A Thucvdide quo- que 1, 138. unum rnodo ^vvuelov, a PlutarchoThem.c.32Tay0s>^z/Troos memoratur, quamquam haecparum faciuntadstabiliendamillamlectio- nem. Rothius cum reliquis libris et scriptis et editis statuae. Pausaxias. I, 3. sed primum in eo reprrehensus, quod, cum cet. cum opti- mis libris tuentur Rothkis et Nip- perd., qui post verbum dedisse ple- nam interpunctionem exhibentes scriptorem subito mutata structura negiigentius orationem continuas- se censent, quam legitime debuis- set ita conformare: quod, cum ... posuisset, epigramma scripsit vel scripsisset. Talem vero anaco- luthiam intanta enunciatibrevitate vix excusaveris, quare cum Heu- singero minori facta incisione post dedisse hunc verboruum nexum re- stituere satius habui: sed primum in eo est reprehensus , quod, cum ex praeda . . . dedisse, Jios versus Lac. ex- sculpserunt , quam rationem pluri- bus viris doctis nuper comprobatam esse video, quamquam vel sic sen- tentiae ipsius simplicitatem quan- dam et perspicuitatem desidera- mus, qualis sit oportet: reprehen- sus est in eo, quod epigrammate gloriose scripto Lacedaemoniis lo- cum s. caussam dedisset hosversus delendi. Ipsum epigramma Grae- cum, a PausaniaHI, 8, 1 Simonidi vindicatum (cf. Schneidewini De- lect. poes. Gr. p. 418) in medium protulit Thueydides I, lM^EXXavuw aqyaybs ercel oroarov coAeoe Mrfiwv Jlavoavias w,quodrecepitNipperd. || YI, 1. filium eius post P. Scipionem ad- dunt plures libri deter., quae omisi- mus cumRothio,editore Halensi et Nipp. || YIII, 1. si f. C. ad b.Ant. spe fiduciaque possetit induci dedi cum Nipperd.Codd.plures,inhiscolleg. Rom. et Leid., inducere posset, Mon. incitare posset spefiduciaque. Optimi libri adb. Ant. spe fiduciaque, cui cet., reliquis verbis supra scriptis. || 3. in agendo bello libri , in gerendo b. Nipperd. cumLambino. Cf. Kritz. ad Salust. Iug. 109, 2. C. E. Chr. Schneider ad Caes. b. G. III, 29, 3. p. 292. || 4. in verbis quo cum mult. cet. quo valde suspectum, quum proelio ex anteced. repetendum sit, quod sane durissimum,quareLam- binus in quo cet. || IX, 3. omnes sua p. complet libri, omni Nipp. || 4. ne ille . . tolleret, sc. aliquid, quamquam ante de amphoris sermo fuit. || X, 2. domesticis rebus ex pluribus libris pro opibus Rothius et Nipp. || XI, 6. pro averterunt Nipp. verterunt, com- parans dictionem „terga vertere. u Cato. III, 1. rei publicae (rei p.) additur in optimis libris, om. Klotz et Nipperd.*, deinde peritus et iuris cod. Leid. et colleg. liom. Atticus. I, 1. indulgenie addunt omnes libri praeter unum Palati- num, quem secutus est Nipperd. Contra Fleckeisenius hoc genui- num esse censet, alterum diligente spurium. || II, 4. umquam libri, ini- quam Nipperd. ex emendatione Gottschalchii. || III, 1. verba quod nonnulliita ... alia ascita supposita esse putat Iaumannus. De re ipsa cf. Cic. p. Balbo 11, 27. || 3. patriam libri, propriam Nipperd. Cf. Th. Bergkius inMus.Rhen.a.l849.YH. XVI ADNOTATIO CRITICA. p. 159 sq. et dominam Lambinus. || lbid. extr. fuit car. cum Nipperd., fuerit libri. || IV, 5. quem diem libri, Manutius quem discedentem, Sciop- pius quemquidem, quod unice verum cxistimatFleckeisenius.|| VIII,l.alii plenam faciunt interpunctionem post occiso Caesare, ut deinde apo- dosin habeamus a verbis sic M. Bruto usus est cet. || 5. dicis caussa cum Cuiacio et Nipperd. dedi, libri necis. || IX, 1. agitur libri optimi, pauci iique deteriores augetur^ Fleckeis. frangitur. || 4. litibus desti- naretur recte Nipperd. cum optimis libris, cum litibus (dativo casu) de- stinari idem sit quod l.peti s. vexari. Cod. Mon. et Haenel. destineretur, Voss. A. et C. colleg. Rom. distine- retur. || 7. familiaribus addidi cum Nipp. || X,o. coniunctim plures libri, coniuncti Gif., Guelf., Schott., con- fwncftmPetav.etOttob.Nipp.omisit, sed ut explicans : sed ita petiit auxi- lium, ut cet. || XI, 3. necessaria libri praeter Urbmatem, in quo po sterior litera a ita correcta, ut videri possit w,undeLongolius necessa?ium,q\xod Iaumannus, Nipperd., aliirecepe- runt. || 4. florente, sc. eo (Bruto) codd. coll. Rom. , Leid. et Voss. C. Cf. Eum. 12, 2. Rothius et Nipperd. cumreliquis libris florentem. \\ 6.sui quique scripsi cum Lachmanno ad Lucret. II, 371. p. 94 coll. Heindorf. adCic.de nat.deor.p.l47b ,156* ,369 b. Madvig. ad Cic. de fin. p. 699 sqq. Libri et scripti et editi cuique, ad quod hominibus ex dicendi ratione satis nota appositum. || XIII, 2. plus salis quam sumptus omnes libri exhibent, in quibus verbis sa- lem qiii interpretantur ita,ut sit an- tiquum et singulare quoddam stru- cturae genus (guter Geschmack, Pi- kantes, ut Freundius Lex. lat. t. IV. p. 227»), hi nimis videntur rece- dere ab usitata illius vocabuli vi ac potestate, quamquam aXeg plu- rali numero illo fere modo Graecis in usu fuisse non ignoro. Equidem ad exemplum Graeci vocabuli a?*g, quo ex proverbiali dicendi ratione (cf.Hom.Odyss. XVII, 455) res ma- xime necessariae, quibus homines carere vix possint, significantur, et h. 1. accipiendum puto de summa simplicitate , cui apte opponitur sumptus. Consulto autem scriptor hoc ipsum Graecum vocabulum Latine videtur expressisse in vita Attici, quem Graecarum literarum et antiquitatum amantissimum fu- isse constat. || XV, 2. quod semel ann. libri, Nipperd. cum (quum). || XVI, 1. fuerit iucundissimus ... vi- xerit omnes libri et Rothius, fuit ... vm/Nipperd. || 3. demfer^Nipperd. cum quattuor codd.,Rothius cumre- liquis desiderat. || XVII, 1. cum esset septem etsexag. dedi e vestigiis codd. praestantissimorum , Nipperd. an- nis sept. et sexag. omisso verbo esset cum pluribus codd. et Rothio. || XVIII, 1. ornavit libri, Nipperd. cum I. G. Vossio ordinavit. \\ XXI, 3. extr. fistulae puris Rothius et Nipp. cum optimis libris , fistula putris .. eruperit cum pluribus editorHalen- sis. || 5. satisfeci Nipperd. per bre- vitatem quandam explicat, ut sit: satis feci, ut credatis, me cet. Con- tra Doederlinus Syrion. 1. 1. p. 170. adn. * anacoluthiam esse statuit Graecis maxime familiarem, ad cu- ius normam scriptor ex interpositis verbis ut spero pendentem fecerit infinitivum. V. Hermann. ad Vig. p. 744, 205 ed. 4. Heindorf. ad Cic. de nat. deor. II, 37, 94. p. 207 sq. Fraomenta. 1,3. mplestiis desistere Rothius cum libris, Rutgersius de- sistere, Nipperd. insistere. \\ 4. deum parentem libri , deos parentum Lo- beckius Aglaoph.p.769. [PKAEFATIO.] Non dubito fore plerosque, Attice, qui hoc genus scri- 1 pturae leve et non satis dignum suramorum virorum per- sonis iudicent, cum relatum legent, quis musicam docuerit Eparninondam, aut in eius virtutibus conimemorari, sal- tasse eum commode scienterque tibiis cantasse. sed hi 2 erunt fere, qui expertes litterarum Graecarum nihil rectum, nisi quod ipsorum moribus conveniat, putabunt. hi si didi- 3 cerint, non eadem omnibus esse honesta atque turpia, sed omnia maiorum institutis iudicari, non admirabuntur, nos in Graiorum virtutibus exponendis mores eorum secutos. neque enim Cimoni fuit turpe, Atheniensium summo viro, 4 sororem germanam habere in matrimonio: quippe cum cives eius eodem uterentur instituto. at id quidem nostris moribus nefas habetur. laudi in Graecia ducitur adole- scentulis quam plurimos habere amatores. nulla Lacedae- moni vidua tam est nobilis, quae non ad coenam eat mer- cede conducta. mao;nis in laudibus tota fere fuit Graecia 5 victorem Olympiae citari; in scenam vero prodire ac po- pulo esse spectaculo nemini in eisdem gentibus fuit tur- pitudini. quae omnia apud nos partim infamia, partim humilia atque ab honestate remota ponuntur. contra ea 6 pleraque nostris moribus sunt decora, quae apud illos tur- pia putantur. quem enim Eomanorum pudet uxorem du- cere in convivium? aut cuius non mater familias primum locum tenet aedium atque in celebritate versatur? quod 7 multo fit aliter in Graecia. nam neque in convivium ad- hibetur nisi propinquorum, neque sedet nisi in interiore parte aedium, quae gynaeconitis appellatur, quo nemo accedit nisi propinqua cognatione coniunctus. sed hic plura 8 persequi [tum] magnitudo voluminis prohibet, tum festi- natio, ut ea explicem, quae exorsus sum. quare ad pro- positum veniemus et in hoc exponemus libro de vita ex- cellentium imperatorum. Cornelius Nepos* COBNELII NEPOTIS I. MILTIADES. 1 I. Miltiades, Cimonis filius, Atheniensis, cum et anti- quitate generis et gloria maiorum et sua modestia unus omnium maxime floreret eaque esset aetate, ut non iam solum de eo bene sperare, sed etiam confidere cives pos- sent sui, talem eum futurum, qualem cognitum iudicarunt: accidit, ut Athenienses Chersonesum colonos vellent mit- 2 tere. cuius generis cum magnus numerus esset, et multi eius demigrationis peterent societatem, ex his deleeti Del- phos deliberatum missi sunt, qui consulerent Apollinem, quo potissimum duce uterentur. namque tum Thraces eas regiones tenebant, cum quibus armis erat dimicandum. 3 his consulentibus nominatim Pythia praecepit, ut Miltia- dem imperatorem sibi sumerent: id si fecissent, incepta 4 prospera futura. hoc oraculi responso Miltiades cum de- lecta manu classe Chersonesum profectus cum accessisset Lemnum et incolas eius insulae sub potestatem redigere vellet Atheniensium, idque Lemnii sua sponte facerent, ^ postulasset, illi irridentes responderunt, tum id se factu- ros, cum ille domo navibus proficiscens vento aquilone venisset Lemnum. hic enim ventus ab septentrionibus 6 oriens adversum tenet Athenis proficiscentibus. Miltiades morandi tempus non habens cursum direxit, quo tendebat, pervenitque Chersonesum. 1 II. Ibi brevi tempore barbarorum copiis disiectis, tota regione, quam petierat, potitus, loca castellis idonea com- muniit, multitudinem, quam secum duxerat, in agris col- 2 locavit crebrisque excursionibus locupletavit. neque minus in ea re prudentia quam felicitate adiutus est. nam cum virtute militum devicisset hostium exercitus, summa aequi- tate res constituit atque ipse ibidem manere decrevit. 3 erat enim inter eos dignitate regia, quamvis carebat no- mine, neque id magis imperio quam iustitia consecutus. neque eo secius Atheniensibus, a quibus erat profectus, officia praestabat. quibus rebus fiebat, ut non minus MILTIADES. 3 eorum voluntate perpetuo imperium obtineret, qui mise- rant, quam illoruin, cum quibus erat profectus. Cherso- 4 neso tali modo constituta Lemnum revertitur et ex pacto postulat, ut sibi urbem tradant. illi enim dixerant, cum vento borea domo profectus eo pervenisset, sese dedituros: se autem domum Chersonesi habere. Cares, qui tum 5 Lemnum incolebant, etsi praeter opinionem res ceciderat, tamen non dicto, sed secunda fortuna adversariorum capti resistere ausi non sunt atque ex insula demigrarunt. pari felicitate ceteras insulas, quae Cyclades nominantur, sub Atheniensium redegit potestatem. III. Eisdem temporibus Persarum rex Darius ex Asia l in Europam exercitu traiecto Scythis bellum inferre de- crevit. pontem fecit in Histro flumine, qua copias tra- duceret. eius pontis, dum ipse abesset, custodes reliquit principes, quos secum ex lonia et Aeolide duxerat; qui- bus singulis ipsarum urbium perpetua dederat imperia. sic enim facillime putavit se Graeca lingua loquentes, 2 qui Asiam incolerent, sub sua retenturum potestate, si amicis suis oppida tuenda tradidisset, quibus se oppresso nulla spes salutis relinqueretur. in hoc fuit tum numero Miltiades, cui illa custodia crederetur. hic cum crebri 3 afferrent nuntii, male rem gerere Darium premique a Scythis, Miltiades hortatus est pontis custodes, ne a for- tuna datam occasionem liberandae Graeciae dimitterent. nam si cum his copiis, quas secum transportarat, inter- 4 isset Darius, non solum Europam fore tutam, sed etiam eos, qui Asiam incolerent Graeci genere, liberos a Persa- rum futuros dominatione et periculo; et facile effici posse, ponte enim rescisso regem vel hostium ferro vel inopia paucis diebus interiturum. ad hoc consilium cum pleri- 5 que accederent, Histiaeus Milesius, ne res conficeretur, ob- stitit dicens: non idem ipsis, qui summas imperii tenerent, expedire et multitudini, quod Darii regno ipsorum nite- retur dominatio; qtfo exstincto ipsos potestate expulsos civibus suis poenas daturos. itaque adeo se abhorrere a ceterorum consilio, ut nihil putet ipsis utilius, quam con- firmari regnum Persarum. huius cum sententiam plurimi 6 essent secuti, Miltiades, non dubitans tam multis consciis ad regis aures consilia sua perventura, Chersonesum reli- 1* 4 CORNELII NEPOTIS quit ac rursus Athenas demigravit. cuius ratio etsi non valuit, tamen magnopere est laudanda, cum amicior om- nium libertati quam suae fuerit dominationi. 1 IV. Darius autem, cum ex Europa in Asiam redisset, hortantibus amicis, ut Graeciam redigeret in suam pote- statem, classem quingentarum navium comparavit eique Datim praefecit et Artaphernem, hisque ducenta peditum, decem milia equitum dedit, caussam interserens, se ho- stem esse Atheniensibus, quod eorum auxilio Iones Sar- 2 dis expugnassent suaque praesidia interfecissent. illi praefecti regii classe ad Euboeam appulsa celeriter Ere- triam ceperunt omnesque eius gentis cives abreptos in Asiam ad regem miserunt. inde ad Atticam accesserunt ac suas copias in campum Marathona deduxerunt. is est 3 ab oppido circiter milia passuum decem. hoc tumultu Athenienses tam propinquo tamque magno permoti auxi- lium nusquam nisi a Lacedaemoniis petiverunt Phidip- pumque cursorem eius generis, qui hemerodromoe vocan- tur, Lacedaemonem miserunt, ut nuntiaret, quam celeri 4 opus esset auxilio. domi autem creant decem praetores, qui exercitui praeessent, in eis Miltiadem. inter quos magna fuit contentio, utrum moenibus [se] defenderent 5 an obviam irent hostibus acieque decernerent. unus Mil- tiades maxime nitebatur, ut primo quoque tempore castra fierent: id si factum esset, et civibus animum accessurum, cum viderent, de eorum virtute non desperari, et hostes eadem re fore tardiores, si animadverterent, audere adver- sus se tam exiguis copiis dimicare. 1 V. Hoc in tempore nulla civitas Atheniensibus auxilio fuit praeter Plataeenses. ea mille misit militum. itaque horum adventu decem milia armatorum completa sunt; 2 quae manus mirabili flagrabat pugnandi cupiditate. quo factum est, ut plus quam collegae Miltiades valeret. eius ergo auctoritate impulsi Athenienses copias ex urbe edu- 3 xerunt locoque idoneo castra fecerunt. dein postero die sub montis radicibus acie regione instructa non apertis- sima proelium commiserunt. namque arbores multis locis erant rarae, hoc consilio, ut et montium altitudine tegerentur et arborum tractu equitatus hostium impedire- 4 tur, ne multitudine clauderentur. Datis, etsi non aequum MILTIADES. . 5 locum videbat suis, tamen fretus numero copiarum sua- rum confligere cupiebat, eoque magis, quod, priusquam Lacedaemonii subsidio venirent, dimicare utile arbitraba- tur. itaque in aciem peditum centum, equitum decem milia produxit proeliumque commisit. in quo tanto plus 5 virtute valuerunt Athenienses, ut decemplicem numerum hostium profligarint adeoque perterruerint, ut Persae non castra, sed naves petierint. qua pugna nihil adhuc est nobilius. nulla enim umquam tam exigua manus tantas opes prostravit. VI. Cuius victoriae non alienum videtur quale prae- 1 inium Miltiadi sit tributum docere, quo facilius intelligi possit, eandem omnium civitatum esse naturam. ut enim 2 populi Eomani honores quondam fuerunt rari et tenues ob eamque caussam gloriosi, nunc autem efFusi atque ob- soleti, sic olim apud Athenienses fuisse reperimus. nam- 3 que huic Miltiadi, quia Athenas totamque Graeciam libe- rarat, talis honos tributus est, in porticu, quae Poecile vocatur, cum pugna depingeretur Marathonia, ut in decem praetorum numero prima eius imago poneretur, isque hor- taretur miiites proeliumque committeret. idem ille popu- 4 lus, posteaquam maius imperium est nactus et largitione magistratuum corruptus est, trecentas statuas Demetrio Phalereo decrevit. VII. Post hoc proelium classem septuaginta navium l Athenienses eidem Miltiadi dederunt, ut insulas, quae barbaros adiuverant, bello persequeretur. quo imperio plerasque ad officium redire coegit, nonnullas vi expu- gnavit. ex his Parum insulam opibus elatam cum ora- 2 tione reeonciliare non posset, copias e navibus eduxit, urbem operibus clausit omnique commeatu privavit; dein vineis ac testudinibus constitutis propius muros accessit. cum iam in eo esset, ut oppido potiretur, procul in con- 3 tinenti lucus, qui ex insula conspiciebatur, nescio quo casu, nocturno tempore incensus est. cuius flamma ut ab oppidanis et oppugnatoribus est visa, utrisque venit in opinionem, signum a classiariis regis clatum. quo factum 4 est, ut et Parii a deditione deterrerentur, et Miltiades, timens ne classis regia adventaret, incensis operibus, quae statuerat, cum totidem navibus, atque erat profectus, Athe- 6 CORNELII NEPOTIS 5 nas magna cum offensione civium suorum rediret. accu- satus ergo est proditionis, quod, cum Parum expugnare posset, a rege corruptus infectis rebus discessisset. eo tempore aeger erat vulneribus, quae in oppugnando oppido acceperat. itaque quoniam ipse pro se dicere non posset, 6 verba fecit frater eius Stesagoras. caussa cognita capitis absolutus pecunia multatus est, eaque lis quinquaginta talentis aestimata est, quantus in classem sumptus factus erat. hanc pecuniam quod solvere in praesentia non po- terat, in vincla publica coniectus est ibique diem obiit supremum. 1 VIII. Hic etsi crimine Pario est accusatus, tamen alia caussa fuit damnationis. namque Athenienses propter Pisistrati tyrannidem, quae paucis annis ante fuerat, om- 2 nium civium suorum potentiam extimescebant. Miltiades multum in imperiis magnisque versatus non videbatur posse esse privatus, praesertim cum consuetudine ad im- 3 perii cupiditatem trahi videretur. nam [in] Chersoneso omnes illos quos habitarat annos perpetuam obtinuerat dominationem tyrannusque fuerat appellatus, sed iustus. non erat enim vi consecutus, sed suorum voluntate, eam- que potestatem bonitate retinebat. omnes autem et dicun- tur et habentur tyranni, qui potestate sunt perpetua in ea 4 civitate, quae libertate usa est. sed in Miltiade erat cum summa humanitas, tum mira communitas, ut nemo tam humilis esset, cui non ad eum aditus pateret, magna auctoritas apud omnes civitates, nobile nomen, laus rei militaris maxima. haec populus respiciens maluit eum innoxium plecti quam se diutius esse in timore. H. THEMISTOCLES. 1 I. Themistocles, Neocli filius, Atheniensis. huius vitia ineuntis adolescentiae magnis sunt emendata virtutibus, adeo ut anteferatur huic nemo, pauci pares putentur. sed 2 ab initio est ordiendum. pater eius Neocles generosus fuit. is uxorem Acarnanam civem duxit, ex qua natus est The- mistocles. qui cum minus esset probatus parentibus, quod et liberius vivebat et rem familiarem negligebat, a patre 3 exheredatus est. quae contumelia non fregit eum, sed THEMISTOCLES. 7 erexit. nara cum iudicasset, sine summa industria non posse eam exstingui, totum se dedidit rei publicae, dili- gentius amicis famaeque serviens. multum in iudiciis pri- vatis versabatur, saepe incontionem populi prodibat; nulla Tes maior sine eo gerebatur, celeriter, quae opus erant, reperiebat, facile eadem oratione explicabat. neque minus 4 in rebus gerendis promptus quam excogitandis erat, quod et de instantibus, ut ait Thucydides, verissime iudicabat et de futuris callidissime conikiebat. quo factum est, ut brevi tempore illustraretur. II. Primus autem gradus fuit capessendae rei publicae l bello Corcyraeo, ad quod gerendum praetor a populo fa- ctus non solum praesenti bello, sed etiam reliquo tempore ferociorem reddidit civitatem. nam cum pecunia publica, 2 quae ex metallis redibat, largitione magistratuum quotan- nis interiret, ille persuasit populo, ut ea pecunia classis centum navium aeclificaretur. quae celeriter effecta primum 3 Corcyraeos fregit, deinde maritimos praedones consectando mare tutum reddidit. in quo cum divitiis ornavit, tum etiam peritissimos belli navalis fecit Athenienses. id quantae sa- 4 luti fuerit universae Graeciae, bello cognitum est Persico. nam cum Xerxes et mari et terra bellum universae infer- ret Europae cum tantis copiis, quantas neque ante nec post ea habuit quisquam: huius enim classis mille et du- 5 centarum navium longarum fuit, quam duo milia onera- riarum sequebantur, terrestres autem exercitus septingen- torum peditum, equitum quadringentorum milia fuerunt: cuius de adventu cum fama in Graeciam esset perlata, et 6 maxime Athenienses peti dicerentur propter pugnam Ma- rathoniam, miserunt Delphos consultum, quidnam facerent de rebus suis. deliberantibus Pythia respondit, ut moe- nibus ligneis se munirent. id responsum quo valeret, cum 7 intelligeret nemo, Themistocles persuasit, consilium esse Apollinis, ut in naves se suaque conferrent: eum enim a deo significari murum iigneum. tali consilio probato ad- 8 dunt ad superiores totidem naves triremes suaque omnia, quae moveri poterant, partim Salamina, partim Troe- zena deportant; arcem sacerdotibus paucisque maioribus natu ac sacra procuranda tradunt, reliquum oppidum relinquunt. 8 COKNELII NEPOTTS 1 III. Huius consilium plerisque civitatibus displicebat et in terra dimicare magis placebat. itaque missi sunt de- lecti cum Leonida, Lacedaemoniorum rege, qui Thermo- pylas occuparent longiusque barbaros progredi non pate- rentur. hi vim hostium non sustinuerunt eoque loco omnes 2 interierunt. at classis communis Graeciae trecentarum na- vium, in qua ducentae erant Atheniensium, primum apud Artemisium inter Euboeam continentemque terram cum classiariis regis conflixit. angustias enim Themistocles 3 quaerebat, ne multitudine circumiretur. hic etsi pari proe- lio discesserant, tamen eodem loco non sunt ausi manere, quod erat periculum, ne, si pars navium adversariorum 4 Euboeam superasset, ancipiti premerentur periculo. quo factum est, ut ab Artemisio discederent et exadversum Athenas apud Salamina classem suam constituerent. 1 IV. At Xerxes Thermopylis expugnatis protinus ac- cessit astu idque nullis defendentibus, interfectis sacer- 2 dotibus, quos in arce invenerat, incendio delevit. cuius flamrna perterriti classiarii cum manere non auderent et plurimi hortarentur, ut domos suas discederent moenibus- que se defenderent, Themistocles unus restitit et univer- sos pares esse posse aiebat, dispersos testabatur perituros, idque Eurybiadi, regi Lacedaemoniorum, qui tum summae 3 imperii praeerat, fore affirmabat. quem cum minus quam vellet moveret, noctu de servis suis quem habuit fidelis- simum ad regem misit, ut ei nuntiaret suis verbis, adver- 4 sarios eius in fuga esse: qui si discessissent, maiore cum labore et longinquiore tempore bellum confecturum, cum singulos consectari cogeretur; quos si statim aggrederetur, brevi universos oppressurum. hoc eo valebat, ut ingratis 5 ad depugnandum omnes cogerentur. hac re audita bar- barus, nihil doli subesse credens, postridie alienissimo sibi loco, contra opportunissimo hostibus, adeo angusto mari conflixit, ut eius multitudo navium explicari non potuerit. victus ergo est magis etiam consilio Themistocli quam armis Graeciae. 1 -V. Hic etsi male rem gesserat, tamen tantas habebat reliquias copiarum, ut etiamtum his opprimere posset hostes. iterum ab eodem gradu depulsus est. nam The- mistocles verens, ne bellare perseveraret, certiorem eum THEMISTOCLES. 9 fecit, id agi, ut pons, quem ille in Hellesponto fecerat, dissolveretur, ac reditu in Asiani excluderetur; idque ei persuasit. itaque qua sex mensibus iter fecerat, eadem 2 minus diebus triginta inAsiam reversus est seque aThe- mistocle non superatum, sed conservatum iudicavit. sic 3 unius viri prudentia Graecia liberata est, Europaeque suc- cubuit Asia. haec altera victoria, quae cum Marathonio possit comparari tropaeo. nam pari modo apud Salamina parvo numero navium maxima post hominum memoriam classis est devicta. VI. Magnus hoc bello Themistocles fuit, neque minor 1 in pace. cum enim Phalerico portu neque magno neque bono Athenienses uterentur, huius consilio triplex Piraei portus constitutus est, isque moenibus circumdatus, ut ipsam urbem dignitate aequipararet, utilitate superaret. idem muros Atheniensium restituit praecipuo suo periculo. 2 namque Lacedaemonii caussam idoneam nacti propter barbarorum excursiones, qua negarent oportere extra Peloponnesum ullam urbem habere, ne essent loca mu- nita, quae hostes possiderent, Athenienses aedificantes prohibere sunt conati. hoc longe alio spectabat atque 3 videri volebant. Athenienses enim duabus victoriis, Ma- rathonia et Salaminia, tantam gloriam apud omnes gentes erant consecuti, ut intelligerent Lacedaemonii, de princi- patu sibi cum his certamen fore. quare eos quam infir- 4 missimos esse volebant. postquam autem audierunt, muros instrui, legatos Athenas miserunt, qui id fieri vetarent. his praesentibus desierunt ac se de ea re legatos ad eos missuros dixerunt. hanc legationem suscepit Themistocles 5 et solus primo profectus est; reliqui legati ut tum exirent, cum satis altitudo muri exstructa videretur, praecepit: in- terim omnes, servi atque liberi, opus facerent neque ulli loco parcerent, sive sacer, [sive profanus,] sive privatus esset, sive publicus, et undique, quod idoneum ad muni- endum putarent, congererent. quo factum est, ut Athe- niensium muri ex sacellis sepulcrisque constarent. VII. Themistocles autem, ut Lacedaemonem venit, 1 adire ad magistratus noluit et dedit operam, ut quam lon- gissime tempus duceret, caussam interponens se collegas exspectare. cum Lacedaemonii quererentur, opus nihilo- 10 COENELII NEPOTIS minus fieri eumque in ea re conari fallere, interim reli- i qui legati sunt consecuti. a quibus cum audisset, non multum superesse munitionis, ad ephoros Lacedaemonio- rum accessit, penes quos summum erat imperium, atque apud eos contendit, falsa iis esse delata: quare aequum esse, illos viros bonos nobilesque mittere, quibus fides haberetur, qui rem explorarent; interea se obsidem reti- nerent. gestus est ei mos, tresque legati functi summis honoribus Athenas missi sunt. cum his collegas suos Themistocles iussit proficisci, hisque praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitterent quam ipse esset re- missus. hos postquam Athenas pervenisse ratus est, ad magistratum senatumque Lacedaemoniorum adiit et apud eos liberrime professus est, Athenienses suo consilio, quod communi iure gentium facere possent, deosque publicos suosque patrios ac penates, quo facilius ab hoste possent defendere, muris saepsisse neque in eo, quod inutile es- set Graeciae, fecisse. nam illorum urbem ut propugnacu- lum oppositum esse barbaris, apud quam iam bis classes regias fecisse naufragium. Lacedaemonios autem male et iniuste facere, qui id potius intuerentur, quod ipsorum dominationi, quam quod nniversae Graeciae utile esset. quare, si suos legatos recipere vellent, quos Athenas mi- serant, se remitterent; aliter illos numquam in patriam essent recepturi. VIII. Tamen non effugit civium suorum invidiam. nam- que ob eundem timorem, quo damnatus erat Miltiades, testularum suffragiis e civitate eiectus Argos habitatum concessit. hic cum propter multas eius virtutes magna cum dignitate viveret, Lacedaemonii legatos Athenas mi- serunt, qui eum absentem accusarent, quod societatem cum rege Perse ad Graeciam opprimendam fecisset. hoc crimine absens proditionis damnatus est. id ut audivit, quod non satis tutum se Argis videbat, Corcyram demi- gravit. ibi cum eius principes animadvertisset timere, ne propter se bellum his Lacedaemonii et Athenienses indi- cerent, ad Admetum, Molossum regem, cum quo ei ho- spitium erat, confugit. huc cum venisset, et in praesentia rex abesset, quo maiore religione se receptum tueretur, filiam eius parvulam arripuit et cum ea se in sacrarium, THEMISTOCLES. 11 quod summa colebatur caerimonia, coniecit. inde non prius egressus est, quam rex eum data dextra in fidem recipe- ret; quam praestitit. nam cum ab Atheniensibus etLace- 5 daemoniis exposceretur publice, supplicem non prodidit, monuitque, ut consuleret sibi: difficile enim esse, in tam propinquo loco tuto eum versari. itaque Pydnam eum de- duci iussit et quod satis esset praesidii dedit. hic in na- 6 vem omnibus ignotus nautis escendit. quae cum tempe- state maxima Naxum ferretur, ubi tum Atheniensium erat exercitus, sensit Themistocles, si eo pervenisset, sibi esse pereundum. hac necessitate coactus domino navis, qui sit, aperit, multa pollicens, si se conservasset. at ille cla- 7 rissimi viri captus misericordia diem noctemque procul ab insula in salo navem tenuit in ancoris, neque quemquam ex ea exire passus est. inde Ephesum pervenit ibique Themistoclem exponit; cui ille pro meritis postea gra- tiam retulit. IX. Scio plerosque ita scripsisse, Themistoclem Xerxe 1 regnante in Asiam transisse. sed ego potissimum Thucy- didi credo, quod aetate proximus de iis, qui illorum tem- porum historiam reliquerunt, et eiusdem civitatis fuit. is autem ait, ad Artaxerxem eum venisse, atque his verbis epistolam misisse: „Themistocles veni ad te, qui plurima 2 niala hominum Graiorum in domum tuam intuli, quamdiu mihi necesse fuit, adversum patrem tuum bellare patriam- que meam defendere. idem multo plura bona feci, post- 3 quam in tuto ipse, et ille in periculo esse coepit. nam cum in Asiam reverti vellet proelio apud Salamina facto, lit- teris eum certiorem feci, id agi, ut pons, quem in Helles- ponto fecerat, dissolveretur atque ab hostibus circumire- tur, quo nuntio ille periculo est liberatus. nunc autem 4 confugi ad te exagitatus a cuncta Graecia, tuam petens amicitiam. quam si ero adeptus, non minus me bonum amicum habebis, quam fortem inimicum ille expertus est. ea autem rogo, ut de iis rebus, quas tecum colloqui volo, annuum mihi tempus des eoque transacto ad te venire patiaris." X. Huius rex animi magnitudinem admirans cupiens- 1 que talem virum sibi conciliari veniam dedit. ille omne illud tempus litteris sermonique Persarum se dedidit, quibus 12 COKNELII NEPOTIS adeo eruditus est, ut multo commodius dicatur apud regem verba fecisse, quam ii poterant, qui in Perside erant natL 2 hic cum multa regi esset pollicitus, gratissimumque illud, si suis uti consiliis vellet, illum Graeciam bello oppressu- rum, magnis muneribus ab Artaxerxe donatus in Asiam 3 rediit domiciliumque Magnesiae sibi constituit. namque hanc urbem ei rex donarat, his quidem verbis: quae ei panem praeberet (ex qua regione quinquaginta talenta quotannis redibant); Lampsacum autem, unde vinum su- meret; Myunta, ex qua opsonium haberet. huius ad no- stram memoriam monumenta manserunt duo: sepulcrum prope oppidum, in quo est sepultus; statua in foroMagne- 4 siae. de cuius morte multimodis apud plerosque scriptum est; sed nos eundem potissimum Thucydidem auctorem probamus, qui illum ait Magnesiae morbo mortuum neque negat fuisse famam, venenum sua sponte sumpsisse, cum se, quae regi de Graecia opprimenda pollicitus esset, prae- 5 stare posse desperaret. idem ossa eius clam in Attica ab amicis sepulta, quoniam legibus non concederetur, quod proditionis esset damnatus, memoriae prodidit. III. AEISTIDES. 1 I. Aristides, Lysimachi filius, Atheniensis, aequalis fere fuit Themistocli. itaque cum eo de principatu con- 2 tendit: namque obtrectarunt inter se. in his autem cogni- tum est, quanto antestaret eloquentia innocentiae. quam- quam enim adeo excellebat Aristides abstinentia, ut unus post hominum memoriam, quem quidem nos audierimus, cognomine lustus sit appellatus, tamen, a Themistocle collabefactus , testula illa exilio decem annorum multatus 3 est. qui quidem cum intelligeret, reprimi concitatam mul- titudinem non posse, cedensque animadvertisset quendam scribentem, ut patria pelleretur, quaesisse ab eo dicitur, quare id faceret, aut quid Aristides commisisset, cur 4 tanta poena dignus duceretur. cui ille respondit se igno- rare Aristiden, sed sibi non placere, quod tam cupide 5 elaborasset, ut praeter ceteros Iustus appellaretur. hic decem annorum legitimam poenam non pertulit. nam postquam Xerxes in Graeciam descendit, sexto fere ARISTIDES. 13 anno quam erat expulsus, populi scito in patriam resti- tutus est. II. Interfuit autem pugnae navali apud Salamina, quae i facta est prius quam poena liberaretur. idem praetor fuit Atheniensium apud Plataeas in proelio, quo Mardonius fusus barbarorumque exercitus interfectus est. neque aliud 2 est ullum huius in re militari illustre factum, quam huius imperii rnemoria, iustitiae vero et aequitatis et innocentiae multa, in primis quod eius aequitate factum est, cum in communi classe esset Graeciae simul cum Pausania, quo duce Mardonius erat fugatus, ut summa imperii maritimi ab Lacedaemoniis transferretur ad Athenienses. namque 3 ante id tempus et mari et terra duces erant Lacedaemonii. tum autem et intemperantia Pausaniae et iustitia factum est Aristidis, ut omnes fere civitates Graeciae ad Athe- niensium societatem se applicarent et adversus barbaros hos duces deligerent sibi. III. Quos quo facilius repellerent, si forte bellum re- 1 novare conarentur, ad classes aediflcandas exercitusque comparandos quantum pecuniae quaeque civitas daret, Aristides delectus est qui constitueret, eiusque arbitrio quadringena et sexagena talenta quotannis Delum sunt collata. id enim commune aerarium esse voluerunt. quae omnis pecunia postero tempore Athenas translata est. hic 2 qua fuerit abstinentia, nullum est certius indicium, quam, cum tantis rebus praefuisset, in tanta paupertate decessit, ut, qui efferretur, vix reliquerit. quo factum est, ut flliae 3 eius publice alerentur et de communi aerario dotibus datis collocarentur. decessit autem fere post annum quartum, quam Themistocles Athenis erat expulsus. IV. PAUSAXIAS. I. Pausanias, Lacedaemonius, magnus homo, sed varius 1 in omni genere vitae fuit. nam ut virtutibus eluxit, sic vitiis est obrutus. huius illustrissimum est proelium apud 2 Plataeas. namque illo duce Mardonius, satrapes regius, natione Medus, regis gener, in primis omnium Persarum et manu fortis et consilii plenus, cum ducentis milibus peditum, quos viritim legerat, et viginti equitum haud 14 COENELII NEPOTIS ita magna manu Graeciae fugatus est, eoque ipse dux 3 ceciclit proelio. qua victoria elatus plurima miscere coepit et maiora concupiscere. sed primum in eo est reprehen- sus, quod, cum ex praeda tripodem aureum Delphis po- suisset, epigrammate scripto, in quo erat haec sententia, suo ductu barbaros apud Plataeas esse deletos, eiusque 4 victoriae ergo Apollini donum dedisse, hos versus Lace- daemonii exsculpserunt neque aliud scripserunt quam no- mina earum civitatum, quarum auxilio Persae erant victi. 1 II. Post id proelium eundem Pausaniam cum classe communi Cyprum atque Hellespontum miserunt, ut ex 2 his regionibus barbarorum praesidia depelleret. pari feli- citate in ea re usus elatius se gerere coepit maioresque appetere res. nam cum Byzantio expugnato cepisset com- plures Persarum nobiles atque in his nonnullos regis pro- pinquos, hos clamXerxi remisit, simulans, ex vinclis pu- blicis effugisse, et cum his Gongylum Eretriensem, qui litteras regi redderet, in quibus haec fuisse scripta Thu- 3 cydidesmemoriaeprodidit: „Pausanias, dux Spartae, quos Byzantii ceperat, postquam propinquos tuos cognovit, tibi muneri misit, seque tecum affinitate coniungi cupit. quare, 4 si tibi videtur, des ei filiam tuam nuptum. id si feceris, et Spartam et ceteram Graeciam sub tuam potestatem se adiuvante te redacturum pollicetur. his de rebus si quid geri volueris, certum hominem ad eum mittas face, cum 5 quo colloquatur." rex tot hominum salute tam sibi neces- sariorum magnopere gavisus confestim cum epistola Ar- tabazum adPausaniam mittit, in qua eum collaudat; petit, ne cui rei parcat ad ea efficienda, quae pollicetur: si per- 6 fecerit, nullius rei a se repulsam laturum. huius Pausanias voluntate cognita alacrior ad rem gerendam factus in su- spicionem ceciditLacedaemoniorum. in quo facto domum revocatus, accusatus capitis, absolvitur, multatur tamen pecunia; quam ob caussam ad classem remissus non est. 1 III. At ille post non multo sua sponte ad exercitum rediit et ibi non callida, sed dementi ratione cogitata pa- tefecit. non enim mores patrios solum, sed etiam cultum 2 vestitumque mutavit. apparatu regio utebatur, veste Me- dica; satellites Medi et Aegyptii sequebantur; epulabatur more Persarum luxuriosius quam, qui aderant, perpeti PAUSANIAS. 15 possent; aditum petentibus conveniundi non dabat; su- 3 perbe respondebat, crudeliter imperabat. Spartam redire nolebat. Colonas, qui locus in agro Troade est, se contu- tulerat; ibi consilia cum patriae tum sibi inimica capiebat. id postquam Lacedaemonii rescierunt, legatos cum clava 4 ad eum miserunt, in qua more illorum erat scriptum: nisi domum reverteretur, se capitis eum damnaturos. hoc nun- 5 tio commotus, sperans se etiam tum pecunia et potentia instans periculum posse depellere, domum rediit. huc ut venit, ab ephoris in vincla publica est coniectus: licet enim legibus eorum cuivis ephoro hoc facere regi. hinc tamen se expedivit; neque eo magis carebat suspicione. nam opinio manebat, eurn cum rege habere societatem. est genus quoddam hominum, quod slXcoxat vocatur, quo- 6 rum magna multitudo agros Lacedaemoniorum colit ser- vorumque munere fungitur. hos quoque sollicitare spe libertatis existimabatur. sed quod harum rerum nullum 7 erat apertum crimen, quo argui posset, non putabant, de tali tamque claro viro suspicionibus oportere iudicari et exspectandum, dum se ipsa res aperiret. IV. Interim Argilius quidam adolescentulus, quempue- 1 rum Pausanias amore venereo dilexerat, cum epistolam ab eo ad Artabazum accepisset, eique in suspicionem ve- nisset, aliquid in ea de se esse scriptum, quod nemo eorum redisset, qui super tali caussa eodem missi erant, vincla epistolae laxavit signoque detracto cognovit, si pertulisset, sibi esse pereundum. erant in eadem epistola, quae ad ea 2 pertinebant, quae inter regem Pausaniamque convenerant. has ille litteras ephoris tradidit. non est praetereunda gra- 3 vitas Lacedaemoniorum hoc loco. nam ne huius quidem indicio impulsi sunt, ut Pausaniam comprehenderent, ne- que prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indi- casset. itaque huic indici, quid fieri vellent, praeceperunt. fanum Neptuni est Taenari, quod violari nefas putant 4 Graeci. eo ille index confugit in araque consedit. hanc iuxta locum fecerunt sub terra, ex quo posset audiri, si quis quid loqueretur cum Argilio. huc ex ephoris quidam 5 descenderunt. Pausanias, ut audivit, Argilium confugisse in aram, perturbatus venit eo. quem cum supplicem dei videret in ara sedentem, quaerit, caussae quid sit tam 16 CORNELII NEPOTJLS repentini consilii. huic ille, quid ex litteris comperisset, 6 aperit. modo magis Pausanias perturbatus orare coepit, ne enuntiaret nec se meritum de illo optime proderet: quodsi eam veniam sibi dedisset tantisque implicatum re- bus sublevasset, magno ei praemio futurum. 1 V. His rebus ephori cognitis satius putarunt, in urbe .eum comprehendi. quo cum essent profecti, et Pausanias placato Argilio, ut putabat, Lacedaemonem reverteretur, in itinere, cum iam in eo esset, ut comprehenderetur, ex vultu cuiusdam ephori, qui eum admoneri cupiebat, insi- 2 dias sibi fieri intellexit. itaque paucis ante gradibus, quam qui eum sequebantur, in aedem Minervae, quae Chalcioe- cos vocatur, confugit hinc ne exire posset, statim ephori valvas eius aedis obstruxerunt tectumque sunt demoliti, 3 quo celerius sub divo interiret. dicitur, eo tempore ma- trem Pausaniae vixisse eamque iam magno natu, postquam de sceiere filii comperit, in primis ad filium claudendum 4 lapidem ad introitum aedis attulisse. sic Pausanias ma- gnam belli gloriam turpi morte maculavit. hic cum semi- animis de teinplo elatus esset, confestim animam efflavit. 5 cuius mortui corpus cum eodem nonnulli dicerent inferri oportere, quo ii, qui ad supplicium essent dati, displicuit pluribus, et procul ab eo loco infoderunt, quo erat mortuus inde posterius Delphici responso erutus atque eodem loco sepultus [est], ubi vitam posuerat. V. CIMON. 1 I. Cimon, Miltiaclis filius, Atheniensis, duro admodum initio usus est adolescentiae. nam cum pater eius litem aestimatam populo solvere non potuisset ob eamque caus- sam in vinclis publicis decessisset, Cimon eadem custodia tenebatur, neque legibus Atheniensibus emitti poterat, nisi 2 pecuniam, qua pater multatus erat, solvisset. habebat autem in matrimonio sororem germanam suam, nomine Elpinicen, non magis amore quam more ductus. namque 3 Atheniensibus licet eodem patre natas uxores ducere. hu- ius coniugii cupidus Callias quidam, non tam generosus quam pecuniosus, qui magnas pecunias ex metallis fece- rat, egit cum Cimone, ut eam sibi uxorem daret: id si CIMON. 17 impetrasset, se pro illo pecuniam soluturum. is cum talem 4 conditionem aspernaretur, Elpinice negavit, se passuram Miltiadis progeniem in vinclis publicis interire, quoniam prohibere posset, seque Calliae nupturam, si ea, quae pol- Kceretur, praestitisset. II. Tali modo custodia liberatus Cimon celeriter ad 1 principatum pervenit. habebat enim satis eloquentiae, sum- mam liberalitatem, magnam prudentiam cum iuris civilis, tum rei militaris, quod cum patre a puero in exercitibus fuerat versatus. itaque hic et populum urbanum in sua tenuit potestate et apud exercitum plurimum valuit aucto- ritate. primum imperator apud flumen Stryrnona magnas 2 copias Thracum fugavit, oppidum Amphipolim constituit eoque decem milia Atheniensium in coloniam misit. idem 3 iterum apud Mycalen Cypriorum et Phoenicum ducenta- rum navium classem devictam cepit eodemque die pari for- tuna in terra usus est. namque hostium navibus captis -statim ex classe copias suas eduxit barbarorumque maxi- mam vim uno concursu prostravit. qua victoria magna 4 praeda potitus cum domum reverteretur, quod iam non- nullae insulae propter acerbitatem imperii defecerant, bene animatas confirmavit, alienatas ad officium redire coegit. Scyrum, quam eo tempore Dolopes incolebant, quod con- 5 tumacius se gesserant, vacuefecit, sessores veteres urbe insulaque eiecit, agros civibus divisit. Thasios opulentia fretos suo adventu fregit. his ex manubiis arx Athena- rum, qua ad meridiem vergit, est ornata. III. Quibus rebus cum unus in civitate maxime flore- 1 ret, incidit in eandem invidiam, quam pater suus ceterique Atheniensium principes. nam testarum suffragiis, quod illi 6GTQay.tOj.ibv vocant, decem annorum exilio multatus est. cuius facti celerius Athenienses quam ipsum poeni- 2 tuit. nam cum ille animo forti invidiae ingratorum civium cessisset, bellumque Lacedaemonii Atheniensibus indixis- sent, confestim notae eius virtutis desiderium consecutum est. itaque post annum quintum, quam expulsus erat, in a patriam revocatus est. ille, quod hospitio Lacedaemonio- xum utebatur, satius existimans contendere Lacedaemo- nem, sua sponte est profectus pacemque inter duas poten- tissimas civitates conciliavit. post, neque ita multo, Cyprum 4 Cornelius Nepos. 2 18 COKNELII NEPOTIS cum ducentis navibus imperator missus, cum eius maio- rem partem insulae devicisset, in morbum implicitus ia oppido Citio est mortuus. i IV. Hunc Athenienses non solum in bello, sed etiam in pace diu desideraverunt. fuit enim tanta liberalitate, cum compluribus locis praedia hortosque haberet, ut num- quam in eis custodem imposuerit fructus servandi gratia, ne quis impediretur, quo minus eius rebus, quibus quis- 2 que vellet, frueretur. semper eum pedissequi cum num- mis sunt secuti, ut, si quis opis eius indigeret, haberet quod statim daret, ne differendo videretur negare. saepe cum aliquem offensum fortuna videret minus bene vesti- 3 tum, suum amiculum dedit. quotidie sic coena ei coque- batur, ut, quos invocatos vidisset in foro, omnes devoca- ret; quod facere nullum diem praetermittebat. nulli fides eius, nulli opera, nulli res familiaris defuit; multos locu- pletavit; complures pauperes mortuos, qui unde efferren- 4 tur non reliquissent, suo sumptu extulit. sic se gerendo minime est mirandum, si et vita eius fuit secura et mors acerba. VI. LYSANDER. 1 I. Lysander Lacedaemonius magnam reliquit sui fa- mam, magis felicitate quam virtute partam. Athenienses enim [in Peloponnesios] sexto et vicesimo anno bellum 2 gerentes confecisse apparet. neque id qua ratione conse- cutus sit, latet. non enim virtute sui exercitus, sed immo- destia factum est adversariorum, qui, quod dicto audien- tes imperatoribus suis non erant, dispalati in agris relictis navibus in hostium venerunt potestatem. quo factoAthe- 3 nienses se Lacedaemoniis dediderunt. hac victoria Lysan- der elatus, cum antea semper factiosus audaxque fuisset, sic sibi indulsit, ut eius opera in maximum odium Grae- 4 ciae Lacedaemonii pervenerint. nam cum hanc caussam Lacedaemonii dictitassent sibi esse belli, ut Atheniensium impotentem dominationem refringerent, postquam apud Aegos flumen Lysander classis hostium est potitus, nihil aliud molitus est, quam ut omnes civitates in sua teneret potestate, cum id se Lacedaemoniorum caussa facere si- I LYSANDER. 19 mularet. namque undique, qui Atheniensium rebus stu- 5 duissent, eiectis decem delegerat in unaquaque civitate, quibus summum imperium potestatemque omnium rerum committeret. horum in numerum nemo admittebatur, nisi qui aut eius hospitio contineretur aut se illius fore pro- prium fide confirmarat. II. Ita decemvirali potestate in omnibus urbibus con- 1 stituta ipsius nutu omnia gerebantur. cuius de crudelitate ac perfidia satis est unam rem exempli gratia proferre, ne de eodem plura enumerando defatigemus lectores. victor 2 ex Asia cum reverteretur Thasumque divertisset, quod ea civitas praecipua fide fuerat erga Athenienses, proinde ac si [non] iidem firmissimi solerent esse amici, qui con- stantes fuissent inimici, pervertere eam concupivit. vidit 3 autem, nisi in eo occultasset voluntatem, futurum, ut Thasii dilaberentur consulerentque rebus suis. itaque ** III. ** hi decemviralem suam potestatem ab illo con- 1 stitutam sustulerunt. quo dolore incensus iniit consilia re- ges Lacedaemoniorum tollere. sed sentiebat, id se sine ope deorum facere non posse, quod Lacedaemonii omnia ad oracula referre consuerant. primum Delphicum cor- 2 rumpere est conatus. cum id non potuisset, Dodonam adortus est. hinc quoque repulsus dixit, se vota susce- pisse, quae Iovi Hammoni solveret, existimans se Afros facilius corrupturum. hac spe cum profectus esset in Afri- 3 cam, multum eum antistites Iovis fefellemnt. nam non solum corrumpi non potuerunt, sed etiam legatos Lace- daemonem miserunt, qui L) r sandrum accusarent, quod sacerdotes fani corrumpere conatus esset. accusatus hoc 4 crimine iudicumque absolutus sententiis, Orchomeniis mis- sus subsidio occisus est a Thebanis apud Haliartum. quam vere de eo foret iudicatum, oratio indicio fuit, quae 5 post mortem in domo eius reperta est, in qua suadet La- cedaemoniis, ut regia potestate dissoluta ex omnibus dux deligatur ad bellum gerendum, sed scripta, ut deum vide- retur congruere sententiae, quam ille se habiturum pecunia fidens non dubitabat. hanc ei scripsisse Cleon Halicar- nasius dicitur. IV. Atque hoc loco non est praetereundum factum 1 Pharnabazi, satrapis regis. nam cum Lysander praefectus 2* 20 CORNELH NEPOTIS classis in bello multa crudeliter avareque fecisset deque his rebus suspicaretur ad cives suos esse perlatum, petiit a Pharnabazo, ut ad ephoros sibi testimonium daret, quanta sanctitate bellum gessisset sociosque tractasset, deque ea re accurate scriberet: magnam enim eius aucto- 2 ritatem in ea re futuram. huic ille liberaliter pollicetur; librum grandem verbis multis conscripsit, in quibus sum- mis eum fert laudibus. quem cum legisset probassetque, dum signatur, alterum pari magnitudine, tanta similitu- dine, ut discerni non posset, signatum subiecit, in quo 3 accuratissime eius avaritiam perfidiamque aecusarat. hunc Lysander, domum cum redisset, postquam de suis rebus gestis apud maximum magistratum, quae voluerat, dixerat, testimonii loco librum a Pharnabazo datum tradidit. hunc summoto Lysandro cum ephori cognossent, ipsi legendum dederunt. ita ille imprudens ipse suus fuit accusator. VII. ALCIBIADES. 1 I. Alcibiades, Cliniae filius, Atheniensis. in hoc quid na- tura efficere possit, videtur experta. Constat enim inter omnes, qui de eo memoriae prodiderunt, nihil illo fuisse 2 excellentius vel in vitiis vel in virtutibus. natus in am- plissima civitate summo genere, omnium aetatis suae multo formosissimus, ad omnes res aptus consiliique ple- nus. namque imperator fuit summus et mari et terra; disertus, ut in primis dicendo valeret, quod tanta erat commendatio oris atque orationis, ut nemo ei dicendo 3 posset resistere; dives; cum tempus posceret, laboriosus, patiens; liberalis, splendidus non minus in vita quam victu; affabilis, blandus, temporibus callidissime inser- 4 viens. idem, simul ac se remiserat neque caussa suberat, quare animi laborem perferret, luxuriosus, dissolutus, libidinosus, intemperans reperiebatur, ut omnes admira- rentur, in uno homine tantam esse dissimilitudinem tam- que diversam naturam. 1 II. Educatus est in domo Pericli (privignus enim eius fuisse dicitur), eruditus a Socrate. socerum habuit Hip- ponicum, omnium Graeca lingua loquentium ditissimum, ut, si ipse fingere vellet, neque plura bona reminisci ne- ALCIBIADES. 21 que maiora posset consequi, quam vel natura vel fortuna tribuerat. ineunte adolescentia amatus est a multis amore 2 Graecorum, in eis a Socrate [de quo mentionem facit Plato in Symposio. namque eum induxit commemoran- 3 tem, se pernoctasse cum Socrate neque aliter ab eo sur- rexisse ac filius a parente debuerit]. postea quam robu- 4 stior est factus, non minus multos amavit, in quorum amore, quoad licitum est, odiosa multa delicate iocoseque feeit, quae referremus, nisi maiora potiora haberemus. III. Bello Peloponnesio huius consilio atque auctoritate 1 Athenienses bellum Syraeusanis indixerunt; ad quod ge- rendum ipse dux delectus est, duo praeterea collegae dati, Nicias etLamachus. id cum appararetur, prius quam clas- 2 sis exiret, aceidit, ut una nocte omnes Herinae, qui in op- pido erant Athenis, deiicerentur, praeter unum, qui ante ianuam erat Andocidi. itaque ille postea Mercurius An- docidis vocitatus est. hoc cum appareret non sine magna 3 multorum consensione esse factum, quae non ad privatam, sed publicam rem pertineret, magnus multitudini timor est iniectus, ne qua repentina vis in civitate exsisteret, quae libertatem opprimeret populi. hoc maxime convenire 4 in Alcibiadem videbatur, quod et potentior et maior quam privatus existimabatur. multos enim liberalitate devinxe- rat, plures etiam opera forensi suos reddiderat. quare fie- 5 bat, ut omnium oculos, quotiescumque in publicum pro- disset, ad se converteret, neque ei par quisquam in civi- tate poneretur. itaque non solum spem in eo habebant maximam, sed etiam timorem, quod et obesse plurimum et prodesse poterat. aspergebatur etiam infamia, quod in 6 domo sua-facere mysteria dicebatur, quod nefas erat more Atheniensium, idque non ad religionem, sed ad coniura- tionem pertinere existimabatur. IV. Hoc crimine in contione ab inimicis compellabatur. 1 sed instabat tempus ad bellum proficiscendi. id ille intu- ens neque ignorans civium suorum consuetudinem postu- labat, si quid de se agi vellent, potius de praesente quae- stio haberetur, quam absens invidiae crimine accusaretur. inimici vero eius quiescendum inpraesenti, quia noceri non 2 posse intelligebant, et illud tempus exspectandum decre- verunt, quo exisset, ut absentem aggrederentur; itaque 22 COENELII NEPOTIS 3 fecerunt. nam postquam in Siciliam eum pervenisse cre- diderunt, absentem, quod sacra violasset, reum fecerunt. qua de re cum ei nuntius a magistratu in Siciliam missus esset, ut domum ad caussam dicendam rediret, essetque in magna spe provinciae bene administrandae, non parere noluit et in triremem, quae ad eum erat deportandum 4 missa, ascendit. hac Thurios in Italiam pervectus, multa secum reputans de immoderata civium suorum licentia crudelitateque erga nobiles, utilissimum ratus impenden- tem evitare tempestatem clam se ab custodibus subduxit 5 et inde primum Elidem, dein Thebas venit. postquam autem se capitis damnatum bonis publicatis audivit et, id quod usu venerat, Eumolpidas sacerdotes a populo coa- ctos, ut se devoverent, eiusque devotionis quo testatior esset memoria, exemplum, in pila lapidea incisum, esse 6 positum in publico, Lacedaemonem demigravit. ibi, ut ipse praedicare consueverat, non adversus patriam, sed inimicos suos bellum gessit, quod iidem hostes essent ci- vitati: nam cum intelligerent, se plurimum prodesse posse rei publicae,^ ex ea eiecisse plusque irae suae quam utilitati 7 communi paruisse. itaque huius consilioLacedaemoniicum Perse rege amicitiam fecerunt, dein Deceleam in Attica munierunt praesidioque ibi perpetuo posito in obsidione Athenas tenuerunt. eiusdem opera Ioniam a societate averterunt Atheniensium. quo facto multo superiores bello esse coeperunt. 1 V. Neque vero his rebus tam amici Alcibiadi sunt facti quam timore ab eo alienati. nam cum acerrimi viri praestantem prudentiam in omnibus rebus cognoscerent, pertimuerunt, ne caritate patriae ductus aliquando ab ipsis descisceret et cum suis in gratiam rediret. itaque tempus 2 eius interficiundi quaerere instituerunt. id Alcibades diu- tius celari non potuit. erat enim ea sagacitate, ut decipi non posset, praesertim cum animum attendisset ad caven- dum. itaque ad Tissaphernem, praefectum regis Darii, se 3 contulit. cuius cum in intimam amicitiam pervenisset et Atheniensium male gestis in Sicilia rebus opes senescere, contra Lacedaemoniorum crescere videret, initio cum Pi- sandro praetore, qui apud Samum exercitum habebat, per internuntios colloquitur et de reditu suo facit mentionem. ALCIBIADES. 23 erat enim eodem, quo Alcibiades, sensu, populi potentiae non amicus et optimatium fautor. ab hoc destitutus pri- mum per Thrasybuluin, Lyci filium, ab exercitu recipitur praetorque fit apud Samurn; post suffragante Theramene populi scito restituitur parique absens imperio praeficitur simul cum Thrasybulo et Theramene. horum in imperio tanta commutatio rerum facta est, ut Lacedaernonii, qui paulo ante victores viguerant, pertemti pacem peterent. victi enim erant quinque proeliis terrestribus, tribus nava- libus, in quibus ducentas naves .triremes amiserant, quae captae in hostium venerant potestatem. Alcibiades simul cum coilegis receperat loniam, Hellespontum , multas praeterea urbes Graecas, quae in ora sitae sunt Asiae, quarum expugnarant complures, in his Byzantium; neque minus multas consilio ad amicitiam adiunxerant, quod in captos clementia fuerant usi. ita praeda onusti, locuple- tato exercitu, maximis rebus gestis Athenas venerunt. VI. His cum obviam universa civitas in Piraeum de- scendisset, tanta fuit omnium exspectatio visendi Alcibia- dis, ut ad eius trirernern vulgus conflueret, proinde ac si solus advenisset. sic enim populo erat persuasum, et ad- : versas superiores et praesentes secundas res accidisse eius opera. itaque et Siciliae amissum et Lacedaemoniorum victorias culpae suae tribuebant, quod talem virum e civi- tate expulissent. neque id sine caussa arbitrari videban- tur. nam postquam exercitui praeesse coeperat, neque terra neque mari hostes pares esse potuerant. hic ut e ; navi egressus est, quamquam Theramenes et Thrasybulus eisdem rebus praefuerant simulque venerant in Piraeum, tamen unum omnes illuni persequebantur, et, id quod num- quam antea usu venerat nisiOlympiae victoribus, coronis aureis taeniisque vulgo donabatur. ille lacrimans talem benevolentiam civium suorum accipiebat; reminisci pri- stini temporis acerbitatem. postquam [in] astu venit, con- 4 tione advocata sic verba fecit, ut nemo tam ferus fuerit, quin eius casum lacrimarit inimicumque iis se ostenderit, quorum opera patria pulsus fuerat, proinde ac si alius populus, non ille ipse, qui tum fiebat, eum sacrilegii dam- nasset. restituta ergo hiric sunt publice bona, iidemque i illi Eumolpidae sacerdotes rursus resacrare sunt coacti, qui 24 COENELn NEPOTIS eum devoverant, pilaeque illae, in quibus devotio fuerat scripta, in mare praecipitatae. 1 VII. Haec Alcibiadi laetitia non nimis fuit diuturna. nam cum ei omnes essent honores decreti totaque res publica domi bellique tradita, ut unius arbitrio gereretur, et ipse postulasset, ut duo sibi collegae darentur, Thrasy- bulus et Adimantus, neque id negatum esset, classe in Asiam profectus, quod apud Cymen minus ex sententia 2 rem gesserat, in invidxam recidit. nihil enim eum non efficere posse ducebant. ex quo fiebat, ut omnia minus prospere gesta [eius] culpae tribuerent, cum eum aut ne- gligenter aut malitiose fecisse loquerentur; sicut tum acci- dit. nam corruptum a rege capere Cymen noluisse argue- 3 bant. itaque huic maxime putamus malo fuisse nimiam opinionem ingenii atque virtutis. timebatur enim non mi- nus quam diligebatur, ne secunda fortuna magnisque opi- bus elatus tyrannidem concupisceret. quibus rebus factum est, ut absenti magistratum abrogarent et alium in eius 4 locum substituerent. id ille ut audivit, domum reverti noluit et se Pactyen contulit ibique tria castella commu- niit, Bornos, Bizanthen, Neontichos, manuque collecta primus Graecae civitatis in Thraciam introiit, gloriosius existimans barbarorum praeda locupletari quam Graiorum. 5 qua ex re creverat cum fama tum opibus magnamque amicitiam sibi cum quibusdam regibus Thraciae pepererat. 1 VIII. Neque tamen a caritate patriae potuit recedere. nam cum apud Aegos flumen Philocles, praetor Atheni- ensium, classem constituisset suam, neque longe abesset Lysander, praetor Lacedaemoniorum, qui in eo erat occu- patus, ut bellum quam diutissime duceret, quod ipsis pe- cunia a rege suppeditabatur, contra Atheniensibus exhau- 2 stis praeter arma et naves nihil erat super, Alcibiades ad exercitum venit Atheniensium ibique praesente vulgo agere coepit, si vellent, se coacturum Lysandrum dimicare aut pacerd petere; spondetLacedaemonios eo nolle classe con- fligere, quod pedestribus copiis plus quam navibus vale- 3 rent; sibi autem esse facile, Seuthen, regem Thracum, deducere, ut eos terra depelleret; quo facto necessario aut 4 classe conflicturum aut bellum compositurum. id etsi vere dictum Philocles animadvertebat, tamen postulata facere ALCIBIADES. 25 noluit, quod sentiebat, se Alcibiade recepto nullius ino- menti apud exercitum futurum, et, si quid secundi eve- nisset, nullam in ea re suam partem fore, contra ea, si quid adversi accidisset, se unum eius delicti futurum reum. ab hoc discedens Alcibiades „Quoniam" inquit „victoriae 5 patriae repugnas, illud moneo, iuxta hostem castra ha- beas nautica: periculum est enim, ne immodestia inilitum vestrorum occasio detur Lysandro vestri opprimendi exer- citus." neque ea res illum fefellit. nam Lysander, cum 6 per speculatores comperisset, vulgum Atheniensium in ter- ram praedatum exisse navesque paene inanes relictas, tem- pus rei gerendae non dimisit eoque impetu bellum totum delevit. IX. At Alcibiades, victis Atheniensibus non satis tuta 1 eadem loca sibi arbitrans, penitus in Thraciam se supra Propontidem abdidit, sperans ibi facillime suam fortunam occuli posse. falso. namThraces, postquam eum cum magna 2 pecunia venisse senserunt, insidias fecerunt; qui ea, quae apportarat, abstulerunt, ipsum capere non potuerunt. ille 3 cernens, nullum locum sibi tutum in Graecia propter po- tentiamLacedaemoniorum, adPharnabazum inAsiam trans- iit; quem quidem adeo sua cepit humanitate, ut eum nemo in amicitia antecederet. namque ei Grynium dederat in Phrygia castrum, ex quo quinquagena talenta vectigalis capiebat. qua fortuna Alcibiades non erat contentus neque 4 Athenas victas Lacedaemoniis servire poterat pati. itaque ad patriam liberandam omni ferebatur cogitatione. sed vi- 5 debat, id sine rege Perse non posse fieri, ideoque eum amicum sibi cupiebat adiungi, neque dubitabat, facile se consecuturum, si modo eius conveniundi habuisset pote- statem. nam Cyrum fratrem ei bellum clam parare La- cedaemoniis adiuvantibus sciebat: id si aperuisset, magnam se initurum gratiam videbat. X. Hoc cum moliretur peteretque a Pharnabazo, ut ad 1 regem mitteretur, eodem tempore Critias ceterique tyranni Atheniensium certos homines ad Lysandrum in Asiam mi- serunt, qui eum certiorem facerent, nisi Alcibiadem sustu- lisset, nihil earum rerum fore ratum, quas ipse Athenis constituisset: quare, si suas res gestas manere vellet, illum persequeretur. his Laco rebus commotus statuit, accura- 2 26 COENELII NEPOTTS tius sibi agendum cum Pharnabazo. huic ergo renuntiat, quae regi cum Lacedaemoniis essent, [irrita futura,] nisi 3 Alcibiadem vivum aut mortuum sibi tradidisset. non tulit hoc satrapes et violare clementiam quam regis opes minui maluit. itaque misit Susamithren et Bagaeum ad Alcibia- dem interficiendum, cum ille esset in Phrygia iterque ad 4 regem compararet. missi clam vicinitati, in qua tum Alci- biades erat, dant negotium, ut eum interficiant. illi cum ferro aggredi non auderent, noctu ligna contulerunt circa casam eam, in qua quiescebat, eaque succenderunt, ut in- cendio conficerent, quem manu superari posse diffidebant. 5 ille autem ut sonitu fiammae est excitatus, etsi gladius ei erat subductus, familiaris sui subalare telum eripuit. nam- que erat cum eo quidam ex Arcadia hospes, qui num- quam discedere voluerat. hunc sequi se iubet et id quod in praesentia vestimentorum fuit, arripit. his in ignem 6 eiectis flammae vim transiit. quem ut barbari incendium effugisse viderunt, telis eminus missis interfecerunt caput- que eius ad Pharnabazum retulerunt. at mulier, quae cum eo vivere consuerat, muliebri sua veste contectum aedi- ficii incendio mortuum cremavit, quod ad vivum interi- mendum erat comparatum. sic Alcibiades annos circiter quadraginta natus diem obiit supremum. 1 XI. Hunc infamatum a plerisque tres gravissimi histo- rici summis laudibus extulerunt, Thucydides, qui eiusdem aetatis fuit, Theopompus, qui post aliquanto natus, et Ti- maeus, qui quidem duo maledicentissimi, nescio quo modo, 2 in illo uno laudando constiterunt. namque ea, quae supra scripsimus, de eo praedicarunt, atque hoc amplius: cum Athenis, splendidissima civitate, natus esset, omnes splen- 3 dore ac dignitate superasse vitae; postquam inde expulsus Thebas venerit, adeo studiis eorum inservisse, ut nemo eum labore corporisque viribus posset aequiperare (omnes enim Boeoti magis firmitati corporis quam ingenii acu- 4 mini inserviunt); eundem apud Lacedaemonios, quorum moribus summa virtus in patientia ponebatur, sic duritiae se dedisse, ut parsimonia victus atque cultus omnes La- cedaemonios vinceret; fuisse apud Thracas, homines vi- nolentos rebusque venereis deditos, hos quoque in his re- 5 bus antecessisse; venisse ad Persas, apud quos summa THEASYBULUS. 27 laus esset fortiter venari, luxuriose vivere, horum sic inii- tatum consuetudinem, ut illi ipsi eum in his maxime ad- mirarentur. quibus rebus effecisse, ut, apud quoscunque q esset, princeps poneretur habereturque carissimus. sed sa- tis de hoc; reiiquos ordiamur. VIII. THEASYBULUS. I. Thrasybulus, Lyci filius, Atheniensis. si per se vir- 1 tus sine fortuna ponderanda sit, dubito, an hunc primum omnium ponam. illud sine dubio: neminem huic praefero fide, constantia, magnitudine aniini, in patriam amore. nam quod multi voluerunt paucique potuerunt, ab uno 2 tyranno patriam liberare, huic contigit, ut a triginta op- pressam tyrannis e servitute in libertatem vindicaret. sed 3 nescio quo modo, cum eum nemo anteiret his virtutibus, multi nobilitate praecucurremnt. primum Peloponnesio bello multa hic sine Alcibiade gessit, ille nullam rem sine hoc; quae ille universa naturali quodam bono fecit lucri. sed iila tamen omnia communia imperatoribus cum mili- 4 tibus et fortuna, quod in proelii concursu abit res a con- silio ad vires vimque pugnantium. itaque iure suo non- nulla ab imperatore miles, plurima vero fortuna vindicat, seque hic plus valuisse quam ducis prudentiam vere po- test praedicare. quare illud magnificentissimum factum 5 proprium est Thrasybuli. nam cum triginta tyranni, prae- positi a Lacedaemoniis, servitute oppressas tenerent Athe- ras, plurimos cives, quibus in bello parserat fortuna, par- tim patria expulissent, partim interfecissent, plurimorum bona publicata inter se divisissent, non solum princeps, sed etiam solus initio bellum his indixit. II. Hic enim cum Phylen confugisset, quod est castel- l lum in Attica munitissimum, non plus habuit secum tri- ginta de suis. hoc initium fuit salutis Actaeorum, hoc ro- bur libertatis clarissimae civitatis. neque vero hic non con- 2 temptus est primo a tyrannis atque eius solitudo. quae quidem res et iUis contemnentibus pernicii et huic despecto saluti fuit. haec enim illos segnes ad persequendum, hos autem tempore ad comparandum dato fecit robustiores. quo magis praeceptum illud omnium in animis esse debet, 3 28 COENELII NEPOTIS niliil in bello oportere contemni, neque sine caussa dici, 4 matrem timidi flere non solere. neque tamen pro opinione Thrasybuli auctae sunt opes. nam iam tum illis tempori- bus fortius boni pro libertate loquebantur quam pugna- 5 bant. hinc in Piraeum transiit Munychianique munivit. hanc bis tyranni oppugnare sunt adorti ab eaque turpiter repulsi protinus in urbem armis impedimentisque amissis 6 refugerunt. usus est Thrasybulus non minus prudentia quam fortitudine. nam cedentes violari vetuit: cives enim civibus parcere aequum censebat. neque quisquam est vul- neratus, nisi qui prior impugnare voluit. neminem iacen tem veste spoliavit; nil attigit, nisi arma, quorum indige- 7 bat, quaeque ad victum pertinebant. in secundo proelio cecidit Critias, dux tyrannorum, cum quidem exadversus Thrasybulum fortissime pugnaret. 1 III. Hoc deiecto Pausanias venit Atticis auxilio, rex Lacedaemoniorum. is inter Thrasybulum et eos, qui ur- bem tenebant, fecit pacem, his conditionibus: ne qui prae- ter triginta tyrannos et decem, qui postea praetores creati superioris more crudelitatis erant usi, afficerentur exilio, neve bona publicarentur; rei publicae procuratio populo 2 redderetur. praeclarum hoc quoque Thrasybuli, quod re- conciliata pace, cum plurimum in civitate posset, legem tulit, ne quis ante actarum rerum accusaretur neve mul- 3 taretur; eamque illi oblivionis appellarunt. neque verohanc tantum ferendam curavit, sed etiam, ut valeret, eifecit. nam cum quidam ex iis, qui simul cum eo in exilio fuerant, caeclem facere eorum vellent, cum quibus in gratiam reditum erat publice, prohibuit et id, quod pollicitus erat, praestitit. 1 IV. Huic pro tantis meritis honoris corona a populo data est, facta duabus virgulis oleaginis, quam quod amor civium et non vis expresserat, nullam habuit invidiam mag- 2 naque fuit gloria. bene ergo Pittacus ille, qui [in] septem sapientum numero est habitus, cum Mytilenaei ei multa miliaiugerum agrimunera darent, „Nolite, orovos," inquit, „id mihi dare, quod multi invideant, plures etiam concu- piscant: quare ex istis nolo amplius quam centum iugera, quae et meam animi aequitatem et vestram voluntatem indicent; nam parva munera diutina, locupletia non pro- 3 pria esse consuerunt." illa igitur corona contentus Thrasy- CONON. 29 bulus neque amplius requisivit, neque quemquam honore se antecessisse existimavit. hic sequenti tempore cum prae- 4 tor classem ad Ciliciam appulisset, neque satis diligenter in castris eius agerentur vigiliae, a barbaris ex oppido noctu eruptione facta in tabernaculo interfectus est. IX. CONON. I. Conon, Atheniensis, Peloponnesio bello accessit ad 1 rem publicam, in eoque eius opera magni fuit. nam et praetor pedestribus exercitibus praefuit et praefectus clas- sis magnas res mari gessit. quas ob caussas praecipuus ei honos habitus est. namque omnibus unus insulis prae- fuit: in qua potestate Pheras cepit, coloniam Lacedaemo- niorum. fuit etiam extremo Peloponnesio bello praetor, 2 cum apud Aegos flumen copiae Atheniensium a Lysandro sunt devictae. sed tum afuit, eoque peius res administrata est. nam et prudens rei militaris et diligens erat impera- tor. itaque nemini erat his temporibus dubiuin, si affuis- 3 set, illam Athenienses calamitatem accepturos non fuisse. II. Eebus autem afflictis cum patriam obsideri audis- 1 set, non quaesivit, ubi ipse tuto viveret, sed unde prae- sidio posset esse civibus suis. itaque contulit se ad Phar- nabazum, satrapem Ioniae et Lydiae eundemque generum regis et propinquum, apud quem ut multum gratia valeret, multo labore multisque effecit periculis. nam cum Lace- 2 daemonii Atheniensibus devictis in societate non niane- rent, quam cum Artaxerxe fecerant, Agesilaumque bella- tum misissent in Asiam, maxime impulsi a Tissapherne, qui ex intimis regis ab amicitia eius defecerat et cum La- cedaemoniis coierat societatem, hunc adversus Pharnaba- zus habitus est imperator, re quidem vera exercitui prae- fuit Conon, eiusque omnia arbitrio gesta sunt. hic multum 3 ducem summum, Agesilaum, impedivit, saepeque eius con- siliis obstitit; neque vero non fuit apertum, si ille non 4 fuisset, Agesilaum Asiam Tauro tenus regi fuisse ereptu- rum. qui posteaquam domum a suis civibus revocatus est, quod Boeoti et Athenienses Lacedaemoniis bellum indixe- rant, Conon nihilo secius apud praefectos regis versaba- tur hisque omnibus magno erat usui. 30 COENELII NEPOTIS 1 III. Defecerat a rege Tissaphernes, neque id tam Ar- taxerxi quam ceteris erat apertum. multis enim magnis- que meritis apud regem, etiam cum in officio non maneret, valebat. neque id mirandum, si non facile ad credenclum adducebatur, reminiscens, eius se opera Cyrum fratrem 2 superasse. huius accusandi gratia Conon a Pharnabazo ad regem missus, posteaquam venit, primum ex more Per- sarum ad chiliarchum, qui secundum gradum imperii tene- bat, Tithraustem accessit seque ostendit curn rege collo- 3 qui velle. nemo enim sine hoc admittitur. huic ille ?5 Nulla," inquit, „mora est; sed tu delibera, utrum colloqui malis an per litteras agere, quae cogitas. necesse est enirn, si in conspectum veneris, venerari te regem (quod TtQ0Oxvvv r oiv illi vocant). hoc si tibi grave est, per me nihilo se- 4 cius editis mandatis conficies, quod studes." tum Conon „Mihi vero," inquit, „non est grave, quemvis honoremha- bere regi; sed vereor, ne civitati meae sit opprobrio, si, cum ex ea sim profectus, quae ceteris gentibus imperare consuerit, potius barbarorum quam illius more fungar." itaque, quae huic volebat, scripta tradidit. 1 IV. Quibus cognitis rex tantum auctoritate eius motus est, ut et Tissaphernem hostem iudicarit et Lacedaemo- nios bello persequi iusserit et ei permiserit, quem vellet, eligere ad dispensandam pecuniam. id arbitrium Conon negavit sui esse consilii, sed ipsius, qui optime suos nosse 2 deberet; sed se suadere, Pharnabazo id negotii daret. hinc magnis muneribus donatus ad mare est missus, ut Cypriis et Phoenicibus ceterisque maritimis civitatibus naves lon- gas imperaret classemque, qua proxima aestate mare tueri posset, compararet, dato adiutore Pharnabazo, sicut ipse 3 voluerat. id ut Lacedaemoniis est nuntiatum, non sine cura rem administrant, quod maius bellum imminere ar- bitrabantur, quam si cum barbaro solum contenderent. nam ducem fortem, [et] prudentem regis opibus praefu- turum ac secum dimicaturum videbant, quem neque con- 4 silio neque copiis superare possent. hac mente magnam contrahunt classem; proficiscuntur Pisandro duce. hos Co- non apud Cnidum adortus magno proelio fugat, multas naves capit, complures deprimit. qua victoria non solum Athenae, sed etiam cuncta Graecia, quae sub Lacedae- DIOX. 31 momorum fuerat imperio, liberata est. Conon cum parte 5 navium in patriam venit, muros dirutos a Lysandro, utros- que et Piraei et Athenarum, reficiendos curat pecuniae- que quinquaginta talenta, quae a Pharnabazo acceperat, civibus suis donat. / V. Accidit huic, quod ceteris rnortalibus, ut inconsi- l deratior in secunda quam in adversa esset fortuna. nam classe Peloponnesiorum devicta cum ultum se iniurias pa- triae putaret, plura concupivit quam efficere potuit. ne- 2 que tamen ea non pia et probanda fuerunt, quod potius patriae opes augeri quam regis maluit. nam cum magnam auctoritatem sibi pugna illa navali, quam apud Cnidum fecerat, constituisset non solum inter barbaros, sed etiam omnes Graecae civitates, clam dare operam coepit, ut lo- niam et Aeoliam restitueret Atheniensibus. id cum minus 3 diligenter esset celatum, Tiribazus, qui Sardibus praeerat, Cononem evocavit, simulans, ad regem eum se mittere velle magna de re. huius nuntio parens cum venisset, in vincla coniectus est, in quibus aliquamdiu fuit. inde non- 4 nulli eum ad regem abductum ibique eum periisse scri- ptum reliquerunt. contra ea Dinon historicus, cui nos plu- rimum de Persicis rebus credimus, effugisse scripsit; il- lud addubitat, utrum Tiribazo sciente an imprudente sit factum. X. DION. 1. Dion, Hipparini filius, Syracusanus, nobili genere l natus, utraque implicatus tyrannide Dionysiorum. nam- que ille superior Aristomachen , sororem Dionis, habuit in matrimonio, ex qua duos filios, Hipparinum et Ny- saeum, procreavit, totidemque filias, nomine Sophrosynen et Areten, quarum priorem Dionysio filio, eidem, cui regnum reliquit, nuptum dedit, alteram, Areten, Dioni. Dion autem praeter nobilem propinquitatem generosamque 2 maiorum famam multa alia ab natura habuit bona, in his ingenium docile, come, aptum ad artes optimas, magnam corporis dignitatem, quae non minimum commendatur, ma- gnas praeterea divitias a patre relictas, quas ipse tyranni muneribus auxerat. erat intimus Dionysio priori, neque 3 32 COKNELII NEPOTIS minus propter mores quam affinitatem. namque etsi Dio- nysii crudelitas ei displicebat, tamen salvum propter ne- cessitudinem, magis etiam suorum caussa, studebat. ade- rat in magnis rebus, eiusque consilio multum movebatur tyrannus, nisiqua in re maior ipsius cupiditas intercesserat. 4 legationes vero omnes, quae essent illustriores, per Dio- nem administrabantur; quas quidem ille diligenter obeundo, fideliter administrando crudelissimum nomen tyranni sua 5 humanitate tegebat. hunc a Dionysio mi&sum Carthagi- nienses suspexerunt, ut neminem umquam Graeca lingua loquentem magis sint admirati. 1 II. Neque vero haec Dionysium fugiebant. nam quanto esset sibi ornamento sentiebat. quo fiebat, ut uni huic maxime indulgeret neque eum secus diligeret ac filium; 2 qui quidem, cum Platonem Tarentum venisse fama in Si- ciliam esset perlata, adolescenti negare non potuerit, quin eum accerseret, cumDion eius audiendi cupiditate flagra- ret. dedit ergo huic veniam magnaque eum ambitione Sy- 3 racusas perduxit. quem Dion adeo admiratus est atque adamavit, ut se ei totum traderet. neque vero minus Plato delectatus est Dione. itaque cum a tyranno crudeliter vio- latus esset, quippe quem venumdari iussisset, tamen eo- 4 dem rediit eiusdem Dionis precibus adductus. interim in morbum incidit Dionysius. quo cum gravi conflictaretur, quaesivit a medicis Dion, quemadmodum se haberet, si- mulque ab his petiit, si forte maiori esset periculo, ut sibi faterentur: nam velle se cum eo colloqui de partiendo regno, quod sororis suae filios ex illo natos partem regni 5 putabat debere habere. id medici non tacuerunt et ad Dio- nysium filium sermonem retulerunt. quo ille commotus, ne agendi esset Dioni potestas, patri soporem medicos dare coegit. hoc aeger sumpto [ut somno] sopitus diem obiit supremum. 1 III. Tale initium fuit Dionis et Dionysii simultatis, eaque multis rebus aucta est. sed tamen primis tempori- bus aliquamdiu simulata inter eos amicitia mansit. cum Dion non desisteret obsecrare Dionysium, ut Platonem Athenis arcesseret et eius consiliis uteretur, ille, qui in 2 aliqua re vellet patrem imitari, morem ei gessit. eodem- demque tempore Philistum historicum Syracusas reduxit, DION. 33 hominem amicum non magis tyranno quam tyrannis. sed de hoc in eo libro plura sunt exposita, qui de historicis Graecis conscriptus est. Plato autem tantum apud Dio- 3 nysium auctoritate potuit valuitque eloquentia, ut ei per- suaserit, tyrannidis facere finem libertatemque reddere Sy- racusanis; a qua voluntate Philisti consilio deterritus ali- quanto crudelior esse coepit. IV. Qui quidem cum a Dione se superari videret in- 1 genio, auctoritate, amore populi, verens ne, si eum se- cum haberet, aliquam occasionem sui daret opprimendi, navem ei triremem dedit, qua Corinthum deveheretur, ostendens, se id utriusque facere caussa, ne, cum inter se timerent, alteruter alterum praeoccuparet. id cum fa- 2 ctum multi indignarentur, magnaeque essent invidiae ty- ranno, Dionysius omnia, quae moveri poterant Dionis, in naves imposuit ad eumque misit. sic enim existimari vo- 1-ebat, id se non odio hominis, sed suae salutis fecisse caussa. postea vero quam audivit, eum in Peloponneso 3 manum comparare sibique bellum facere conari, Areten, Dionis uxorem, alii nuptum dedit filiumque eius sic edu- cari iussit, ut indulgendo turpissimis imbueretur cupidi- tatibus. nam puero, priusquam pubes esset, scorta addu- 4 cebantur, vino epulisque obruebatur, neque ullum tempus sobrio relinquebatur. is usque eo vitae statum commuta- 5 tum ferre non potuit, postquam in patriam rediit pater (namque appositi erant custodes, qui eum a pristino victu deducerent), ut se de superiore parte aedium deiecerit at- que ita interierit. sed illuc revertor., V. Postquam Corinthum pervenit Dion, et eodem per- 1 fugit Heraclides, ab eodem expulsus Dionysio, qui prae- fectus fuerat equitum, omni ratione bellum comparare coe- perunt. sed non multum proficiebant, quod multorum an- 2 norum tyrannus magnarum opum putabatur. quam ob caussam pauci ad societatem periculi perducebantur. sed 3 Dion, fretus non tam suis copiis quam odio tyranni, maximo animo duabus onerariis navibus quinquaginta annorum im- perium, munitum quingentis longis navibus, decem equi- tum centumque peditum milibus, profectus oppugnatum, quod omnibus gentibus adniirabile est visum, adeo facile perculit, ut post diem tertium, quam Siciliam attigerat, Cornelias Nejws. 3 34 COHNELn NEPOTIS Syracusas introierit. ex quo intelligi potest, nullum esse 4 imperium tutum nisi benevolentia munitum. eo tempore aberat Dionysius et in Italia classem opperiebatur adver- sariorum, ratus neminem sine magnis copiis ad se ventu- 5 rum. quae res eum fefellit. nam Dion iis ipsis, qui sub adversarii fuerant potestate, regios spiritus repressit to- tiusque eius partis Siciiiae potitus est, quae sub Dionysii fuerat potestate, parique modo urbis Syracusarum prae- 6 ter arcem et insulam adiunctam oppiclo, eoque rem per- duxit, ut talibus pactionibus pacem tyrannus facere vellet: Siciliam Dion obtineret, Italiam Dionysius, Syracusas Apollocrates, cui maximam fidem uni habebat Dion. 1 VI. Has tam prosperas tamque inopinatas res conse- cuta est subita commutatio, quod fortuna sua mobilitate, 2 quem paulo ante extulerat, demergere est adorta. primum in filio, de quo commemoravi supra, suam vim exercuit. nam cum uxorem reduxisset, quae alii fuerat tradita, fi- liumque vellet revocare ad virtutem a perclita luxuria, ac- 3 cepit gravissimum parens vulnus morte filii. deinde orta dissensio est inter eum et Heraclidem, qui, quod princi- patum non concedebat, factionem comparavit. neque is minus valebat apud optimates, quorum consensu praeerat 4 classi, cum Dion exercitum pedestrem teneret. non tulit hoc animo aequo Dion et versum illum Homeri retulit ex secunda rhapsodia, in quo haec sententia est: non posse bene geri rem publicam multorum imperiis. quod dictum magna invidia consecuta est. namque aperuisse videbatur, 5 omnia in sua potestate esse velle. hanc ille non lenire ob- sequio, sed acerbitate opprimere studuit Heraclidemque, cum Syracusas venisset, interficiundum curavit. 1 VII. Quod factum omnibus maximum timorem iniecit. nemo enim illo interfecto se tutum putabat. ille autem ad- versario remoto licentius eorum bona, quos sciebat adver- 2 sus se sensisse, militibus dispertivit. quibus divisis cum quotidiani maximi fierent sumptus, celeriter pecunia de- esse coepit, neque, quo manus porrigeret, suppetebat nisi in amicorum possessiones. id eiusmodi erat, ut, cum mi- 3 lites reconciliasset, amitteret optimates. quarum rerum cura frangebatur et insuetus male audiendi non animo aequo ferebat, de se ab iis male existimari, quorum paulo ante DION. 35 in caelum fuerat elatus laudibus. vulgus autem offensa in eum militum voluntate liberius loquebatur et tyrannum non ferendum clictitabat. VIII. Haec ille intuens cum, quemadmodum sedaret, i nesciret, et, quorsum evaderent, timeret, Callicrates qui- dam, civis Atheniensis, qui simul cum eo ex Peloponneso in Siciliam venerat, homo et callidus et ad fraudem acu- tus, sine ulla religione ac fide, adit ad Dionem et ait: eum 2 magno in periculo esse propter offensionem populi et odium militum, quod nullo modo evitare posset, nisi alicui suo- rum negotium daret, qui se simularet illi inimicum. quem si invenisset idoneum, facile omnium animos cogniturum adversariosque sublaturum, quod inimici eius dissidentes suos sensus aperturi forent. tali consilio probato excepit 3 has partes ipse Callicrates et se armat imprudentia Dionis; ad eum interficiundum socios conquirit, adversarios eius 4 convenit, coniuratione confirmat. res, multis consciis, quae gereretur, elata defertur ad Aristomachen, sororem Dio- nis, uxoremque Areten. illae timore perterritae conveniunt, cuius de periculo timebant. at ille negat, a Callicrate fieri 5 sibi insidias, sed illa, quae agerentur, fieri praecepto suo. mulieres nihilo secius Callicratem in aedem Proserpinae deducunt ac iurare cogunt, nihil ab illo periculi fore Dioni. ille hac religione non moclo non est deterritus, sed ad ma- turandum concitatus est, verens, ne prius consilium ape- riretur suum, quam conata perfecisset. IX. Hac mente proximo die festo, cum a conventu se 1 remotum Dion domi teneret atque in conclavi edito recu- buisset, consciis facinoris loca munitiora oppidi tradit, do- mum custodiis saepit, a foribus qui non cliscedant, cer- tos praeficit; navem triremem armatis ornat Philostrato- 2 que fratri suo tradit, eamque in portu agitari iubet, ut si exercere remiges vellet, cogitans, si forte consiliis obsti- tisset fortuna, ut haberet, qua fugeret ad salutem. suo- 3 rum autem e numero Zacynthios adolescentes quosdam eligit cum audacissimos tum viribus maximis, hisque dat negotium, ad Dionem eant inermes, sic ut conveniendi eius gratia viderentur venire. hi propter notitiam sunt in- tromissi. at illi ut limen eius intrarunt, foribus obseratis 4 in lecto cubantem invadunt, colligant; fit strepitus, adeo 36 COENELII NEPOTIS 5 ut exaudiri possit foris. hic, sicut ante saepe dictum est, quam invisa sit singularis potentia et miseranda vita, qui se metui quam amari malunt, cuivis facile intellectu fuit. 6 namque illi ipsi custodes, si propria fuissent voluntate, foribus effractis servare eum potuissent, quod illi inermes, telum foris flagitantes, vivum tenebant. cui cum succur- reret nemo, Lyco quidam Syracusanus per fenestras gla- dium dedit, quo Dion interfectus est. 1 X. Confecta caede cum multitudo visendi gratia in- troisset, nonnulli ab insciis pro noxiis conciduntur. nam celeri rumore dilato, Dioni vim allatam, multi concurre- rant, quibus tale facinus displicebat. hi falsa suspicione 2 ducti immerentes ut sceleratos occidunt. huius de morte ut palam factum est, mirabiliter vulgi mutata est volun- tas. nam qui vivum eum tyrannum vocitarant, iidem li- beratorem patriae tyrannique expulsorem praedicabant. sic subito misericordia odio successerat, ut eum suo sanguine 3 ab Acherunte, si possent, cuperent redimere. itaque in urbe celeberrimo loco, elatus publice, sepulcri monu- mento donatus est. diem obiit circiter annos quinquaginta quinque natus, quartum post annum, quam ex Pelopon- neso in Siciliam redierat. XI. IPHICEATES. 1 I. Iphicrates Atheniensis non tam magnitudine rerum gestarum quam disciplina militari nobilitatus est. fuit enim talis dux, ut non solum aetatis suae cum primis compa- raretur, sed ne de maioribus natu quidem quisquam ante- 2 poneretur. multum vero in bello est versatus, saepe exer- citibus praefuit, nusquam culpa male rem gessit, semper consilio vicit tantumque eo valuit, ut multa in re militari 3 partim nova attulerit, partim meliora fecerit. namque ille pedestria arma mutavit. cum ante illum imperatorem maxi- mis clipeis, brevibus hastis, minutis gladiis uterentur, ille e contrario peltam pro parma fecit (a quo postea peltastae pedites appellantur), ut ad motus concursusque essent le- viores; hastae modum duplicavit, gladios longiores fecit. 4 idem genus loricarum et pro sertis atque aeneis linteas dedit. quo facto expeditiores milites reddidit; nam pon- IPHICBATES. 37 dere detracto, quod aeque corpus tegeret et leve esset, curavit. II. Bellum cuni Thracibus gessit, Seuthem, socium 1 Atheniensium, in regnum restituit. apud Corinthum tanta severitate exercitui praefuit, ut nullae umquam in Grae- cia neque exercitatiores copiae neque magis dicto audien- tes fuerint duci, in eamque consuetuclinem adduxit, ut, 2 cum proelii signum ab imperatore esset datmn, sine ducis opera sic ordinatae consisterent, ut singuli ab peritissimo imperatore dispositi viderentur. hoc exercitu moram La- 3 cedaemoniorum interfecit, quod maxime tota celebratum est Graecia. iterum eodem bello omnes copias eorum fu- gavit; quo facto magnam adeptus esi gloriam. cum Ar- 4 taxerxes Aegyptio regi bellum inferre voluit, Iphicratem ab Atheniensibus ducem petivit, quem praeficeret exer- citui conducticio, cuius numerus duodecim milium fuit. quem quidem sic omni disciplina militari erudivit, ut, quernadmodurn quondam Fabiani milites Eomani appel- lati sunt, sic Iphicratenses apud Graecos in summa laude fuerint. idem subsidio Lacedaemoniis profectus Epami- 5 nondae retardavit impetus. nam nisi eius adventus appro- pinquasset, non prius Thebani Sparta abscessissent, quam captam incendio delessent. III. Fuit autem et animo magno et corpore imperato- 1 riaque forma, ut ipso aspectu cuivis iniiceret admiratio- nem sui, sed in labore nimis remissus parumque patiens, ut Theopompus memoriae prodidit, bonus vero civis fide- que magna. quod cum in aliis rebus declaravit, 4um 2 maxime in Amyntae Macedonis liberis tuendis. namque Emydice, mater Perdiccae et Philippi, cum his duobus pueris Amynta mortuo ad Iphicratem confugit eiusque opi- bus defensa est. vixit ad senectutem placatis in se suorum 3 civium animis. caussam capitis semel dixit, bello sociali, simul cum Timotheo, eoque iudicio est absolutus. Mene- 4 sthea filium reliquit ex Thressa natum, Coti regis filia. is cum interrogaretur, utrum pluris patrem matremne face- ret, ..Matrem," inquit. id cum omnibus mirum videretur, „At" ille ..merito," inquit, ..facio: nam pater quantum in se fuit, Thracem me genuit, contra ea mater Athe- COKNELn NEPOTIS XII. CHABKIAS. 1 L Chabrlas Atheniensis. hic quoque in summis habi- tus est ducibus resque multas memoria dignas gessit. sed ex his elucet maxime inventum eius in proelio, quod apud 2 Thebas fecit, cum Boeotis subsidio venisset. namque in eo victoria fidentem summum ducem Agesilaum, fugatis iam ab eo conducticiis catervis, reliquam phalangem loco vetuit cedere obnixoque genu scuto, proiecta hasta impe- tum excipere hostium docuit. id novum Agesilaus con- tuens progredi non est ausus suosque iam incurrentes 3 tuba revocavit. hoc usque eo tota Graecia fama celebra- tum est, ut illo statu Chabrias sibi statuam fieri voluerit, quae publice ei ab Atheniensibus in foro constituta est. ex quo factum est, ut postea athletae ceterique artifices his statibus in statuis ponendis uterentur, cum victoriam essent adepti. 1 II. Chabrias autem multa in Europa bella administra- vit, cum dux Atheniensium esset, in Aegypto sua sponte gessit. nam Nectenebin adiutum profectus regnum ei con- 2 stituit. fecit idem Cypri, sed publice ab Atheniensibus Evagorae adiutor datus, neque prius inde discessit, quam totam insulam bello devinceret; qua ex re Athenienses S magnam gloriam sunt adepti. interim bellum inter Aegy- ptios et Persas conflatum est. Athenienses cum Artaxerxe societatem habebant, Lacedaemonii cum Aegyptiis, a qui- bus magnas praedas Agesilaus, rex eorum, faciejmt. id intuens Chabrias, cum in re nulla Agesilao cederet, sua sponte eos adiutum profectus Aegyptiae classi praefuit, pedestribus copiis Agesilaus. . 1 III. Tum praefecti regis Persae legatos miserunt Athe- nas questum, quod Chabrias adversum regem bellum ge- reret cum Aegyptiis. Athenienses diem certam Chabriae praestituerunt, quam ante domum nisi redisset, capitis se illum damnaturos denuntiarunt. hoc ille nuntio Athenas rediit, neque ibi diutius est moratus, quam fuit necesse. 2 non enim libenter erat ante oculos suorum civium, quod et vivebat laute et indulgebat sibi liberalius, quam ut 3 invidiam vulgi posset efFugere. est enim hoc commune CHABPJAS. 39 vitium in magnis liberisque civitatibus , ut invidia gloriae comes sit, et libenter de his detrahant, quos eminere vi- deant altius; neque animo aequo pauperes alienam opu- lentium intuuntur fortunam. itaque Chabrias, quo ei lice- bat, plurimum aberat. neque vero solus ille aberat Athe- 4 nis libenter, sed omnes fere principes fecerunt idem, quod tantum se ab invidia putabant futuros, quantum a con- spectu suorum recesserant. itaque Conon plurirnurn Cypri vixit, Iphicrates in Thracia, Timotheus Lesbo, Chares Sigeo. dissimilis quidem Chares horum et factis et mori- bus, sed tamen Athenis et honoratus et potens. IV. Chabrias autem periit bello sociali tali modo. op- l pugnabant Athenienses Chium. eratinclasse Chabrias pri- vatus, sed omnes, qui in magistratu erant, auctoritate antei- bat, eumque magis milites, quam qui praeerant, aspiciebant. quae res ei maturavit mortem. nam dum primus studet por- 2 tum intrare, gubernatorem iubet eo dirigere navem, ipse sibi perniciei fuit. cum enim eo penetrasset, ceterae non sunt se- cutae. quo facto circumfusus hostium concursu cum fortis- sime pugnaret, navis rostro percussa coepit sidere. hinc re- 3 fugere cum posset, si se in mare deiecisset, quod suberat classis Atheniensium, quae exciperet natantes, perire ma- luit quam armis abiectis navem relinquere, in qua fuerat vectus. id ceteri facere noluerunt, qui nando in tutum perve- nerunt. at ille, praestare honestam mortem existimans turpi vitae, comminus pugnans teRs hostium interfectus est. XIII. TIMOTHEUS. I. Timotheus, Cononis filius, Atheniensis. hic a patre l acceptam gloriam multis auxit virtutibus. fuit enim diser- tus, impiger, laboriosus, rei militaris peritus neque minus civitatis regendae. multa huius sunt praeclare facta, sed 2 haec maxime illustria. Olynthios et Byzantios bello sube- git. Samum cepit, in qua oppugnanda superiore bello Athe- nienses milie et ducenta talenta consumpserant. id ille sine ulla publica impensa populo restituit. adversus Cotum bella gessit ab eoque mille et ducenta talenta praedae in pu- blicum retulit. Cyzicum obsidione liberavit. Ariobarzani 3 simul cum Agesilao auxilio profectus est; a quo cum Laco 40 COENELIl NEPOTIS pecuniam numeratam accepisset, ille cives suos agro atque urbibus augeri maluit quam id sumere, cuius partem domum suam ferre posset. itaque accepit Crithoten et Sestum. 1 II. Idem classi praefectus circumvehens Peloponnesuni Laconicen populatus classem eorum fugavit. Corcyram sub imperium Atheniensium redegit, sociosque idem ad- iunxit Epirotas, Athamanas, Chaonas omnesque eas gen- 2 tes, quae ma^e illud adiacent. quo facto Lacedaemonii de diutina contentione destiterunt et sua sponte Athenien- sibus imperii* maritimi principatum concesserunt pacem- que his legibus constituerunt, ut Athenienses mari duces essent. quae victoria tantae fuit Atticis laetitiae, ut tum primum arae Paci publice sint factae, eique deae pulvi- 3 nar sit institutum. cuius laudis ut memoria maneret, Ti- motheo publice statuam in foro posuerunt. qui honos huic uni ante id tempus contigit, ut, cum patri populus sta- tuam posuisset, filio quoque daret. sic iuxta posita recens fiiii veterem patris renovavit memoriam. 1 III. Hic cum esset magno natu et magistratus gerere desisset, bello Athenienses undique premi sunt coepti. de- fecerat Samus; descierat Hellespontus; Philippus iam tum vaiens Macedo multa moliebatur, cui oppositus Chares 2 cum esset, non satis in eo praesidii putabatur. fit Me- nestheus praetor, filius Iphicratis, gener Timothei, et, ut ad bellum proficiscatur, decernitur. huic in consilium dan- tur duo usu sapientiaque praestantes, quorum consilio ute- retur, pater et soeer, quod in his tanta erat auctoritas, ut 3 magna spes esset, per eos amissa posse recuperari. hi cum Samum profecti essent et eodem Chares illorum ad- ventu cognito cum suis copiis proficisceretur, ne quid ab- sente se gestum videretur, accidit, cum ad insulam ap- propinquarent, ut magna tempestas oreretur, quam evitare duo veteres imperatores utile arbitrati suam classem sup- 4 presserunt. at ille temeraria usus ratione non cessit ma- iorum natu auctoritati, et, ut in sua manu esset fortuna, quo contenderat, pervenit, eodemque ut sequerentur, ad Timotheum et Iphicratem nuntium misit. hinc male re gesta, compluribus amissis navibus, eo, unde erat pro- fectus, se recepit litterasque Athenas publice misit, sibi proclive fuisse Samum capere, nisi a Timotheo et Iphi- TDIOTHEUS. 41 crate desertus esset. populus acer, suspicax ob earnque rem 5 niobilis, adversarius, invidus (etiam potentiae in crimen voea- bantur) domumrevocat; accusantur proditionis. hociudicio damnatur Timotheus, lisque eius aestimatur centum talentis. ille odio ingratae civitatis coactus Chalcidem se contulit. IV. Huius post mortem cum populum iudicii sui poe- l niteret, multae novem partes detraxit et decem talenta Cononem, filium eius, ad muri quandam partem reficien- dam iussit dare. in quo fortunae varietas est animadversa. nam quos avus Conon muros ex hostium praeda patriae restituerat, eosdem nepos cum summa ignominia familiae ex sua re familiari reficere coactus est. Timothei autem 2 moderatae sapientisque vitae cum pleraque possimus pro- ferre testimonia, uno erimus contenti, quod ex eo facile coniici poterit, quam carus suis fuerit. cum Athenis ado- lescentulus caussam diceret, non solum amici privatique hospites ad eum defendendum convenerunt, sed etiam in eis Iason, tyrannus Thessaliae, qui illo tempore fuit om- nium potentissimus. hic cum in patria sine satellitibus se S tutum non arbitraretur, Athenas sine ullo praesidio venit tantique hospitem fecit, ut mallet se capitis periculum adire quam Timotheo de fama dimicanti deesse. hunc adversus tamen Timotheus postea populi iussu bellum gessit, pa- triae sanctiora iura quam hospitii esse duxit. haec ex- 4 trema fuit aetas imperatorum Atheniensium, Iphicratis, Chabriae, Timothei, neque post illorum obitum quisquam dux in illa urbe fuit dignus memoria. V. Venio nunc ad fortissimum virum maximique con- 1 silii omnium barbarorum exceptis duobus Carthaginien- sibus, Hamilcare et Hannibale. de quo hoc plura feremus, 2 quod et obscuriora sunt eius gesta pleraque, et ea, quae prospere ei cesserunt, non magnitudine copiarum, sed consilii, quo tum omnes superabat, acciderunt, quorum nisi ratio explicata fuerit, res apparere non poterunt. XIV. DATAMES. I. Datames, patre Camisare, natione Care, matre Scy- 1 thissa natus, primum militum [in] numero fuit apud Ar- taxerxen eorum, qui regiam tuebantur. pater eius Cami- 42 COENELII NEPOTTS sares, quod et manu fortis et bello strenuus et regi multis locis fidelis erat repertus, habuit provinciam partem Cili- 2 ciae iuxta Cappadociam, quam incolunt Leucosyri. Data- mes militare munus fungens primum, qualis esset, aperuit in bello, quod rex adversus Cadusios gessit. namque hic multis milibus regiorum interfectis magni fuit eius opera. quo factum est, [ut,] cum in eo bello cecidisset Carnisares, paterna ei ut traderetur provincia. 1 II. Pari se virtute postea praebuit, cum Autophradates iussu regis bello persequeretur eos, qui defecerant. namque huius opera hostes, cum castra iam intrassent, profligati sunt, exercitusque reliquus conservatus regis est. qua ex 2 re maioribus rebus praeesse coepit. erat eo tempore Thuys dynastes Paphlagoniae, antiquo genere, ortus a Pylaemene illo, quem Homerus Troico bello a Patroclo interfectum 3 ait. is regi dicto audiens non erat. quam ob caussam bello eum persequi constituit, eique rei praefecit Datamen, pro- pinquum Paphlagonis: namque ex fratre et sorore erant nati. quam ob caussam Datames primum experiri voluit, ut sine armis propinquum ad officium reduceret. ad quem cum venisset sine praesidio, quod ab amico nullas verere- 4 tur insidias, paene interiit. nam Thuys eum clam inter- ficere voluit. erat mater cumDatame, amita Paphlagonis. 5 ea, quid ageretur, resciit filiumque monuit. ille fuga peri- culum evitavit bellumque indixit Thuyni. in quo cum ab Ariobarzane, praefecto Lydiae et loniae totiusque Phry- giae, desertus esset, nihilo segnius perseveravit vivumque Thuyn cepit cum uxore et iiberis. 1 III. Cuius facti ne prius fama ad regem quam ipse perveniret, dedit operam. itaque omnibus insciis eo, ubi erat rex, venit posteroque die Thuyn, hominem maximi corporis terribilique facie, quod et niger et capillo longo barbaque erat promissa, optima veste texit, quam satra- pae regii gerere consuerant; ornavit etiam torque atque 2 armillis aureis ceteroque regio cultu; ipse agresti duplici amiculo circumdatus hirtaque tunica, gerens in capite ga- leam venatoriam, dextra manu clavam, sinistra copulam, qua vinctum ante se Thuynem agebat, ut si feram bestiam 3 captam duceret. quem cum omnes conspicerent propter novitatem ornatus ignotamque formam, ob eamque rem DATAMES. 43 magnus esset concursus, fuit non nenio, qui agnosceret Thuym regique nuntiaret. primo non accredidit. itaque 4 Pharnabazum misit exploratum. a quo ut rem gestam coniperit, statim admitti iussit, magnopere delectatus tum facto, tum ornatu; in priinis, quod nobilis rex in potesta- tem inopinanti venerat. itaque magnifice Datamen dona- 5 tum ad exercitum misit, qui tum contrahebatur duce Phar- nabazo et Tithrauste ad bellum Aegyptium, parique eum atque illos imperio esse iussit. postea vero quamPharna- bazum rex revocavit, illi summa imperii tradita sunt. IV. Hic cum maximo studio compararet exercitum 1 Aegyptumque proficisci pararet, subito a rege litterae sunt ei missae, ut Aspim aggrederetur, quiCataoniam tenebat: quae gens iacet supra Ciliciam, confinis Cappadociae. namque Aspis saltuosam regionem castellisque munitam 2 incolens non solum imperio regis non parebat, sed etiam finitimas regiones vexabat et, quae regi portarentur, abri- piebat. Datames, etsi longe aberat ab his regionibus et 3 a maiore re abstrahebatur, tamen regis voluntati morem gerendum putavit. itaque cum paucis, sed viris fortibus, navem conscendit, existimans, quod accidit, faciiius se imprudentem parva manu oppressurum quam paratum quanivis magno exercitu. hac delatus in Ciliciam, egres- 4 sus inde, dies noctesque iter faciens, Taurum transiit eo- que, quo studuerat, venit; quaerit, quibus locis sit Aspis; cognoscit, haud longe abesse profectumque eum venatum. quae dum speculatur, adventus eius caussa cognoscitur. Pisidas cum iis, quos secum habebat, ad resistendum Aspis comparat. id Datames ubi audivit, arma sumit, 5 suos sequi iubet; ipse equo concitato ad hostem vehitur. quem procul Aspis conspiciens ad se ferentem pertime- scit atque a conatu resistendi deterritus sese dedidit. hunc Datames vinctum ad regem ducendum tradit Mithridati. V. Haec dum geruntur, Artaxerxes reminiscens, a l quanto bello ad quam parvam rem principem ducum mi- sisset, se ipse reprehendit et nuntium ad exercitum Acen misit, quod nondum Datamen profectum putabat, qui di- ceret, ne ab exercitu discederet. hic priusquam perveni- ret, quo erat profectus, in itinere convenit, qui Aspim ducebant. qua celeritate cum magnam benevolentiam re- 2 44 COENELII NEPOTIS gis Datames consecutus esset, non minorem invidiam au- licorum excepit, qui illum unum pluris quam se omnes 3 fieri videbant. quo facto cuncti ad eum opprimendum con- senserunt. haec Pandates, gazae custos regiae, amicus Datami, perscripta ei mittit, in quibus docet, eum magno fore periculo, si quid illo imperante adversi in Aegypto 4 accidisset. namque eam esse consuetudinem regiam, ut casus adversos hominibus tribuant, secundos fortunae suae; quo fieri, ut facile impellantur ad eorum perniciem, quo- rum ductu res male gestae nuntientur. illum hoc maiore fore in discrimine, quod, quibus rex maxime obediat, eos 5 habeat inimicissimos. talibus ilie litteris cognitis, cum iam ad exercitum Acen venisset, quod non ignorabat ea vere 6 scripta, desciscere a rege constituit. neque tamen quid- quam fecit, quod fide sua esset indignum. nam Mandro- clen Magnetem exercitui praefecit; ipse cum suis inCap- padociam discedit coniunctamque huic Paphlagoniam oc- cupat, celans, qua voluntate esset in regem; clam cum Ariobarzane facit amicitiam, manum comparat, urbes mu- nitas suis tuendas tradit. 1 VI. Sed haec propter hiemale tempus minus prospere procedebant. audit, Pisidas quasdam copias adversus se parare. filium eo Arsideum cum exercitu mittit. cadit in proelio adolescens. proficiscitur eo pater non ita cum ma- gna manu, celans, quantum vulnus accepisset, quod prius ad hostem pervenire cupiebat, quam de male re gesta fama ad suos perveniret, ne cognita filii morte animi debilita- 2 rentur militum. quo contenderat, pervenit iisque locis ca- stra ponit, ut neque circumiri multitudine adversariorum posset neque impediri, quo minus [ipse] ad dimicandum 3 manum haberet expeditam. erat cum eo Metrobarzanes, socer eius, praefectus equitum. is desperatis generi rebus ad hostes transfugit. id Datames ut audivit, sensit, si in ,turbam exisset, ab homine tam necessario se relictum, fu- 4 turum, ut ceteri consilium sequerentur. in vulgus edit, suo iussu Metrobarzanem profectum pro perfuga, quo fa- cilius receptus interficeret hostes. quare relinqui eum par non esse, et omnes confestim sequi. quod si animo stre- nuo fecissent, futurum, ut adversarii non possent resistere, 5 cum et intra vallum et foris caederentur. hac re probata DATAMES. 45 exercitum educit, Metrobarzanem persequitur tantum; qui cum ad hostes pervenerat, Datames signa inferri iubet. Pisidae nova re commoti in opinionem adducuntur, perfu- 6 gas mala fide compositoque fecisse, ut recepti maiori es- sent calamitati. primum eos adoriuntur. illi cum, quid ageretur aut quare fieret, ignorarent, coacti sunt cum eis pugnare, ad quos transierant, ab iisque stare, quos reli- querant. quibus cum neutri parcerent, celeriter sunt con- cisi. reliquos Pisidas resistentes Datames invadit, primo 7 impetu pellit, fugientes persequitur, multos interficit, ca- stra hostium capit. tali consilio uno tempore et proditores s perculit et hostes profligavit, et, quod ad perniciem suam fuerat cogitatum, id ad salutem convertit. quo neque acu- tius ullius imperatoris cogitatum neque celerius factum usquam legimus. VII. Ab hoc tamen viro Sysinas, maximo natu filius, 1 desciit ad regemque transiit et de defectione patris detulit. quo nuntio Artaxerxes comruotus, quod intelligebat sibi cum viro forti ac strenuo negotium esse, qui, cum cogi- tasset, facere auderet et prius cogitare quam conari con- suesset, Autophradatem in Cappadociam mittit. hic ne 2 intrare posset, saltum, in quo Ciliciae portae sunt sitae, Patames praeoccupare studuit. sed tam subito copias con- 3 trahere non potuit. a qua re depulsus cum ea manu, quam contraxerat, locum deligit talem, ut neque circumiretur ab hostibus, neque praeteriret adversarius, quin ancipitibus locis premeretur, et, si dimicare [cum] eo vellet, non mul- tum obesse multitudo hostium suae paucitati posset. VIII. Haec etsi Autophradates videbat, tamen statuit l congredi quam cum tantis copiis refugere aut tam diu uno loco sedere. habebat barbarorum equitum viginti, pecli- 2 tum centum milia, quos illi Cardacas appellant, eiusdem- que generis tria [milia] funditorum; praeterea Cappado- cum octo [milia], Armeniorum decem [milia], Paphlago- num quinque [milia], Phrygum decem [milia], Lydorum quinque [milia], Aspendiorum et Pisidarum circiter tria [milia], Cilicum duo, Captianorum totidem, ex Graecia conductorum tria, levis afmaturae maximum numerum. has adversus copias spes omnis consistebat Datami in se 3 locique natura: namque huius partem non habebat vicesi- 46 COENELII NEPOTIS mam militum. quibus fretus conflixit adversariorumque multa milia concidit, cum de ipsius exercitu non amplius hominum mille cecidisset. quam ob caussam postero die 4 tropaeum posuit, quo loco pridie pugnatum erat. hinc cum castra movisset semperque inferior copiis, superior orani- bus proeliis discederet, quod numquam manum consereret, nisi cum adversarios locorum angustiis clausisset, quod 5 perito regionum callideque cogitanti saepe accidebat: Au- tophradates, cum bellum duci maiore regis calamitate quam adversariorum videret, [ad] pacem amicitiamque hortatus 6 est, ut cum rege in gratiam rediret. quam ille etsi fidam non fore putabat, tamen conditionem accepit seque ad Ar- taxerxem legatos missurum dixit. sic bellum, quod rex adversus Datamen susceperat, sedatum est. Autophradates in Phrygiam se recepit. 1 IX. At rex, quod implacabile odium in Datamen sus- ceperat, postquam bello eum opprimi non posse animad- vertit, insidiis interficere studuit; quas ille plerasque vitavit. 2 sicut cum ei nuntiatum esset, quosdam sibi insidiari, qui in amicorum erant numero, de quibus, quod inimici detu- lerunt, neque credendum neque negligendum putavit, ex- 3 periri voluit, verum falsumne sibi esset relatum. itaque eo profectus est, in quo itinere futuras insidias dixerant. sed elegit corpore ac statura simillimum sui eique vesti- tum suum dedit atque eo loco ire, quo ipse consueverat, iussit. ipse autem ornatu vestituque militari inter corporis 4 custodes iter facere coepit. at insidiatores, postquam in eum locum agmen pervenit, decepti ordine atque vestitu impetum in eum faciunt, qui suppositus erat. praedixerat autem iis Datames, cum quibus iter faciebat, ut parati 5 essent facere, quod ipsum vidissent. ipse, ut concurrentes insidiatores animadvertit, tela in eos coniecit. hoc idem cum universi fecissent, priusquam pervenirent ad eum, quem aggredi volebant, confixi conciderunt. 1 X. Hic tamen tam callidus vir extremo tempore captus est Mithridatis, Ariobarzanis filii, dolo. namque is pollici- tus est regi, se eum interfecturum, si ei rex permitteret, ut, quodcumque vellet, liceret impune facere fidemque de 2 ea re more Persarum dextera dedisset. hanc ut accepit a rege missam, copias parat et absens amicitiam cum Da- tanie facit; regis provincias vexat, castella expugnat, ma- gnas praedas capit, quarurn partem suis dispertit, partem ad Datamen mittit. pari modo complura castella ei tradit. haec diu faciendo persuasit homini, se infinitum adversus 3 regem suscepisse bellum, cum nihilo magis, ne quam su- spicionem illi praeberet insidiarum, neque colloquium eius petivit neque in conspectum venire studuit. sic absens amicitiam gerebat, ut non beneficiis mutuis, sed communi oclio, quod erga regem susceperant, contineri viderentur. XI. Id cum satis se confirmasse arbitratus est 9 certio- 1 rem facit Datamen, tempus esse maiores exercitus parari et bellum cum ipso rege suscipi, deque ea re, si ei vide- retur, quo loco vellet, in colloquium veniret. probata re colloquendi tempus sumitur locusque, quo conveniretur. huc Mithridates cum uno, cui maxime habebat fidem, ante 2 aliquot dies venit compluribusque loeis separatim gladios obruit eaque loca diiigenter notat. ipso autem colloquii die utrique, locum qui explorarent atque ipsos scrutaren- tur, mittunt; deinde ipsi sunt congressi. hic cum aliquam- 3 diu in colioquio fuissent et diverse discessissent, iamque procul Datames abesset, Mithridates, priusquam ad suos perveniret, ne quam suspicionem pareret, in eundem locum revertitur atque ibi, ubi telum erat impositum, resedit, ut si lassitudine cuperet acquiescere, Datamenque revocavit, simulans se quiddam in colloquio esse oblitum. interhn 4 telum, quod latebat, protulit nudatumque vagina veste texit ac Datami venienti ait, digredientem se animadver- tisse locum quendam, qui erat in conspectu, ad castra ponenda esse idoneum. quem cum digito demonstraret et 5 ille respiceret, aversum ferro transfixit priusque, quam quisquam posset succurrere, interfecit. ita ille vir, qui multos consilio, neminem perfidia ceperat, simulata ca- ptus est amicitia. XV. EPAMIXOXDAS. I. Epaminondas, Polynmi filius, Thebanus. de hoc l priusquam scribamus, haec praecipienda videntur lectori- bus, ne alienos mores ad suos referant, neve ea, quae ipsis leviora sunt, pari modo apud ceteros fuisse arbitren- 48 CORNELII NEPOTIS 2 tur. scimus eniin, musicen nostris moribus abesse a prin- cipis persona, saltare vero etiam invitiis poni: quae omnia 3 apud Graecos et grata et laude digna ducuntur. cum au- tem exprimere imaginem consuetudinis atque vitae veli- mus Epaminondae, nihil videmur debere praetermittere, 4 quod pertineat ad eam declarandam. quare dicemus pri- mum de genere eius; deinde, quibus disciplinis et a qui- bus sit eruditus; tum de moribus ingeniique facultatibus, et si qua alia memoria digna erunt; postremo de rebus gestis, quae a plurimis omnium anteponuntur virtutibus. 1 II. Natus igitur patre, quo diximus, genere honesto, pauper iam a maioribus relictus, eruditus autem sic, ut nemo Thebanus magis. nam et citharizare et cantare ad chordarum sonum doctus est a Dionysio, qui non minore fuit in musicis gloria quam Damon aut Lamprus, quo- rum pervulgata sunt nomina; cantare tibiis ab Olympio- 2 doro, saltare a Calliphrone. at philosophiae praeceptorem habuit Lysim Tarentinum, Pythagoreum, cui quidem sic fuit deditus, ut adolescens tristem ac severum senem omni- bus aequalibus suis in familiaritate anteposuerit, neque prius eum a se dimiserit, quam in doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut facile intelligi posset, pari modo superatu- 3 rum omnes in ceteris artibus. atque haec ad nostram con- suetudinem sunt levia et potius contemnenda; at in Graecia 4 utique olim magnae laudi erant. postquam ephebus est factus et palaestrae dare operam coepit, non tam magni- tudini virium servivit quam velocitati. illam enim ad athle- tarum usum, hanc ad belli existimabat utilitatem pertinere. 5 itaque exercebatur plurimum currendo et luctando ad eum finem, quoad stans complecti posset atque contendere. in armis vero plurimum studii consumebat. 1 III. Ad hanc corporis firmitatem plura etiam animi bona accesserant. erat enim modestus, prudens, gravis, temporibus sapienter utens; peritus belli, fortis manu, animo maximo; acleo veritatis diligens, ut ne ioco quidem 2 mentiretur. idem continens, clemens patiensque admiran- dum in modum, non solum populi, sed etiam amicorum ferens iniurias; inprimis commissa celans, quod interdum , non minus prodest quam diserte dicere; studiosus audiendi: 3 ex hoc enim facillime disci arbitrabatur. itaque cum in JEPAMINONDAS. 49 circulum venisset, in quo aut de re publica disputaretur aut de philosophia sermo haberetur, numquam inde prius discessit, quam ad finem sermo esset adductus. pauper- 4 tatem adeo facile perpessus est, ut de re publica nihil praeter gloriam ceperit, amicorum in se tuendo caruerit facultatibus. fide ad alios sublevandos saepe sic usus est, ut iudicari possit, omnia ei cum amicis fuisse communia. nam cum aut civium suorum aliquis ab hostibus esset 5 captus, aut virgo amici nubilis, quae propter paupertatem collocari non posset, amicorum consilium habebat et, quan- tum quisque daret, pro facultatibus imperabat. eamque 6 summam cum fecerat, priusquam acciperet pecuniam, ad- ducebateum, qui quaerebat, adeos, qui conferebant, eique ut ipsi numerarent, faciebat, ut ilie, ad quem ea res per- veniebat, sciret, quanturh cuique deberet. IV. Tentata autem eius est abstinentia a Diomedonte l Cyziceno. namque is rogatu Artaxerxis regis Epaminon- dam pecunia corrumpendum susceperat. hic magno cum pondere auri Thebas venit et Micythum adolescentulum quinque talentis ad suam perduxit voluntatem, quem tum Epaminondas plurimum diligebat. Micythus Epaminon- dam convenit et caussam adventus Diomedontis ostendit. at ille Diomedonti coram, „Nihil," inquit, „opus pecunia est. 2 nam si rex ea vult, quae Thebanis sunt utilia gratis fa- cere sum paratus; sin autem contraria, non habet auri atque argenti satis. namque orbis terrarum divitias acci- pere nolo pro patriae caritate. tu quod me incognitum 3 tentasti tuique similem existimasti, non miror tibique igno- sco; sed egredere propere, ne alios corrumpas, cum me non potueris. et tu Micythe, argentum huic redde, aut, nisi id confestim facis, ego te tradam magistratui." hunc 4 Diomedon cum rogaret, ut tuto exire suaque, quae attu- lerat, liceret efferre, „Istudquidem," inquit, „faciam, neque tua caussa, sed mea, ne, si tibi sit pecunia adempta, ali- quis dicat, id ad me ereptum pervenisse, quod delatum accipere noluissem." a quo cum quaesisset, quo se deduci 5 Tellet, et ille Athenas dixisset, praesidium dedit, ut tuto perveniret. neque vero id satis habuit, sed etiam, ut in- violatus in navem escenderet, per Chabriam Atheniensem, de quo supra mentionem fecimus, effecit. abstinentiae erit g Cornelius Nepos. ' 4 50 COKNELII NEPOTIS hoc satis testimonium. plurima quidem proferre possemus, sed modus adhibendus est, quoniam uno hoc volumine vitam excellentium virorum complurium concludere con- stituimus, quorum separatim multis milibus versuum com- plures scriptores ante nos explicarunt. 1 V. Fuit etiam disertus, ut nemo ei Thebanus par esset eloquentia, neque minus concinnus in brevitate respon- 2 dendi quam in perpetua oratione ornatus. habuit obtre- ctatorem Meneclidem quendam indidem Thebis et adversa- rium in administranda re publica, satis exercitatum in dicendo, utThebanum scilicet: namque illigenti plus inest 3 virium quam ingenii. is, quod in re militari florere Epa- minondam videbat, hortari solebat Thebanos, ut pacem bello anteferrent, ne illius imperatoris opera desideraretur. huic ille, „Fallis," inquit, „verbo cives tuos, quod hos a bello 4 revocas; otii enim nomine servitutem concilias. nam pa- ritur pax bello. itaque qui ea diutina volunt frui, bello exercitati esse debent. quare si principes Graeciae vultis 5 esse, castris est vobis utendum, non palaestra." idem ille Meneclides cum huic obiiceret, quod liberos non haberet neque uxorem duxisset, maximeque insolentiam, quod sibi Agamemnonis belli gloriam videretur consecutus, „At," ille, „desine," inquit, „Meneclida, de uxore mihi exprobrare; nam nullius in ista re minus uti consilio volo :" habebat enim 6 Meneclides suspicionem adulterii: „quod autem me Aga- memnonem aemulari putas, falleris ; namque ille cum uni- versa Graecia vix decem annis unam cepit urbem; ego contra ea una urbe nostra dieque uno totam Graeciam Lacedaemoniis fugatis liberavi." 1 VI. Idem cum in conventum venisset Arcadum petens, ut societatem cum Thebanis et Argivis facerent, contra- que Callistratus, Atheniensium legatus, qui eloquentia omnes eo praestabat tempore, postularet, ut potius amici- tiam sequerentur Atticorum, et in oratione sua multa in- vectus esset in Thebanos et Argivos, in eisque hoc po- 2 suisset, animum advertere debere Arcadas, quales utraque civitas cives procreasset, ex quibus de ceteris possent iu- dicare: Argivos enim fuisse Orestem et Alcmaeonem matricidas; Thebis Oedipum natum, qui cumpatrem suum 3 interfecisset, ex matre Hberos procreasse; huic in respon- EPAMINONDAS. 51 dendo Eparninondas cum de ceteris perorasset, postquam ad illa duo opprobria pervenit, admirari se dixit stultitiam rhetoris Attici, qui non animadverterit, innocentes illos natos domi, scelere admisso cum patria essent expulsi, receptos esse ab Atheniensibus. sed maxime eius elo- 4 quentia eluxit Spartae legati ante pugnam Leuctricam. quo cum omnium sociorum convenissent legati, coram frequentissimo legationum conventu sic Lacedaemoniorum tyrannidem coarguit, ut non minus illa oratione opes eorum concusserit quam Leuctrica pugna. tum enim perfecit, quod post apparuit, ut auxilio Lacedaemonii sociorum privarentur. VII. Fuisse patientem suorumque iniurias ferentem 1 civium, quod se patriae irasci nefas esse duceret, haec sunt testimonia. cum eum propter invidiam cives praefi- cere exercitui noluissent, duxque esset delectus belli im- peritus, cuius errore eo esset deducta illa multitudo mili- tum, ut omnes de salute pertimescerent, quod locorum angustiis clausi ab hostibus obsidebantur, desiderari coepta est Epaminondae diligentia. erat enim ibi privatus numero 2 militis. a quo cum peterent opem, nullam adhibuit memo- riam contumeliae et exercitum obsidione liberatum domum reduxit incolumem. neque vero hoc semel fecit, sed sae- pius. maxime autem fuit illustre, cum Peloponnesum 3 exercitum duxisset adversus Lacedaemonios haberetque collegas duos, quorum alter erat Pelopidas, vir fortis ac strenuus. hi cum criminibus adversariorum omnes in invi- diam venissent, ob eamque rem imperium his esset abro- gatum, atque in eorum locum alii praetores successissent, Epaminondas populi scito non paruit, idemque ut facerent, 4 persuasit collegis et bellum, quod susceperat, gessit. nam- que animadvertebat, nisi id fecisset, totum exercitum pro- pter praetorum imprudentiam inscitiamque belli periturum. lex erat Thebis, quae morte multabat, si quis imperium 5 diutius retinuisset, quam lege praefinitum foret. hanc Epaminondas cum rei publicae conservandae caussa latam videret, ad perniciem civitatis conferre noluit et quattuor mensibus diutius, quam populus iusserat, gessit imperium. VHL Postquam domum reditum est, collegae eius hoc 1 crimine accusabantur. quibus ille permisit, ut omnem 4* 52 CORNELII NEPOTIS caussam in se transferrent suaque opera faetum conten- derent, ut legi non obedirent. qua defensione illis periculo liberatis nemo Epaminondam responsurum putabat, quod, 2 quid diceret, non haberet. at ille in iudicium venit, nihil eorum negavit, quae adversarii crimini dabant, omniaque, quae collegae dixerant, confessus est, neque recusavit quo minus legis poenam subiret, sed unum ab his petivit, 3 ut in periculo suo inscriberent: „Epaminondas a Thebanis morte multatus est, quod eos coegit apudLeuctra superare Lacedaemonios, quos ante se imperatorem nemoBoeoto- 4 rum ausus fuit aspicere in acie, quodque uno proelio non solum Thebas ab interitu retraxit, sed etiam universam Graeciam in libertatem vindicavit, eoque res utrorumque perduxit, ut Thebani Spartam oppugnarent, Lacedaemonii satis haberent, si salvi esse possent, neque prius bellare destitit, quam Messene restituta urbem eorum obsidione 5 clausit." haec cum dixisset, risus omnium cum hilaritate coortus est, neque quisquam iudex ausus est de eo ferre suffragium. sic a iudicio capitis maxima discessit gloria. 1 IX. Hic extremo tempore imperator apud Mantineam cum acie instructa audacius instaret hostes, cognitus a Lacedaemoniis, quod in unius pernicie eius patriae sitam putabant salutem, universi in unum impetum fecerunt ne- que prius abscesserunt, quam magna caede multisque oc- cisis fortissime ipsum Epaminondam pugnantem, sparo 2 eminus percussum, concidere viderunt. huius caussa ali- quantum retardati sunt Boeoti, neque tamen prius pugna 3 excesserunt, quam repugnantes profligarunt. at Epami- nondas cum animadverteret, mortiferum se vulnus acce- pisse, simulque, si ferrum, quod ex hastili in corpore re- manserat, extraxisset, animam statim emissurum, usque 4 eo retinuit, quoad renuntiatum est, vicisse Boeotos. id postquam audivit, „$atis," inquit, „vixi: invictus enim morior." tum ferro extracto confestim exanimatus est. 1 X. Hic uxorem numquam duxit. in quo cum repre- henderetur, quod liberos non relinqueret, a Pelopida, qui filium habebat infamem, maleque eum in eo patriae 2 consulere diceret, „Vide," inquit, „ne tupeius consulas, qui talem ex te natum relicturus sis. neque vero stirps potest mihi deesse: namque ex me natam relinquo pugnam Leu- EPAMIXONDAS. 53 ctricam, quae non modo mihi superstes, secl edam immor- talis sit necesse esi." quo tempore duce Pelopida exules 3 Thebas occuparunt et praesidium Lacedaemoniorum ex arce expulerunt, Epaminondas, quam diu facta est caedes civium, domo se tenuit, quod neque malos clefendere vo- lebat.neque impugnare, ne manus suorum sanguine cruen- taret. nainque omnem eivilem victoriam funestam putabat. idem, postquam apud Cadmeam cum Laceclaemoniis pu- gnare coepit, in primis stetit. huius de virtutibus vitaque 4 satis erit dictum, si hoc unum adiunxero, quod nemo it infltias, Thebas et ante Epaminondam natum et post eius- dem interitum perpetuo alieno paruisse imperio; contra ea, quam diu ille praefuerit rei publicae, caput fuisse to- tius Graeciae. ex quo intelligi potest, imum hominem pluris quam civitatem fuisse. XVI. PELOPIDAS. I. Pelopidas Thebanus magis historicis quam vulgo 1 notus. cuius de virtutibus dubito quemadmodum exponam, quod vereor, si res explicare incipiam, ne non vitam eius enarrare, sed historiam videar scribere; si tantummodo summas attigero, ne rudibus Graecarum litterarum minus dilucide appareat, quantus fuerit ille vir. itaque utrique rei occurram, quantum potuero, et medebor tum satietati tum ignorantiae lectorum. Phoebidas Lacedaemonius cum 2 exercitum Olynthum duceret iterque per Thebas faceret, arcem oppidi, quae Cadmea nominatur, occupavit impulsu paucorum Thebanorum, qui, adversariae factioni quo faci- lius resisterent, Laconum rebus studebant; idque suo pri- vato, non publico fecit consilio. quo facto eum Lacedae- 3 monii ab exercitu removerunt pecuniaque multarunt, ne- que eo magis arcem Thebanis redcliderunt, quod susce- ptis inimicitiis satius ducebant eos obsideri quam liberari. nam postPeloponnesium bellum Athenasque devictas cum Thebanis sibi rem esse existimabant, et eos esse solos, qui adversus resistere auderent. hac mente amicis suis summas 4 potestates dederant alteriusque factionis principes partim in- terfecerant, alios in exilium eiecerant, in quibus Pelopidas hic, de quo scribere exorsi sumus, pulsus patria carebat. 54 CORNELII NEPOTIS 1 II. Hi omnes fere Athenas se contulerant, non quo sequerentur otium, sed, ut quemque ex proximo locum 2 fors obtulisset, eo patriam recuperare niterentur. itaque cum tempus est visum rei gerendae, communiter cum his, qui Thebis idem sentiebant, diem delegerunt ad inimicos opprimendos civitatemque liberandam eum, quo maximi 3 magistratus simul consuerant epulari. magnae saepe res non ita magnis copiis sunt gestae; sed profecto numquam tam ab tenui initio tantae opes sunt profligatae. nam duo- decim adolescentuli coierunt ex his, qui exilio erant mul- tati, cum omnino non essent amplius centum, qui tanto seofferrent periculo. qua paucitate percussa estLacedae- 4 moniorum potentia. hi enim non magis adversariorum factioni quam Spartanis eo tempore bellum intulerunt, qui principes erant totius Graeciae; quorum imperii maiestas, neque ita multo post, Leuctrica pugna ab hoc initio per- 5 culsa concidit. illi igitur duodecim, quorum dux erat Pe- lopidas, cum Athenis interdiu exissent, ut vesperascente caelo Thebas possent pervenire, cum canibus venaticis exierunt, retia ferentes, vestitu agresti, quo minore suspi- cione facerent iter. qui cum tempore ipso, quo studuerant, pervenissent, domum Charonis devenerunt, a quo et tem- pus et dies erat datus. 1 III. Hoc loco libet interponere, etsi seiunctum ab re proposita est, nimia fiducia quantae calamitati soleat esse. nam magistratuum Thebanorum statim ad aures pervenit, exules in urbem venisse. id illi vino epulisque dediti us- que eo despexerunt, ut ne quaerere quidem de tanta re 2 laborarint. accessit etiam, quod magis aperiret eorum de- mentiam. allata est enim epistola Athenis ab Archino uni ex his, Archiae, qui tum maximum magistratum Thebis obtinebat, in qua omnia de profectione eorum perscripta erant. quae cum iam accubanti in convivio esset data, sicut erat signata, sub pulvinum subiiciens, „In crastinum," 3 inquit, „differo res severas." at illi omnes, cum iam nox processisset, vinolenti ab exulibus duce Pelopida sunt in- terfecti. quibus rebus confectis vulgo ad arma libertatem- que vocato non solum qui in urbe erant, sed etiam undi- que ex agris concurrerunt, praesidium Lacedaemoniorum ex arce pepulerunt, patriam obsidione liberarunt, auctores PELOPIDAS. 55 Cadmeae occupandae partim occiderunt, partim in exilium eiecerunt. IV. Hoc tam turbido tempore, sicut supra docuimus, l Epaminondas, quoad cum civibus dimicatum est, domi quietus fuit. itaque haec liberandarum Thebarum propria laus est Pelopidae; ceterae fere communes cum Epami- nonda. namque Leuctrica pugna imperatore Epaminonda 2 hic fuit dux delectae manus, quae prima phalangem pro- stravitLaconuin. omnibus praeterea periculis affuit. " sicut 3 Spartam cum oppugnavit, alterum tenuit cornu, quoque Me^sena celerius restitueretur, legatus in Persas est pro- fectus. denique haec fuit altera persona Thebis, sed tamen secunda ita, ut proxima esset Epaminondae. V. Conflictatus autem est cum adversa fortuna. nam 1 et initio, sicut ostendimus, exul patria caruit, et, cum Thessaliam in potestatem Thebanorum cuperet redigere legationisque iure satis tectum se arbitraretur, quod apud. omnes gentes sanctum esse consuesset, a tyranno Ale- xandro Pheraeo simul cum Ismenia comprehensus in vin- cla coniectus est. hunc Epaminondas recuperavit bello 2 persequens Alexandrum. post id factum numquam animo placari potuit in eum, a quo erat violatus. itaque persua- sitThebanis, ut subsidio Thessaliae proficiscerentur tyran- nosque eius expellerent. cuius belli cum ei summa esset 3 1 data, eoque cum exercitu profectus esset, non dubitavit, simul ac conspexit hostem, confligere. in quo proelio Ale- 4 xandrum ut animadvertit, incensus ira equum in eum con- citavit proculque digressus a suis coniectu telorum con- fossus concidit. atque hoc secunda victoria accidit: nam iam inclinatae erant tyrannorum copiae. quo facto omnes 5 Thessaliae civitates interfectum Pelopidam coronis aureis et statuis aeneis liberosque eius multo agro donarunt. XVII. AGESILAUS. I. Agesilaus Lacedaemonius cum a ceteris scriptoribus 1 tum eximie a Xenophonte Socratico collaudatus est: eo enim usus est familiarissime. hic primum de regno cum 2 Leotychide, fratris filio, habuit contentionem. mos est enim a maioribus Lacedaemoniis traditus, ut duos habe- 56 COEKELII NEPOTIS rent semper reges, nomine magis quam imperio, ex dua- bus familiis Procli et Eurysthenis, qui principes ex pro- 3 genie Herculis Spartae reges fuerunt. horum ex altera in alterius familiae locum fieri non licebat: ita utraque suum retinebat ordinem. primum ratio habebatur, qui maximus natu esset ex liberis eius, qui regnans decessisset; sin is virilem sexum non reliquisset, tum deligebatur, qui proxi- 4 mus esset propinquitate. mortuus erat Agis rex, frater Agesilai. filium reliquerat Leotychidem, quem ille natum non agnorat; eundem moriens suum esse dixerat. is de honore regni cum Agesilao, patruo suo, contendit, neque 5 id, quod petivit, consecutus est. nam Lysandro suffra- gante, homine, ut ostendimus supra, factioso et his tem- poribus potente, Agesilaus antelatus est. l II. Hic simulatque imperii potitus est, persuasit Lace- daemoniis, ut exercitus emitterent in Asiam bellumque regi facerent, docens satius esse in Asia quam in Europa dimicari. namque fama exierat, Artaxerxen comparare classes pedestresque exercitus, quos in Graeciam mitteret. % data potestate tanta celeritate usus est, ut prius in Asiam cum copiis pervenerit, quam regii satrapae eum scirent profectum. quo factum est, ut omnes imparatos impru- 3 dentesque oifenderet. id ut cognovit Tissaphernes, qui summum imperium tum inter praefectos habebat regios, indutias a Lacone petivit simulans, se dare operam, ut Lacedaemoniis cum rege conveniret, re autem vera ad 4 copias comparandas; easque impetravit trimestres. iuravit autem uterque, se sine dolo indutias conservaturum. in qua pactione summa fide mansit Agesilaus; contra ea 5 Tissaphernes nihil aliud quam bellum comparavit. id etsi sentiebat Laco, tamen iusiurandum servabat multumque in eo se consequi dicebat, quod Tissaphernes periurio suo et homines suis rebus abalienaret et deos sibi iratos red- deret; se autem conservata religione confirmare exercitum, cum animadverteret, deum numen facere secum, homines- que sibi conciliare amiciores, quod his studere consues- sent, quos conservare fidem viderent. l III. Postquam indutiarum praeteriit dies, barbarus non dubitans, quod ipsius erant plurima domicilia in Caria, et ea regio his temporibus multo putabatur locupletissima», AGESILAUS. 57 eo potissimum hostes impetum facturos, orrmes suas copias eo contraxerat. at Agesilaus in Phrygiani se convertit 2 eamque prius depopulatus est, quam Tissaphernes usquam se moveret. magna praeda militibus locupletatis Ephesum hiematum exercitum reduxit atque ibi officinis armorum institutis magna industria bellum apparavit. et quo stu- diosius armarentur insigniusque ornarentur, praemia pro- posuit, quibus donarentur, quorum egregia in ea re fuis- set industria. fecit idem in exercitationum generibus, ut, 3 qui ceteris praestitissent, eos magnis afficeret muneribus. his igitur rebus effecit, ut et ornatissimum et exercitatis- simum haberet exercitum. huic cum tempus esset visum 4 copias extrahere ex hibernaculis, vidit, si, quo esset iter facturus, palam pronuntiasset, hostes non credituros alias- que regiones praesidiis occupaturos neque dubitaturos, aliud esse facturum ac pronuntiasset. itaque cum ille Sar- 5 dis iturum se dixisset, Tissaphernes eandem Cariam de- fendendam putavit. in quo cum eum opinio fefellisset victumque se vidisset consilio, sero suis praesidio profe- ctus est. nam cum illo venisset, iam Agesilaus multis locis expugnatis magna erat praeda potitus. Laco autem, 6 cum videret hostes equitatu superare, numquam in campo sui fecit potestatem et iis locis manum conseruit, quibus plus pedestres copiae valerent. pepulit ergo, quotiescum- que congressus est, multo maiores adversariorum copias et sic in Asia versatus est, ut omnium opinione victor duceretur. IV. Hic curn iam animo meditaretur proficisci inPer- l sas et ipsum regem adoriri, nuntius ei domo venit epho- rorum missu, bellum Athenienses et Boeotos indixisse Lacedaemoniis; quare venire ne dubitaret. in hoc non 2 minus eius pietas suspicienda est quam virtus bellica: qui, cum victori praeesset exercitui maximamque haberet fidu- ciam regni Persarum potiundi, tanta modestia dicto au- diens fuit iussis absentium magistratuum, ut si privatus in comitio esset Spartae. cuius exemplum utinam impe- ratores nostri sequi voluissent! sed illuc redeamus. Age- 3 silaus opulentissimo regno praeposuit bonam existimatio- nem multoque gloriosius duxit, si institutis patriae paruis- set, quam si bello superasset Asiam. hac igitur mente 4 58 CORNELII NEPOTIS Hellespontum copias traiecit tantaque usus est celeritate, ut, quod iter Xerxes anno vertente confecerat, hic trans- 5 ierit triginta diebus. cum iam haud ita longe abesset a Peloponneso, obsistere ei conati sunt Athenienses et Boeoti ceterique eorum socii apudCoroneam: quos omnes § gravi proelio vicit. huius victoriae vel maxima fuit laus, quod, cum plerique ex fuga se in templum Minervae con- iecissent, quaerereturque ab eo, quid his vellet fieri, etsi aliquot vulnera acceperat eo proelio et iratus videbatur omnibus, qui adversus arma tulerant, tamen antetulit irae 7 religionem et eos vetuit violari. neque vero hoc solum in Graecia fecit, ut templa deorum sancta haberet, sed etiam apud barbaros summa religione omnia simulacra arasque S conservavit. itaque praedicabat, mirari se non sacrilego- rum numero haberi, qui supplicibus eorum nocuissent, aut non gravioribus poenis affici, qui religionem minu- erent, quam qui fana spoliarent. 1 V. Post hoc proelium collatum omne bellum est circa 2 Corinthum ideoque Corinthium est appellatum. hic cum una pugna decem milia hostium Agesilao duce cecidis- sent, eoque facto opes adversariorum debilitatae videren- tur, tantum afuit ab insolentia gloriae, ut commiseratus sit fortunam Graeciae, quod tam multi a se victi vitio adversariorum concidissent: namque illa multitudine, si sana mens esset, Graeciae supplicium Persas dare potu- 3 isse. idem cum adversarios intra moenia compulisset et, ut Corinthum oppugnaret, multi hortarentur, negavit id suae virtuti convenire: se enim eum esse dixit, qui ad officium peccantes redire cogeret, non qui urbes nobilis- 4 simas expugnaret Graeciae. „Nam si," inquit, „eos exstin- guere voluerimus, qui nobiscum adversus barbaros stete- runt, nosmet ipsi nos expugnaverimus illis quiescentibus; quo facto sine negotio, cum voluerint, nos oppriment." 1 VI. Interim accidit illa calamitas apud Leuctra Lace- daemoniis. quo ne proficisceretur, cum a plerisque ad exeundum premeretur, ut si de exitu divinaret, exire no- luit. idem, cum Epaminondas Spartam oppugnaret, esset- que sine muris oppidum, talem se imperatorem praebuit, ut eo tempore omnibus apparuerit, nisi ille fuisset, Spar- 2 tam futuram non fuisse. in quo quidem discrimine cele- AGESILAUS. 59 ritas eius consilii saluti fuit universis. nam cum quidam adolescentuli, hostium adventu perterriti, ad Thebanos transfugere vellent et locum extra urbem editum cepissent, Agesilaus, qui perniciosissimum fore videret, si animad- versum esset quemquam ad hostes transfugere conari, cum suis eo venit atque, ut si bono animo fecissent, lau- davit consilium eorurn, quod eum locum occupassent, et se id quoque fieri debere animadvertisse. sic adolescen- 3 tulos simulata laudatione recuperavit et adiunctis de suis comitibus locum tutum reliquit. namque illi aucto numero eorum, qui expertes erant consilii, commovere se non sunt ausi, eoque libentius, quod latere arbitrabantur, quae co- gitaverant. VII. Sine dubio post Leuctricam pugnam Lacedaemonii l se numquam refecerunt neque pristinum imperium recu- perarunt, cum interim Agesilaus non destitit, quibuscum- que rebus posset, patriam iuvare. nam cum praecipue 2 Lacedaemonii indigerent pecunia, ille omnibus, qui a rege defecerant, praesidio fuit, a quibus magna donatus pecunia patriam sublevavit. atque in hoc illud imprimis fuit ad- 3 mirabile, cum maxima munera ei ab regibus ac dynastis civitatibusque conferrentur, quod nihil umquam domum suam contulit, nihil de victu, nihil de vestitu Laconum inutavit. domo eadem fuit contentus, qua Euiysthenes, 4 progenitor maiorum suorum, fuerat usus: quam qui in- trarat, nullum signum libidinis, nullum luxuriae videre poterat, contra ea plurima patientiae atque abstinentiae; sic enim instructa, ut in nulla re differret cuiusvis inopis atque privati. VHI. Atque hic tantus vir ut naturam fautricem habu- 1 erat in tribuendis animi virtutibus, sic maleficam nactus est in corpore fingendo. nam et statura fuit humili et corpore exiguo et claudus altero pede. quae res etiam nonnullam afferebat deformitatem, atque ignoti faciem eius cum intuerentur, contemnebant; qui autem virtu- tes noverant, non poterant admirari satis. quod ei usu 2 venit, cum annorum octoginta subsidio Tacho in Ae- gyptum iisset et in acta cum suis accubuisset sine ullo tecto stratumque haberet tale, ut terra tecta esset stra- mentis, neque huc amplius quam pellis esset iniecta, 60 CORNELII NEPOTIS eodemque comites omnes accubuissent vestitu humili at- que obsoleto, ut eorum ornatus non modo in his regem neminem significaret, sed homines non beatissimos suspi- 3 cionem praeberet. huius de adventu fama cum ad regios esset perlata, celeriter munera eo cuiusque generis sunt allata. his quaerentibus Agesilaum vix fides facta est, 4 unum esse ex his, qui tum accubabant. qui cum regis verbis, quae attulerant, dedissent, ille praeter vitulinam et eiusmodi genera opsonii, quae praesens tempus desi- derabat, nihil accepit; unguenta, coronas secundamque 5 mensam servis dispertiit; cetera referri iussit. quo facto eum barbari magis etiam contempserunt, quod eum igno- rantia bonarum rerum illa potissimum sumpsisse arbitra- 6 bantur. hic cum ex Aegypto reverteretur, donatus a rege Nectanabide ducentis viginti talentis, quae ille muneri po- pulo suo daret, venissetque in portum, qui Menelai voca- tur iacens inter Cyrenas et Aegyptum, in morbum impli- 7 citus decessit. ibi eum amici, quo Spartam facilius per- ferre possent, quod mel non habebant, cera circumfuderunt atque ita domum retulerunt. XVIII. EUMENES. 1 I. Eumenes Cardianus. huius si virtuti par data esset fortuna, non ille quidem maior, sed multo illustrior atque etiam honoratior, quod magnos homines virtute metimur, 2 non fortuna. nam cum aetas eius incidisset in ea tempora, quibus Macedones florerent, multum ei detraxit inter eos viventi, quod alienae erat civitatis, neque aliud huic defuit 3 quam generosa stirps. etsi ille domestico summo genere erat, tamen Macedones eum sibi aliquando anteponi in- digne ferebant, neque tamen non patiebantur. vincebat enim omnes cura, vigilantia, patientia, calliditate et celeritate 4 ingenli. hic peradolescentulus ad amicitiam accessit Phi- lippi, Amyntae filii, brevique tempore in intimam pervenit familiaritatem. fulgebat enim iam in adolescentulo indoles 5 virtutis. itaque eum habuit ad manum scribae loco, quod multo apud Graios honorificentius est quam apud Eoma- nos. namque apud nos, revera sicut sunt, mercenarii scri- bae existimantur; at apud illos e contrario nemo ad id offi- EUMENES. 61 cium admittitur, nisi honesto loco et fide et industria cognita, quod necesse est omnium consiliorum eum esse participem. hunc locum tenuit amicitiae apud Philippum 6 annos septem. illo interfecto eodem gradu fuit apud Ale- xandrum annos tredecim. novissimo tempore praefuit etiam alterae equitum alae, quae Hetaerice appellabatur. utrique autem in consilio semper affuit et omnium rerum habitus est particeps. II. Alexandro Babylone mortuo cum regna singulis i familiaribus dispertirentur et summa rerum tradita esset tuenda eidem, cui Alexander moriens annulum suum de- derat, Perdiccae, ex quo omnes coniecerant, eum regnum 2 ei commendasse, quoad liberi eius in suam tutelam per- venissent (aberat enim Craterus et Antipater, qui antece- dere hunc videbantur; mortuus erat Hephaestio, quem unum Alexander, quod facile intelligi posset, plurimi fe- cerat): hoc tempore data est Eumeni Cappadocia sive po- tius dicta. nam tum in hostium erat potestate. hunc sibi 3 Perdiccas adiunxerat magno studio, quod in homine fidem et industriam magnam videbat, non dubitans, si eum pel- lexisset, magno usui fore sibi in his rebus, quas apparabat. cogitabat enim, quod fere omnes in magnis imperiis con- cupiscunt, omnium partes corripere atque complecti. ne- 4 que vero hoc ille solus fecit, sed ceteri quoque omnes, qui Alexandri fuerant amici. primus Leonnatus Macedoniam praeoccupare praedestinavit. is multis magnisque pollici- tationibus persuadere Eumeni studuit, utPerdiccam dese- reret ac secum faceret societatem. cum perducere eurn 5 non posset, interficere conatus est; et fecisset, nisi ille clam noctu ex praesidiis eius effugisset. IH. Interim conflata sunt illa bella, quae ad internici- 1 onem post Alexandri mortem gesta sunt, omnesque con- currerunt ad Perdiccam opprimendum. quem etsi infirmum videbat, quod unus omnibus resistere cogebatur, tamen amicum non deseruit neque salutis quam fidei fuit cupi- dior. praefecerat hunc Perdiccas ei parti Asiae, quae inter 2 Taurum montem iacet atqueHellespontum^et illum unum opposuerat Europaeis adversariis; ipse Aegyptum oppu- gnatum adversus Ptolemaeum erat profectus. Eumenes 3 cum neque magnas copias neque firmas haberet, quod et 62 COENELII NEPOTIS inexercitatae et non multo ante erant contractae, adventare autem dicerentur Hellespontumque transisse Antipater et Craterus magno cum exercitu Macedonum, viri cum cla- ritate tum usu belli praestantes (Macedones vero milites 4 ea tum erant fama, qua nunc Eomani feruntur; etenim semper habiti sunt fortissimi, qui summam imperii poti- rentur): Eumenes intelligebat, si copiae suae cognossent, adversus quos ducerentur, non modo non ituras, sed simul 5 cum nuntio dilapsuras. itaque hoc eius fuit prudentissi- mum, ut deviis itineribus milites duceret, in quibus vera 6 audire non possent, et his persuaderet, se contra quosdam barbaros proficisci. itaque tenuit hoc propositum et prius in aciem exercitum eduxit proeliumque commisit, quam mi- lites sui scirent, cum quibus arma conferrent. effecit etiam illud locorum praeoccupatione, ut equitatu potius dimica- ret, quo plus valebat, quam peditatu, quo erat deteriore. 1 IV. Quorum acerrimo concursu cum magnam partem diei esset oppugnatum, cadit Craterus dux et Neoptolemus, qui secundum locum imperii tenebat. cum hoc concurrit 2 ipse Eumenes. qui cum inter se complexi in terram ex equis decidissent, ut facile intelligi possent inimica mente contendisse animoque magis etiam pugnasse quam cor- pore, non prius distracti sunt, quam alterum anima relin- queret. ab hoc aliqucft plagis Eumenes vulneratur, neque 3 eo magis ex proelio excessit, sed acrius hostes institit. hic equitibus profligatis, interfecto duce Cratero, multis prae- terea et maxime nobilibus captis, pedester exercitus, quod in ea loca erat deductus, ut invito Eumene elabi non posset, pacem ab eo petit. quam cum impetrasset, in fide non mansit et se, simul ac potuit, ad Antipatrum recepit. 4 Eumenes Craterum ex acie semivivum elatum recreare studuit; cum id non posset, pro hominis dignitate proque pristina amicitia (namque illo usus erat, Alexandro vivo, familiariter) amplo funere extulit ossaque in Macedoniam uxori eius ac liberis remisit. 1 V. Haec dum apud Hellespontum geruntur, Perdiccas apud Nilum flumen interficitur a Seleuco et Antigono, rerumque summa ad Antipatrum defertur. hic, qui dese- ruerant, exercitu suffragium ferente capitis absentes dam- nantur, in his Eumenes. hac ille perculsus plaga non EUMENES. 63 succubuit neque eo secius bellum administravit. sed exiles res animi magnitudinem etsi non frangebant, tamen minue- 2 bant. hunc persequens Antigonus, cum omni genere co- piarum abundaret, saepe in itineribus vexabatur, neque umquam ad manum accedere licebat nisi his locis, quibus pauci multis possent resistere. sed extremo tempore cum 3 consilio capi non posset, multitudine circumitus est. hinc tamen multis suis amissis se expedivit et in castellum Phrygiae, quod Nora appellatur, confugit. in quo cum 4 circumsederetur et vereretur, ne uno loco manens equos militares perderet, quod spatium non esset agitandi, cal- lidum fuit eius inventum, quemadmodum stans iumentum concalefieri exercerique posset, quo libentius et cibo ute- retur et a corporis motu non removeretur. substringebat 5 caput loro altius, quam ut prioribus pedibus plane terram posset attingere; deinde post verberibus cogebat exsultare et calces remittere. qui motus non minus sudorem excu- tiebat, quam si in spatio decurreret. quo factum est, quod 6 omnibus mirabile est visum, ut aeque iumenta nitida ex castello educeret, cum complures menses in obsidione fuisset, ac si in campestribus ea locis habuisset. in hac 7 conclusione, quotiescumque voluit, apparatum et munitio- nes Antigoni alias incendit, alias disiecit. tenuit autem se uno loco, quamdiu hiems fuit, quod castra sub dio ha- bere non poterat. ver appropinquabat: simulata deditione, dum de conditionibus tractat, praefectis Antigoni imposuit seque ac suos omnes extraxit incolumes. VI. Ad hunc Olympias, mater quae fuerat Alexandri, 1 cum litteras et nuntios misisset in Asiam consultum, utrum repetitum Macedoniam veniret (nam tum in Epiro habita- bat) et eas res occuparet, huic ille primum suasit, ne se 2 moveret et exspectaret, quoad Alexandri filius regnum adipisceretur; sin aliqua cupiditate raperetur in Macedo- niam, oblivisceretur omnium iniuriarum et in neminem acerbiore uteretur imperio. horum illa nihil fecit. nam et 3 in Macedoniam profecta est et ibi crudelissime se gessit. petit autem ab Eumene absente, ne pateretur Philippi domus ac familiae inimicissimos stirpem quoque interi- mere ferretque opem liberis Alexandri. quam veniam si 4 daret, quam primum exercitus pararet, quos sibi subsidio 64 CORNELII NEPOTIS adduceret. id quo facilius faceret, se omnibus praefectis, qui in officio manebant, misisse litteras, ut ei parerent 5 eiusque consiliis uterentur. his rebus Eumenes permotus satius duxit, si ita tulisset fortuha, perire bene meritis referentem gratiam quam ingratum vivere. 1 VII. Itaque copias contraxit, bellum adversus Antigo- num comparavit. quod una erant Macedones complures nobiles, in his Peucestes, qui corporis custos fuerat Ale- xandri, tum autem obtinebat Persidem, et Antigenes, cuius sub imperio phalanx erat Macedonum, invidiam verens, quam tamen effugere non potuit, si potius ipse alienigena summi imperii potiretur, quam alii Macedonum, 2 quorum ibi erat multitudo : in principiis Alexandri nomine tabernaculum statuit in eoque sellam auream cum sceptro ac diademate iussit poni eoque omnes quotidie convenire, ut ibi de summis rebus consilia caperentur, credens, mi- nore se invidia fore, si specie imperii nominisque simula- 3 tione Alexandri bellum videretur administrare. quod et fecit. nam cum non ad Eumenis principia, sed ad regia conveniretur atque ibi cle rebus deliberaretur, quodammodo latebat, cum tamen per eum unum gererentur omnia. 1 VIII. Hic in Paraetacis cum Antigorio conflixit, non acie instructa, sed in itinere, eumque male acceptum in Mediam hiematum coegit redire. ipse in finitima regione Persidis hiematum copias divisit, non ut voluit, sed ut 2 militum cogebat voluntas. namque illa phalanx Alexandri Magni, quae Asiam peragrarat deviceratque Persas, inve- terata cum gloria tum etiam licentia, non parere se duci- bus, sed imperare postulabat, ut nunc veterani faciunt nostri. itaque periculum est, nefaciant, quocl illi fecerunt, sua intemperantia nimiaque licentia ut omnia perdant, ne- que minus eos, cum quibus steterint, quam adversus quos 3 fecerint. quod si quis illorum veteranorum legat facta, paria horum cognoscat neque rem ullam nisi tempus in- teresse iudicet. sed ad illos revertar. hiberna sumpserant non ad usum belli, sed ad ipsorum luxuriam, longeque 4 inter se cliscesserant. hocAntigonus cum comperisset in- telligeretque se parem non esse paratis adversariis, statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum. duae erant viae, qua ex Medis, ubi ille hiemabat, ad adversariorum hiber- EUMENES. 65 nacula posset perveniri. quarum brevior per loca deserta, 5 quae nemo incolebat propter aquae inopiam, ceterum die- rum erat fere decem; illa autein, qua omnes commeabant, altero tanto longiorem habebat anfractum, sed erat copiosa omniumque rerum abundans. hac si proficisceretur, intel- 6 ligebat prius adversarios rescituros de suo adventu, quam ipse tertiam partem confecisset itineris; sin per loca sola contenderet, sperabat se imprudentem hostem oppressu- rum. ad hanc rem conficienclam iniperavit quam plurimos 7 utres atque etiam culleos coinparari, post haec pabulum, praeterea cibaria cocta dierum decern, ut quam minime fieret ignis in castris. [item] iter, quod habebat, omnes celat. sic paratus, qua constituerat, proficiscitur. IX. Dimidium fere spatium confecerat, cum ex fumo i castrorum eius suspicio ailata est ad Eumenem, hostem appropinquare. conveniunt duces; quaerere, quid opus sit facto. intelligebant omnes, tam celeriter copias ipsorum contrahi non posse, quam Antigonus affuturus videbatur. hic omnibus titubantibus et de rebus summis desperanti- 2 bus Eumenes ait, si celeritatem velint adhibere et impe- rata facere, quod ante non fecerint, se rem expediturum. nam quod diebus quinque hostis transisse posset, se effe- cturum, ut non minus totidem dierum spatio retardaretur: quare circumirent, suas quisque contraheret copias. ad 3 Antigoni autem refrenandum impetum tale capit consilium. certos mittit homines ad infimos montes, qui obvii erant itineri adversariorum, hisque praecipit, ut prima nocte, quam latissime possint, ignes faciant quam maximos at- que hos secunda vigilia minuant, tertia perexiguos red- 4 dant et assimulata castrorum consuetudine suspicionem iniiciant hostibus, his locis esse castra ac de eorum ad- ventu esse praenuntiatum; idemque postera nocte faciant. quibus imperatum erat, diligenter praeceptum curant. An- 5 tigonus tenebris obortis ignes conspicatur; credit, de suo adventu esse auditum et adversarios illuc suas contraxisse copias. mutat consilium et, quoniam imprudentem adoriri G non posset, flectit iter suum et illtim anfractum longiorem copiosae viae capit ibique diem unum opperitur ad lassi- tudinem sedandam militum ac reficienda iumenta, quo in- tegriore exercitu decerneret. Comelius JSepos» 5 66 CORNELH NEPOTIS 1 X. Hic Eumenes callidum imperatorem vicit consilio celeritatemque impedivit eius, neque tamen multum pro- 2 fecit. nam invidia ducum, cum quibus erat, perfidiaque Macedonum veteranorum, cum superior proelio discessisset, Antigono est deditus, cum exercitus ei ter ante separatis temporibus iurasset, se eum defensurum neque umquam deserturum. sed tanta fuit nonnullorum virtutis obtrecta- tio, ut fidem amittere mallent quam eum non perdere. 3 atque hunc Antigonus, cum ei fuisset infestissimus, con- servasset, si per suos esset licitum, quod ab nullo se plus adiuvari posse intelligebat in his rebus, quas impendere iam apparebat omnibus. imminebant enim Seieucus, Ly- simachus, JPtolemaeus, opibus iam valentes, cum quibus 4 ei de summis rebus erat dimicandum. sed non passi sunt hi, qui circa erant, quod videbant Eumene recepto omnes prae illo parvi futuros. ipse autem Antigonus adeo erat incensus, ut nisi magna spe maximarum rerum leniri non posset. 1 XI. Itaque cum eum in custodiam dedisset, et prae- fectus custodum quaesisset, quemadmodum servari vellet, „Ut acerrimum,"inquit, „leonem aut ferocissimum elephan- tum." nondum enim statuerat, conservaret eum necne. 2 veniebat autem ad Eumenem utrumque genus hominum, et qui propter odium fructum oculis ex eius casu capere vellent, et qui propter veterem amicitiam colloqui conso- larique cuperent; multi etiam, qui eius formam cogno- scere studebant, qualis esset, quem tam diu tamque valde timuissent, cuius in pernicie positam spem habuissent 3 victoriae. at Eumenes, cum diutius in vinclis esset, ait Onomarcho, penes quem summa imperii erat custodiae, se mirari, quare iam tertium diem sic teneretur: non enim hoc convenire Antigoni prudentiae, ut sic deuteretur victo ; 4 quin aut interfici aut missum fieri iuberet. hic cum fero- cius Onomarcho loqui videretur, „Quidtu?" inquit, „animo si isto eras,* cur non in proelio cecidisti potius, quam in 5 potestatem inimicivenires?" huicEumenes: „Utinamqui- dem istud evenisset! sed eo non accidit, quod numquam cum fortiore sum congressus. non enim cum quoquam arma contuli, quin is mihi succubuerit; non enim virtute hostium, sed amicorum perfidia decidi." . . neque id falsum: EUMENES. 67 nam et dignitate fuit honesta et viribus ad laborem feren- dum firmis, neque tam magno corpore quam figura venusta. XII. De hoc Antigonus cum solus constituere non au- 1 deret, ad consilium retulit. hic cum omnes primo perturbati admirarentur, non iam de eo sumptum esse supplicium, a quo tot annos adeo essent male habiti, ut saepe ad despera- tionem forent adducti, quique maximos duces interfecisset, 2 denique in quo uno esset tanturu, ut, quoad ille viveret, ipsi securi esse non possent, interfecto nihil habituri ne- gotii essent, postremo, si illi redderet salutem, quaerebant, quibus amicis esset usurus: sese enim cum Eumene apud eum non futuros. liic cognita consilii voluntate tamen us- 3 que ad septimum diem deliberandi sibi spatium reliquit. tum autem, cum iam vereretur, ne qua seditio exercitus ori- retur, vetuit quemquam ad eum adraitti, et quotidianum victum removeri iussit. nam negabat se ei vim allaturum, qui aliquando fuisset amicus. hic tamen non amplius quam 4 triduum fame fatigatus, cum castra moverentur, insciente Antigono iugulatus est a custodibus. XIII. Sic Eumenes annorum quinque et quadraginta, 1 cum ab anno vicesimo, uti supra ostendimus, septem an- nosPhilippo apparuisset, tredecim apud Alexandrum eun- dem locum obtinuisset, in his unum equitum alae prae- fuisset, post autem Alexandri Magni mortem imperator exercitus duxisset summosque duces partim repulisset par- , tim interfecisset, captus non Antigoni virtute, sed Mace- donum periurio, talem habuit exitum vitae. in quo quanta 2 omnium fuerit opinio eorum, qui post Alexandrum Magnum reges sunt appellati, ex hoc facillime potest iudicari, quod nemo Emnene vivo rex appellatus est, sed praefectus; iidem 3 post huius occasum statim regium ornatum nomenque sum- pserunt, neque, quod initio praedicarant, se Alexandri li- beris regnum servare, praestare voluerunt, et uno propu- gnatore sublato, quid sentirent, aperuerunt. huius sceleris principes fuerunt Antigonus, Ptolemaeus, Seleucus, Lysi- machus, Cassandrus. Antigonus autem Eumenem mor- 4 tuum propinquis eius sepeliendum tradidit. hi militari honestoque funere, comitante toto exercitu, humaverunt ossaque eius in Cappadociam ad matrem atque uxorem liberosque eius deportanda curarunt. 68 CORNELII NEPOTIS XIX. PHOCION. 1 I. Phocion Atheniensis etsi saepe exercitibus praefuit summosque magistratus cepit, tamen multo eius notior in- tegritas vitae quaih rei militaris labor. itaque huius me- moria est nulla, illius autem magna fama, ex quo cogno- 2 mine Bonus est appellatus. fuit enim perpetuo pauper, cum divitissimus esse posset propter frequentes delatos honores potestatesque summas, quae ei a populo dabantur. 3 hic cum a rege Philippo munera magnae pecuniae repu- diaret, legatique hortarentur accipere simulque admone- rent, si ipse his facile careret, liberis tamen suis prospi- eeret, quibus difficile esset in summa paupertate tantam 4 paternam tueri gloriam, his ille „Si mei similes erunt, idemhic," inquit, „agellus illos alet, qui me ad hanc digni- tatem perduxit; sin dissimiles sunt futuri, nolo meis im- pensis illorum ali augerique luxuriam." 1 II. Idem cum prope ad annum octogesimum prospera pervenisset fortuna, extremis temporibus magnum in odium 2 pervenit suorum civium, primo, quod cum Demade de urbe tradenda Antipatro consenserat eiusque consilio Demosthenes cum ceteris, qui bene de re publica me- riti existimabantur, populi scito in exilium erant expulsi. neque in eo solum offenderat, quod patriae male consu- luerat, sed etiam, quod amicitiae fidem non praestiterat. 3 namque auctus adiutusque a Demosthene eum, quem te- nebat, ascenderat gradum, cum adversus Charetem eum subornaret; ab eodem in iudiciis, cum capitis caussam diceret, defensus aliquoties liberatus discesserat. hunc non 4 solum in periculis non defendit, sed etiam prodidit. con- cidit autem maxime uno crimine, quod, cum apud eum summum esset imperium populi, etNicanorem, Cassandri praefectum, insidiari Piraeo Atheniensium a Dercylo mo- neretur, idemque postularet, ut provideret, ne commeatibus civitas privaretur, huic audiente populo Phocion negavit esse periculum seque eius rei obsidem fore pollicitus est. 5 neque ita multo post Nicanor Piraeo est potitus. ad quem recuperandum cum populus armatus concurrisset, ille non modo neminem ad arma vocavit, sed ne armatis quidem praeesse voluit. sine quo Athenae omnino esse non possunt. PHOCION. 69 III. Erant eo tempore Athenis duae factiones, quarum 1 una populi caussam agebat, altera optimatium. in hac erat Phocion etDemetriusPhalereus. harum utraque Macedo- num patrociniis utebatur: nam populares Polysperchonti favebant, optimates cum Cassandro sentiebant. interim a 2 Polysperehonte Cassandrus Macedonia pulsus est. quo facto populus superior factus statim duces adversariae fa- ctionis capitis damnatos patria propulit, in his Phocionem et Demetrium Phalereum, deque ea re legatos ad Poly- sperchontem misit, qui ab eo peterent, ut sua decreta con- firmaret. huc eodem profectus estPhocion. quo ut venit, 3 caussam apud Philippum regem verbo, re ipsa quidem apud Polysperchontem iussus est dicere: namque is tum regis rebus praeerat. hic ab Agnone accusatus, quod Pi- 4 raeum Nicanori prodidisset, ex consilii sententia in custo- diam coniectus, Athenas deductus est, ut ibi de eo legibus fieret iudicium. IV. Huc perventum est, cum propter aetatem pedibus l iam non valeret vehiculoque portaretur. magni concursus sunt facti, cum alii, reniiniscentes veteris famae, aetatis misererentur, plurimi vero ira exacuerentur propter pro- ditionis suspicionem Piraei, maximeque quod adversus populi commoda in senectute steterat. qua de re ne pero- 2 randi quidem ei data est facultas et dicendi caussam. inde iudicio legitimis quibusdam confectis damnatus, traditus est undecimviris , quibus ad supplicium more Athenien- sium publice damnati tradi solent. hic cum ad mortem 3 duceretur, obvius ei fuit Euphiletus, quo familiariter fu- eratusus. is cum lacrimans dixisset: „0 quam indigna per- peteris, Phocion!" huic ille „ At non inopinata" inquit. hunc enim exitum plerique clari viri habuerunt Athenienses. in 4 hoc tantum fuit odium multitudinis, ut nemo ausus sit eum liber sepelire. itaque a servis sepultus est. XX.' TIMOLEON. I. Timoleon Corinthius. sine dubio magnus omnium i iudicio hic vir exstitit. namque huic uni contigit, quod nescio an ulli, ut et patriam, in qua erat natus, oppres- sam a tyranno liberaret, et a Syracusis, quibus auxilio 70 CORNELH NEPOTIS erat rnissus, iam inveteratam servitutem depelleret totam- que Siciliam, multos annos bello vexatam a barbarisque 2 oppressam, suo adventu in pristinum restitueret. sed in his rebus non simplici fortuna conflictatus est et, id quod difficilius putatur, multo sapientius tulit secundam quam 3 adversam fortunam. nam cum frater eius Timophanes, dux a Corinthiis delectus, tyrannidem per milites merce- narios occupasset particepsque regni posset esse, tantum afuit a societate sceleris, ut antetulerit civium suorum li- bertatem fratris saluti et parere legibus quam imperare 4 patriae satius duxerit. hac mente per haruspicem com- munemque affinem, cui soror ex eisdem parentibus nata nupta erat, fratrem tyrannum interficiundum curavit. ipse non modo manus non attulit, sed ne aspicere quidem fra- ternum sanguinem voluit. nam dum res conficeretur, pro- cul in praesidio fuit, ne quis satelles posset succurrere. 5 hoc praeclarissimum eius factum non pari modo probatum est ab omnibus. nonnulli enim laesam ab eo pietatem pu- tabant et invidia laudem virtutis obterebant. mater vero post id factum neque domum ad se filium admisit neque aspexit, quin eum fratricidam impiumque detestans com- 6 pellaret. quibus rebus ille adeo est commotus, ut nonnum- quam vitae finem facere voluerit atque ex ingratorum ho- minum conspectu morte decedere. 1 II. Interim Dione Syracusis interfecto Dionysius rur- sus Syracusarum potitus est; cuius adversarii opem a Corinthiis petierunt ducemque, quo in bello uterentur, po- stularunt. huc Timoleon missus incredibili felicitate Dio- 2 nysium tota Sicilia depulit. cum interficere posset, noluit, tutoque ut Corinthum perveniret, eifecit, quod utrorumque Dionysiorum opibus Corinthii saepe adiuti fuerant, cuius benignitatis memoriam volebat exstare, eamque praeclaram victoriam ducebat, in qua plus esset clementiae quam crudelitatis; postremo, ut non solum auribus acciperetur, sed etiam oculis cerneretur, quem et ex quanto regno ad 3 quam fortunam detulisset. post Dionysii decessum cum Hiceta bellavit, qui adversatus erat Dionysio, quem non odio tyrannidis dissensisse, sed cupiditate indicio fuit, quod 4 ipse expulso Dionysio imperium dimittere noluit. hoc su- perato Timoleon maximas copias Carthaginiensium apud TTMOLEON. 71 Crinisum flurnen fugavit ac satis habere coegit, si liceret Africam obtinere, qui iam complures annos possessionem Siciliae tenebant. cepit etiam Mamercum, Italicum ducem, hominem bellicosum et potentem, qni tyrannos adiutum in Siciliam venerat. III. Quibus rebus confectis cum propter diutumitatem i belli non solum regiones, sed etiam urbes desertas vide- ret, conquisivit, quos potuit, primum Siculos; dein Corin- tho arcessivit colonos, quod ab his initio Syracusae erant conditae. civibus veteribus sua restituit, novis bello vacue- 2 factas possessiones divisit; urbium moenia disiecta fana- quedesertarefecit; civitatibus leges libertatemquereddidit; ex maximo bello tantum otium totae insulae conciliavit, ut hic conditor urbiurn earum, non illi, qui initio deduxe- rant, videretur. arcem Syracusis, quam munierat Dionv- 3 sius ad urbem obsidendam, a fundamentis disiecit, cetera tyrannidis propugnacula demolitus esi deditque operam, ut quam minime multa vestigia servitutis manerent. cum 4 tantis esset opibus, ut etiam invitis imperare posset, tan- tum autem amorem haberet omnium Siculorum, ut nullo recusante regnum obtinere, maluit se diligi quam metui. itaque cum primum potuit, imperium deposuit ac privatus Syracusis, quod reliquum vitae fuit, vixit. neque vero id 5 imperite fecit. nam quod ceteri reges imperio potuerunt, hic benevolentia tenuit. nullus honos huic defuit, neque postea res ulla Syracusis gesta est publice, de qua prius sit decretum quam Timoleontis sententia cognita. nullius 6 umquam consilium non modo antelatum, sed ne compara- tum quidem est. neque id magis benevolentia factum est quam prudentia. IV. Hic cum aetate iam provectus esset, sine ullo i morbo lumina oculorum amisit. quam calamitatem ita moderate tulit, ut neque eum querentem quisquam audie- rit, neque eo minus privatis publicisque rebus interfuerit. veniebat autem in theatrum, cum ibi concilium populi ha- 2 beretur, propter valetudinem vectus iumentis iunctis atque ita de vehiculo, quae videbantur, dicebat. neque hoc illi quisquam tribuebat superbiae: nihil enim umquam neque insolens neque gloriosum ex ore eius exiit. qui quidem, 3 cum suas laudes audiret praedicari, numquam aliud dixit 72 CORNELII NEPOTIS quam se In ea re maxirne diis agere gratias atque habere, quod, cum Siciliam recreare constituissent, tum se potis- 4 simum ducem esse voluissent. nihil enim rerum huma- narum sine deorum numine geri putabat. itaque suae domi sacellum AvTO[iaTiag constituerat idque sanctissime colebat. 1 V. Ad hanc hor^inis excellentem bonitatem mirabiles accesserant casus. nam proelia maximanatali suo die fecit omnia, quo factum est, ut eius diem natalem festum ha- 2 beret universa Sicilia. huic quidam Laphystius, homo petulans et ingratus, vadimonium cum vellet imponere, quod cum illo se lege agere diceret, et complures concur- rissent, qui procacitatem hominis manibus coercere cona- rentur, Timoleon oravit omnes, ne id facerent. namque id ut Laphystio et cuivis liceret, se maximos labores sum- maque adiisse pericula. hanc enim speciem libertatis esse, si omnibus, quod quisque vellet, legibus experiri liceret. 3 idem, cum quidam Laphystii similis, nomine Demaenetus, in contione populi de rebus gestis eius detrahere coepis- set ac nonnulla inveheretur in Timoleonta, dixit, nunc de- mum se voti esse damnatum: namque hoc a diis immor- talibus semper precatum, ut talem libertatem restitueret Syracusanis, in qua cuivis liceret, de quo vellet, impune 4 dicere. hic cum diem supremum obisset, publice a Syra- cusanis im gymnasio, quod Timoleonteum appellatur, tota celebrante Sicilia sepultus est. XXI. DE REGIBUS. 1 I. Hi fere fuerunt Graecae gentis duces, qui memoria digni videantur, praeter reges. namque eos attingere no- luimus, quod omnium res gestae separatim sunt relatae. 2 neque tamen hi admodum sunt multi. Lacedaemonius autem Agesilaus nomine, non potestate fuit rex, sicut ce- teri Spartani. ex his vero, qui dominatum imperio tenu- erunt, excellentissimi fuerunt, ut nos iudicamus, Persarum Cyrus etDarius, Hystaspi filius, quorum uterque privatus virtute regnum est adeptus. prior horum apud Massagetas in proelio cecidit; Darius senectute diem obiit supremum. 3 tres sunt praeterea eiusdem generis, Xerxes et duoArta- DE KEGIBUS. 73 xerxes, Macrochir [quoque] et Mnemon. Xerxi niaxime est illustre, quod maximis post hominum memoriam exer- citibus terra marique bellum intulit Graeciae. at Macrochir 4 praecipuamhabet lauclem amplissimae pulcherrimaeque cor- poris formae, quam incredibili ornavit virtute belli: nam- que illo Perses nemo manu fuit fortior. Mnemon autem iustitiae fama floruit. nam cum matris suae scelere ami- sisset uxorem, tantum indulsit dolori, ut eum pietas vin- ceret. ex his duo eodem nomine morbo naturae debitum 5 reddiderunt; tertius ab Artabano praefecto ferro inter- emptus est. II. Ex Macedonum autem gente duo multo ceteros 1 antecesserunt rerum gestarum gloria, Philippus, Amyntae filius, et AlexanderMagnus. horum alter Babylone morbo consumptus est; Philippus Aegiis a Pausania, cum spe- ctatum ludos iret, iuxta theatrum occisus est. unus Epi- 2 rotes, Pyrrhus, qui cum populo Eomano bellavit. is cum Argos oppidum oppugnaret in Peloponneso, lapide ictus interiit. unus item Siculus, Dionysius prior. nam et manu fortis et belli peritus fuit, et, id quod in tyranno non facile reperitur, minime libidinosus, non luxuriosus, non avarus, nullius denique rei cupidus nisi singularis perpetuique imperii ob eamque rem crudelis. nam dum id studuit mu- nire, nullius pepercit vitae, quem eius insidiatorem putaret. hic cum virtute tyrannidem sibi peperisset, magna retinuit 3 felicitate; maior enim annos sexaginta natus decessit flo- rente regno, neque in tam multis annis cuiusquam ex sua stirpe funus vidit, cum ex tribus uxoribus liberos procre- asset multique ei nati essent nepotes. III. Fuerunt praeterea magni reges ex amicis Alexan- 1 dri Magni, qui post obitum eius imperia ceperunt, in his Antigonus et huius filius Demetrius, Lysimachus, Seleu- cus, Ptolemaeus. ex his Antigonus in proelio, cum adver- 2 sus Seleucum et Lysimachum dimicaret, occisus est. pari leto affectus est Lysimachus ab Seleuco. namque socie- tate dissoluta bellum inter se gesserunt. at Demetrius, 3 cum filiam suam Seleuco in matrimonium dedisset neque eo magis fida inter eos amicitia manere potuisset, captus bello in custodia socer generi periit a morbo, neque ita 4 multo postSeleucus aPtolemaeo Cerauno dolo interfectus 74 COKNELH NEPOTTS est, quem ille a patre expulsum Alexandrea, alienarum opum indigentem, receperat. ipse autem Ptolemaeus, cum vivus filio regnum tradidisset, ab illo eodem vita privatus dicitur. 5 De quibus quoniam satis dictum putamus, non in- commodum videtur non praeterire Hamilcarem et Han- nibalem, quos et animi magnitudine et calliditate omnes in Africa natos praestitisse constat. XXH. HAMILCAK. 1 I. Hamilcar, Hannibalis filius, cognomine Barca, Car- thaginiensis, primo Poenico bello, sed temporibus extre- mis, admodum adolescentulus in Sicilia praeesse coepit 2 exercitui. cum ante eius adventum et mari et terra maie res gererentur Carthaginiensium, ipse, ubi affuit, num- quam hosti cessit neque locum nocendi dedit saepeque e contrario occasione data lacessivit semperque superior discessit. quo facto cum paene omnia in Sicilia Poeni amisissent, ille Erycem sic defendit, ut bellum eo loco 3 gestum non videretur. interim Carthaginienses classe apud insulas Aegates a C. Lutatio, consule Komanorum, supe- rati statuerunt belli facere finem eamque rem arbitrio 4 permiserunt Hamilcaris. ille etsi flagrabat bellandi cupi- ditate, tamen paci serviundum putavit, quod patriam ex> haustam sumptibus diutius calamitates belli ferre non posse intelligebat, sed ita ut statim mente agitaret, si paulum modo res essent refectae, bellum renovare Komanosque armis persequi, donicum aut virtute vicissent aut victi 5 manus dedissent. hoc consilio pacem conciliavit; in quo tanta fuit ferocia, cum Catulus negaret bellum composi- turum, nisi ille cum suis, qui Erycem tenuerunt, armis relictis Sicilia decederent, ut succumbente patria ipse pe- riturum se potius dixerit, quam cum tanto flagitio domum 6 rediret. non enim suae esse virtutis, arma a patria accepta adversus hostes adversariis tradere. huius pertinaciae ces- sit [Catulus]. 1 II. At ille, ut Carthaginem venit, multo aliter ac spe- rarat rem publicam se habentem cognovit. namque diu- turnitate externi mali tantum exarsit intestinum bellum, ut numquam pari periculo fuerit Carthago, nisi cum deleta HAMILCAR. 75 est. primo mercenarii inilites, qui adversus Romanos fue- 2 rant, desciverunt, quorum numerus erat yiginti milium. hi totam abalienarunt Africam, ipsam Carthaginem oppu- gnarunt. quibus malis adeo sunt Poeni perterriti, ut etiain 3 auxilia ab Romanis petierint; eaque impetrarunt. sed ex- tremo, cum prope iam ad desperationem pervenissent, Hamilcarem imperatorem fecerunt. is non soium hostes 4 a muris Carthaginis removit, cum amplius centum milia facta essent armatorum, sed etiam eo compulit, ut locorum angustiis clausi plures fame quam ferro interirent. omnia ' oppida abalienata, in his Uticam atque Hipponein, valen- tissima totius Africae, restituit patriae. neque eo fuit con- 5 tentus, sed etiam fines imperii propagavit, tota Africa tantum otium reddidit, ut nullurn in ea bellum videretur multis annis fuisse. III. Rebus his ex sententia peractis fidenti animo at- 1 que infesto Romanis, quo facilius caussam bellandi repe- riret, effecit, ut imperator cum exercitu in Hispaniam mitteretur, eoque secum duxit filium Hannibalem annorum novem. erat praeterea cum eo adolescens illustris, formo- 2 sns, Hasdrubal, quem nonnulli diligi turpius, quam par erat, ab Hamilcare loquebantur. non enim maledici tanto viro deesse poterant. quo factum est, ut a praefecto mo- rum Hasdrubal cum eo vetaretur esse. huic ille filiam suam in matrimonium dedit, quod moribus eorum non poterat interdici socero genero. de hoc ideo mentionem 3 fecimus, quod Hamilcare occiso ille exercitui praefuit res- que magnas gessit et princeps largitione vetustos pervertit mores Carthaginiensium eiusdemque post mortem Hanni- bal ab exercitu accepit imperium. IV. At Hamilcar, posteaquam mare transiit in Hispa- 1 niamque venit, magnas res secunda gessit fortuna; maxi- mas bellicosissimasque gentes subegit; equis, armis, viris, pecunia totam locupletavit Africam. hic cum in Italiam 2 bellum inferre meditaretur, nono anno, postquam in Hispa- niam venerat, in proelio pugnans adversus Vettones occi- sus est. huius perpetuum odium erga Romanos maxime 3 concitasse videtur secundum bellum Poenicum. namque Hannibal, filius eius, assiduis patris obtestationibus eo est perductus, ut interire quam Romanos non experiri mallet. 76 COKNELII NEPOTIS XXIII. HANNIBAL. i I. Hannibal, Hamilcaris filius, Carthaginiensis. si verum est, quod nemo dubitat, ut populus Romanus omnes gen- tes virtute superarit, non est infitiandum, Hannibalem tanto praestitisse ceteros imperatores prudentia, quanto populus Romanus antecedat fortitudine cunctas nationes. 2 nam quotiescumque cum eo congressus est in Italia, sem- per discessit superior. quod nisi domi civium suorum in- vidia debilitatus esset, Romanos videtur superare potuisse. 3 sed multorum obtrectatio devicit unius virtutem. hic au- tem velut hereditate relictum odium paternum erga Roma- nos sic conservavit, ut prius animam quam id deposuerit, qui quidem, cum patria pulsus esset et alienarum opum indigeret, numquam destiterit animo bellare cum Romanis. 1 II. Nam ut omittam Philippum, quem absens hostem reddidit Romanis, omnium his temporibus potentissimus rex Antiochus fuit. hunc tanta cupiditate incendit bellandi, ut usque a rubro mari arma conatus sit inferre Italiae. 2 ad quem cum legati venissent Romani, qui de eius volun- tate explorarent darentque operam consiliis clandestinis, ut Hannibalem in suspicionem regi adducerent, tamquam ab ipsis corruptum alia atque antea sentire, neque id fru- stra fecissent, idque Hannibal comperisset seque ab inte- rioribus consiliis segregari vidisset: tempore dato adiit ad regem, eique cum multa de fide sua et odio in Romanos 3 comrnemorasset, hocadiunxit: „Patermeus," inquit, „Ha- milcar puerulo me, utpote non amplius novem annos nato, in Hispaniam imperator proficiscens Carthagine Iovi 4 optimo maximo hostias immolavit. quae divina res dum conficiebatur, quaesivit a me, vellemne secum in castra proficisci. id cum libenter accepissem atque ab eo petere coepissem, ne dubitaret ducere, tum ille ,Faciam, inquit, si mihi fidem, quam postulo, dederis/ simul me ad aram adduxit, apud quam sacrificare instituerat, eamque ceteris remotis tenentem iurare iussit, numquam me in amicitia 5 cum Romanis fore. id ego insiurandum patri datum usque ad hanc aetatem ita conservavi, ut nemini dubium esse debeat, quin reliquo tempore eadem mente sim futurus. HANNIBAL. 77 quare si quid amice de Eomanis cogitabis, non impru- 6 denter feceris, si me celaris; cum quidem bellum parabis, te ipsum frustraberis, sinon me in eo principemposueris." III. Hac igitur, qua dixiruus, aetate cum patre in Hi- l spaniam profectus est, cuius post obitum Hasdrubale im- peratore suffecto equitatui omni praefuit. hoc quoque in- terfecto exercitus summam imperii ad eum detulit. id Carthaginem delatum publice coinprobatum est. sic Han- 2 nibal, minor quinque et viginti annis natus imperator factus, proximo triennio omnes gentes Hispaniae bello subegit; Saguntum, foederatam civitatem, vi expugnavit; tres exercitus maximos coinparavit. ex his unum in Afri- 3 cam misit, alterum cum Hasdrubale fratre in Hispania reliquit, tertium in Italiam secum duxit. saltum Pyre- naeum transiit. quacumque iter fecit, cum omnibus incolis conflixit; neminem nisi victum dimisit. ad Alpes postea- 4 quam venit, quae Italiam ab Gallia seiungunt, quas nemo umquam cum exercitu ante eum praeter Herculem Graium transierat (quo facto is hodie saltus Graius appellatur), Alpicos conantes prohibere transitu concidit, loca patefe- cit, itinera muniit, effecit ut ea elephantus ornatus ire posset, qua antea unus homo inermis vix poterat repere. hac copias traduxit in Italiamque pervenit. IV. Conflixerat apud Ehodanum cum P. Cornelio Sci- 1 pione consule eumque pepnlerat. cum hoc eodem Clastidii apud Padum decernit sauciumque inde ac fugatum dimittit. tertio idem Scipio cum collega Tiberio Longo apud Tre- 2 biam adversus eum venit. cum his manum conseruit, utrosque profligavit. inde perLigures Apenninum transiit, petens Etruriam. hoc itinere adeo gravi morbo afficitur 3 oculorum, ut postea numquam dextro aeque bene usus sit. qua valetudine cum etiamnunc premeretur lecticaque fer- retur, C. Flaminium consulem apud Trasimenum cum exercitu insidiis circumventuni occidit, neque multo post C. Centenium praetorem cum clelecta manu saltus occu- pantem. hinc in Apuliam pervenit. ibi obviam ei venerunt 4 duo consules, C. Terentius et L. Aemilius. utriusque exercitus uno proelio fugavit, Paulum consulem occidit et aliquot praeterea consulares, in his Serviliuni Geminum, qui superiore anno fuerat consul. 78 COENELII NEPOTTS i V. Hac pugna pugnata Komam profectus est, nullo resistente. in propinquis urbis montibus moratus est. cum aliquot ibi dies castra habuisset et reverteretur Capuam, Q. Fabius Maximus, dictator Romanus, in agro Falerno 2 ei se obiecit. hic clausus locorum angustiis noctu sine ullo detrimento exercitus se expedhdt; Fabio, callidissimo imperatori, verba dedit. namque obducta nocte sarmenta in cornibus iuvencorum deligata incendit eiusque generis multitudinem magnam dispalatam immisit. quo repentino obiecto viso tantum terrorem iniecit exercitui Romanorum, 3 ut egredi extra vallum nemo sit ausus. hanc post rem gestam non ita multis diebus M. Minucium Rufum, magi- strum equitum, pari ac dictatorem imperio, dolo produ- ctum in proelium fugavit. Tiberium Sempronium Grac- chum, iterum consulem, in Lucanis absens in insidias inductum sustulit. M. Claudium Marcellum, quinquies 4 consulem, apud Venusiam pari modo interfecit. longum est enumerare proelia. quare hoc unum satis erit dictum, ex quo intelligi possit, quantus ille fuerit: quamdiu in Ita- lia fuit, nemo ei in acie restitit, nemo adversus eum post Cannensem pugnam in campo castra posuit. 1 VL Hinc invictus patriam defensum revocatus bellum gessit adversus P. Scipionem, quem ipse primo apud Rhodanum, iterum apud Padum, tertio apud Trebiam 2 fugarat. cum hoc exhaustis iam patriae facultatibus cu- pivit impraesentiarum bellum componere, quo valentior postea congrederetur. in colloquium convenit; conditio- 3 nes non convenerunt. post id factum paucis diebus apud Zamam cum eodem conflixit; pulsus, incredibile dictu, biduo et duabus noctibus Hadrumetum pervenit, quod 4 abest ab Zama circiter milia passus trecenta. in hac fuga Numidae, qui simul cum eo ex acie excesserant, insidiati sunt ei; quos non solum effugit, sed etiam ipsos oppressit. Hadrumeti reliquqs e fuga collegit; novis delectibus pau- cis diebus multos contraxit. 1 VII. Cum in apparando acerrime esset occupatus, Carthaginienses bellum cum Romanis composuerunt. ille nihilo secius exercitui postea praefuit resque in Africa gessit itemque Mago frater eius usque ad P. Sulpicium, 2 C. Aurelium consules. his enim magistratibus legati Car- HANNIBAL. 79 thaginienses Eomam venerunt, qui senatui populoque Eo- mano gratias agerent, quod cum his pacem fecissent, ob eamque rem corona aurea eos donarent simulque peterent, ut obsides eorum Fregellis essent captivique redderentur. his ex senatus consulto responsum est: munus eorum a gratum acceptumque esse; obsides, quo loco rogarent, fu- turos; captivos non rernissuros, quod Hannibalern, cuius opera susceptum bellum foret, inimicissimum nomini Eo- mano, etiamnunc cum imperio apud exercitum haberent, itemque fratrem eius Magonem. hoc responso Carthagi- 4 nienses cognito Hannibalem domum et Magonem revoca- runt. huc ut rediit, praetor factus est, postquam rex fue- rat, anno secundo et vicesimo. ut enim Eomae consules, sic Carthagine quotannis annui bini reges creabantur. in 5 eo magistratu pari diligentia se Hannibal praebuit ac fu- erat in bello. namque effecit, ex novis vectigalibus non solum ut esset pecunia, quae Eomanis ex foedere pende- retur, sed etiam superesset, quae in aerario reponeretur. deinde anno post praeturam, Marco Claudio, Lucio Furio 6 consulibus, Eoma legati Carthaginem venerunt. hos Han- nibal ratus sui exposcendi gratia missos, priusquam his senatus daretur, navem ascendit clam atque in Syriam ad Antiochum profugit. hac re palam facta Poeni naves duas, 7 quae eum comprehenderent, si possent consequi, miserunt, bona eius publicarunt, domum a fundamentis disiecerunt, ipsum exulem iudicarunt.. VIII. At Hannibal anno tertio, postquam domo pro- 1 fugerat, L. Cornelio, Quinto Minucio consulibus, cum quin- que navibus Africam accessit in finibus Cyrenaeorum, si forte Carthaginienses ad bellilm xlntiochi spe fiduciaque possent induci, cui iam persuaserat, ut cum exercitibus in Italiam proficisceretur. huc Magonem fratrem excivit. id ubi Poeni resciverunt, Magonem eadem, qua fratrem, 2 absentem poena affecerunt. illi desperatis rebus cum sol- vissent naves ac vela ventis dedissent, Hannibal ad An- tiochum pervenit. de Magonis interitu duplex memoria prodita est: namque alii naufragio, alii a servis ipsius in- terfectum eum, scriptum reliquerunt. Antiochus autem, 3 si tam in agendo bello consiliis eius parere voluisset, quam in suscipiendo instituerat, propius Tiberi quam Thermo- 80 CORNELII NEPOTIS pylis de sumnia imperii dimicasset. quem etsi multa stulte 4 conari videbat, tamen nulla deseruit in re. praefuit paucis navibus, quas ex Syria iussus erat in Asiam ducere, his- que adversus Rhodiorum classem in Pamphylio mari con- flixit. quo cum multitudine adversariorum sui superaren- tur, ipse, quo cornu rem gessit, fuit superior, 1 IX. Antiocho fugato verens, ne decleretur, quod sine dubio accidisset, si sui fecisset potestatem, Cretam ad Gortynios venit, ut ibi, quo se conferret, consideraret. 2 vidit autem vir omnium callidissimus, magno se fore pe- riculo, nisi quid providisset, propter avaritiam Cretensium. magnam enim secum pecuniam portabat, de qua sciebat 3 exisse famam. itaque capit tale consilium. amphoras com- plures complet plumbo; summas operit auro et argento. has praesentibus principibus deponit in templo Dianae, si- mulans se suas fortunas illorum fidei credere. his in erro- rem inductis statuas aeneas, quas secum portabat, omnes sua pecunia complet easque in propatulo domi abiicit. 4 Gortynii templum magna cura custodiunt non tam a ce- teris quam ab Hannibale, ne ille inscientibus his tolleret secumque duceret. 1 X. Sic conservatis suis rebus Poenus illusis Creten- sibus omnibus ad Prusiam in Pontum pervenit, apud quem eodem animo fuit erga Italiam, neque aliud quid- quam egit quam regem armavit et exercuit adversus Eo- 2 manos. quem cum videret domesticis rebus minus esse robustum, conciliabat ceteros reges, adiungebat bellicosas nationes. dissidebat ab eo Pergamenus rex Eumenes, Eomanis amicissimus, bellumque inter eos gerebatur et mari et terra; quo magis cupiebat eumHannibal opprimi. 3 sed utrobique Eumenes plus valebat propter Romanorum societatem; quem si removisset, faciliora sibi cetera fore arbitrabatur. ad hunc interficiendum talem iniit rationem. 4 classe paucis diebus erant decreturi. superabatur navium multitudine; dolo erat pugnandum, cum par non esset armis. imperavit quam plurimas venenatas serpentes vi- 5 vas colligi easque in vasa fictilia coniici. harum cum effe- cisset magnam multitudinem, die ipso, quo facturus erat navale proelium, classiarios convocat hisque praecipit, om- nes ut in unam Eumenis regis concurrant navem, a ceteris HANNLBAL. 81 tantuui satis habeant se defendere. id illos facile ser- pentiurn multitudine consecuturos. rex autern in qua 6 nave veheretur, ut scirent, se facturum; queni si aut cepissent aut interfecissent, inagno his pollicetur praemio fore. XI. Tali cohortatione militum facta classis ab utrisque l in proelium deducitur. quarum acie constituta, priusquam " signum pugnae daretur, Hannibal, ut palam faceret suis, quo loco Eumenes esset, tabellarium in scapha cum ca- duceo mittit. qui ubi ad naves adversariorum pervenit 2 epistolamque ostendens se regem professus est quaerere, statim ad Eumenem deductus est, quod nemo dubitabat, quin aliquid de pace esset scriptum. tabellarius ducis nave declarata suis eodem, unde erat egressus, se recepit. at 3 Eumenes soluta epistola nihil in ea repperit, nisi quod ad irridendum eum pertineret. cuius etsi caussam mirabatur, neque reperiebatur, tamen proelium statim committere non dubitavit. horum in concursu Bithynii Hannibalis 4 praecepto universi navem Eumenis adoriuntur. quorum vim rex cum sustinere non posset, fuga salutem petit, quam consecutus non esset, nisi intra sua praesidia se recepisset, quae in proximo litore erant collocata. reliquae 5 Pergamenae naves cum adversarios premerent acrius, re- pente in eas vasa fictilia, de quibus supra mentionem fe- cimus, coniici coepta sunt. quae iacta initio risum pugnan- tibus concitarunt, neque, quare id fieret, poterat intelligi. postquam autem naves completas conspexerunt serpentibus, 6 nova re perterriti, cum quid potissimum vitarent non vi- derent, puppes verterunt seque ad sua castra nautica re- tulerunt. sic Hannibal consilio arma Pergamenorum supe- 7 ravit, neque tum solum, sed saepe alias pedestribus copiis pari prudentia pepulit adversarios. XII. Quae dum in Asia geruntur, accidit casu, ut i legati PrusiaeRomae apud L. Quintium Flamininum con- sularem coenarent atque ibi de Hannibale mentione facta ex his unus diceret, eum in Prusiae regno esse. id postero 2 die Flamininus senatui detulit. patres conscripti, qui Han- nibale vivo numquam se sine insidiis futuros existimarent, legatos in Bithyniam miserunt, in his Flamininum, qui ab Cornelius Nepos. Q 82 COKNELII NEPOTIS rege peterent, ne inimicissimum suum secum haberet sibi- 3 que dederet. his Prusia negare ausus non est; illud recusavit, ne id a se fieri postularent, quod adversus ius hospitii esset; ipsi, si possent, comprehenderent; locum, ubi esset, facile inventuros. Hannibal enim uno loco se tenebat in castello, quod ei a rege datum erat muneri, id- que sic aedificarat, ut in omnibus partibus aedificii exitus 4 haberet, scilicet verens, ne usu veniret, quod accidit, huc cum legati Romanorum venissent ac multitudine domum eius circumdedissent, puer ab ianua prospiciens Hannibali dixit, plures praeter consuetudinem armatos apparere. qui imperavit ei, ut omnes fores aedificii circumiret ac pro- pere sibi nuntiaret, num eodem modo undique obsideretur. 5 puer cum celeriter, quid esset, renunfiasset omnesque exi- tus occupatos ostendisset, sensit, id non fortuito factum, sed se peti neque sibi diutius vitam esse retinendam. quam ne alieno arbitrio dimitteret, memor pristinarum virtutum venenum, quod semper secum habere consueve- rat, sumpsit. 1 XIII. Sic vir fortissimus, multis variisque perfunctus laboribus, anno acquievit septuagesimo. quibus consulibus interierit, non convenit. namque Atticus M. Claudio Mar- cello, Q. Fabio Labeone consulibus mortuum in annali suo scriptum reliquit, at Polybius L. Aemiiio Paullo, Cn. Bae- bio Tamphilo, Sulpicius autem Blitho P. Cornelio Ce- 2 thego, M. Baebio Tamphilo. atque hic tantus vir tantis- que bellis districtus nonnihil temporis tribuit litteris. nam- que aliquot eius libri sunt, Graeco sermone confecti, in his ad Ehodios de Cn. Manlii Volsonis in Asia rebus ge- 3 stis. huius belli gesta multi memoriae prodiderunt, sed ex his duo, qui cum eo in castris fuerunt simulque vixe- runt, quamdiu fortuna passa est, Silenus et Sosilus Lace- daemonius. atque hoc Sosilo Hannibal litterarum Graeca- 4 rum usus est doctore. Sed nos tempus est huius libri facere finem et Eoma- norum explicare imperatores, quo facilius collatis utro- rumque factis, qui yiri praeferendi sint, possit iudicari. M. PORCIUS CATO. 83 EX LIBRO CORNELH NEPOTIS DE LATINIS HISTOEICIS. XXIV. M. PORCIUS CATO. I. M. Cato, ortus municipio Tusculo, adolescentulus, l priusquam honoribus operam daret, versatus est in Sabi- nis, quod ibi heredium a patre relictum habebat. inde 2 hortatu L. Valerii Flacci, quem in consulatu censuraque habuit collegara, ut M. Perperna censorius narrare solitus est, Eomam demigravit in foroque esse coepit. primum stipendium meruit annorum decem septemque. Q. Fabio, M. Claudio consulibus tribunus militum in Sicilia fuit. inde ut rediit, castra secutus est P. Claudii Neronis, ma- gnique opera eius existimata est in proelio apud Senam, quo cecidit Hasdrubal, frater Hannibalis. quaestor obtigit 3 P. Africano eonsuli, cum quo non pro sortis necessitudine vixit: namque ab eo perpetua dissensit vita. aedilis plebi 4 factus est cum C. Helvio. praetor provinciam obtinuit Sardiniam, ex qua quaestor superiore tempore ex Africa decedens Q. Ennium poetam deduxerat, quod non mi- noris existimamus quam quemlibet amplissimum Sardi- niensem triumphum. H. Consulatum gessit cum L. Valerio Flacco, sorte l provinciam nactus Hispaniam citeriorem, exque ea trium- phum deportavit. ibi cum diutius moraretur, P. Scipio 2 Africanus, consul iterum, cuius in priori consulatu quae- stor fuerat, voluit eum de provincia depellere et ipse ei succedere; neque hoc per senatum efficere potuit, cum quidem Scipio principatum in civitate obtineret, quod tum non potentia, sed iure res publica administrabatur. qua ex re iratus senatu, consulatu peracto privatus in urbe mansit. at Cato, censor cum eodem Flacco factus, severe 3 praefuit ei potestati. nam et in complures nobiles animad- vertit et multas res novas in edictum addidit, quare luxu- ria reprimeretur, quae iam tum incipiebat pullulare. cir- 4 citer annos octoginta, usque ad extremam aetatem ab adolescentia, rei publicae caussa suscipere inimicitias non destitit. a multis tentatus non modo nullum detrimen- tum existimationis fecit, sed, quoad vixit, virtutum laude crevit. 84 CORNELII NEPOTIS 1 III. In omnibus rebus singulari fuit industria. nam et agricola sollers, et [rei publicae] peritus iuris consultus, et magnus imperator, et probabilis orator, et cupidissimus 2 litterarum fuit. quarum studium etsi senior arripuerat, tamen tantum progressum fecit, ut non facile reperiri possit neque de Graecis neque de Italicis rebus, quod ei fuerit incognitum. ab adolescentia confecit orationes, 3 senex historias scribere instituit. earum sunt libri septem. - primus continet res gestas regum populi Eomani, secun- dus et tertius, unde quaeque civitas orfa sit Italica: ob quam rem omnes Origines videtur appellasse. in quarto autem bellum Poenicum est primum, in quinto secundum. 4 atque haec omnia capitulatim sunt dicta. reliquaque bella pari modo persecutus est usque ad praeturam Servii Gal- bae, qui diripuit Lusitanos. atque horum bellorum duces non nominavit, sed sine nominibus res notavit. in iisdem exposuit, quae in Italia Hispaniisque aut fierent aut vide- rentur admiranda. in quibus multa industria et diligentia 5 comparet, nulla doctrina. huius de vita et moribus plura in eo libro persecuti sumus, quem separatim de eo feci- mus rogatu Titi Pomponii Attici. quare studiosos Catonis ad illud volumen delegamus. ^G XXV. T. POMPONIUS ATTICUS. i I. T. Pomponius Atticus, ab origine ultima stirpis Ro- manae generatus, perpetuo a maioribus acceptam eque- 2 strem obtinuit dignitatem. patre usus est diligente [indul- gente] et, ut tum erant tempora, diti in primisque studioso litterarum. hic, prout ipse amabat litteras, omnibus doctri- nis, quibus puerilis aetas impertiri debet, filium erudivit. 3 erat autem in puero praeter docilitatem ingenii summa suavitas oris ac vocis, ut non solum celeriter acciperet, quae tradebantur, sed etiam excellenter pronuntiaret. qua ex re in pueritia nobilis inter aequales ferebatur clarius- que exsplendescebat, quam generosi condiscipuli animo 4 aequo ferre possent. itaque incitabat omnes studio suo; quo in numero fuerunt L. Torquatus, C. Marius filius, M. Cicero, quos consuetudine sua sic devinxit, ut nemo his perpetuo fuerit carior. T. POMPONIUS ATTICUS. 85 II. Pater niature decessit. ipse adoleseentulus propter l affinitatem P. Sulpicii, qui tribunus plebi interfectus est, non expers fuit illius periculi. namque Anicia, Pomponii consobrina, nupserat [M.] Servio, fratri Sulpicii. itaque 2 interfecto Sulpicio, posteaquam vidit Cinnano tumultu civitatem esse perturbatam neque sibi dari facultatem pro dignitate vivendi, quin alterutram partem offenderet, dis- sociatis animis civium, cum alii Sullanis, alii Cinnanis faverent partibus, idoneum tempus ratus studiis obse- quendi suis, Athenas se contulit. neque eo secius adole- scentem Marium, hostem iudicatum, iuvit opibus suis, cuius fugam pecunia sublevavit. ac ne illa peregrinatio 3 detrimentum aliquod afferret rei familiari, eodem magnam partem fortunarum traiecit suarum. hic ita vixit, ut uni- versis Atheniensibus merito esset carissimus. nam prae- 4 ter gratiam, quae iam in adolescentulo magna erat, saepe suis opibus inopiam eorum publicam levavit. cum enim versuram facere publice necesse esset, neque eius condi- tionem aequam haberent, semper se interposuit, atque ita ut neque usuram umquam ab his acceperit neque longius, quam dictum esset, debere passus sit. quod utrumque 5 erat his salutare. nam neque indulgendo inveterascere eorum aes alienum patiebatur neque multiplicandis usuris crescere. auxit hoc officium alia quoque liberalitate. nam 6 universos frumento donavit, ita ut singulis septem modii tritici darentur; qui modus mensurae medimnus Athenis appellatur. III. Hic autem sic se gerebat, ut communis infimis, l par principibus videretur. quo factum est, ut huic omnes honores, quos possent, publice haberent civemque facere studerent; quo beneficio ille uti noluit, quod nonnuLli ita interpretantur , amitti cmtatem Eomanam alia ascita. quamdiu affuit, ne qua sibi statua poneretur, restitit; ab- 2 sens prohibere non potuit. itaque aliquot ipsi et Midiae locis sanctissimis posuerunt: hunc enim in omni procura- tione rei publicae actorem auctoremque habebant. igitur 3 primum illud munus fortunae, quod in ea potissimum urbe natus est, in qua domicilium orbis terrarum esset imperii, ut eandem et patriam haberet et domum; hoc specimen prudentiae, quod, cum in eam se civitatem con- 86 COKNELII NEPOTIS tulisset, quae antiquitate, humanitate doctrinaque prae- staret omnes, unus ei fuit carissimus. 1 IV. Huc ex Asia Sulla decedens cum venisset, quam- diu ibi fuit, secum habuit Pomponium, captus adolescen- tis et humanitate et doctrina. sic enim Graece loquebatur, ut Athenis natus videretur. tanta autem suavitas erat sermonis Latini, ut appareret, in eo nativum quendam leporem esse, non ascitum. idem poemata pronuntiabat 2 et Graece et Latine sic, ut supra nihil posset addi. qui- bus rebus factum est, ut Sulla nusquam ab se dimitteret cuperetque secum deducere. qui cum persuadere tentaret, „Noli, oro te," inquit Pomponius, „adversum eos me velle ducere, cum quibus ne contra te arma ferrem, Italiam re- liqui." at Sulla adolescentis officio collaudato omnia mu- nera ei, quae Athenis acceperat, proficiscens iussit deferri. 3 hic complures annos moratus, cum et rei familiari tantum operae daret, quantum non indiligens deberet pater fami- lias, et omnia reliqua tempora aut litteris aut Athenien- sium rei publicae tribueret, nihilo minus amicis urbana 4 officia praestitit. nam et ad comitia eorum ventitavit, et, si qua res maior acta est, non defuit. sicut Ciceroni in omnibus eius periculis singularem fidem praebuit, cui ex patria fugientiHS. ducenta et quinquaginta milia donavit. 5 tranquillatis autem rebus Romanis remigravit Romam, ut opinor, L. Cotta et L. Torquato consulibus, quem diem sic universa civitas Atheniensium prosecuta est, ut lacri- mis desiderii futuri dolorem indicaret. 1 V. Habebat avunculum Q. Caecilium, equitem Eoma- num, familiarem L. Luculli, divitem, difficillima natura; cuius sic asperitatem veritus est, ut, quem nemo ferre posset, huius sine offensione ad summam senectutem re- tinuerit benevolentiam. quo facto tulit pietatis fructum. 2 Caecilius enim moriens testamento adoptavit eum here- demque fecit ex dodrante; ex qua hereditate accepit cir- 3 citer centies sestertium. erat nupta soror Attici Q. Tullio Ciceroni, easque nuptias M. Cicero conciliarat, cum quo a condiscipulatu vivebat coniunctissime, multo etiam fa- miliarius quam cum Quinto, ut iudicari possit, plus in amicitia valere similitudinem morum quam affinitatem. utebatur autem intime Q. Hortensio, qui his temporibus T. POMPONIUS ATTICUS. 87 principatum eloquentiae tenebat, ut intelligi non posset, uter eum plus diligeret, Cicero anHortensius; et id, quod erat difficillimum, efficiebat, ut, inter quos tantae laudis esset aemulatio, nulla intercederet obtrectatio, essetque talium virorum copula. VI. In re publica ita est versatus, ut semper optima- 1 rum partium et esset et existimaretur, neque tamen se civilibus fluctibus committeret, quod non magis eos in sua potestate existimabat esse, qui se his dedissent, quam qui maritimis iactarentur. honores non petiit, cum ei paterent 2 propter vel gratiam vel dignitatem, quod neque peti more maiorum neque capi possent conservatis legibus in tam eifusi ambitus largitionibus, neque [geri] e re publica sine periculo corruptis civitatis moribus. ad hastam pu- 3 blicam numquam accessit. nullius rei neque praes neque manceps factus est. neminem neque suo nomine neque subscribens accusavit; in ius de sua re numquam iit; iu- dicium nullum habuit. multorum consulum praetorumque 4 praefecturas delatas sic accepit, ut neminem in provin- ciam sit secutus, honore fuerit contentus, rei familiaris despexerit fructum: qui ne cum Q. quidem Cicerone vo- luerit ire in Asiam, cum apud eum legati locum obtinere posset. non enim decere se arbitrabatur, cum praeturam gerere noluisset, asseclam esse praetoris. qua in re non 5 solum dignitati serviebat, sed etiam tranquillitati, cum suspiciones quoque vitaret criminum. quo fiebat, ut eius observantia omnibus esset carior, cum eam officio, non timori neque spei tribui viderent. VII. Incidit Caesarianum civile bellum, cum haberet 1 annos circiter sexaginta. usus est aetatis vacatione neque se quoquam movit ex urbe. quae amicis suis opus fuerant ad Pompeium proficiscentibus, omnia ex sua re familiari dedit; ipsum Pompeium coniunctum non offendit. nul- 2 lum ab eo habebat ornamentum, ut ceteri, qui per eum aut honores aut divitias ceperant; quorum partim invi- tissimi castra sunt secuti, partim summa cum eius offen- sione domi remanserunt. Attici autem quies tantopere 3 Caesari fuit grata, ut victor, cum privatis pecunias per epistolas imperaret, huic non solum molestus non fu- erit, sed etiam sororis filium et Q. Ciceronem ex Pom- 88 CORNELII NEPOTIS peii castris concesserit. sic vetere instituto vitae effugit nova pericula. 1 VIII. Secutum est illud occiso Caesare, cum res pu- blica penes Brutos videretur esse et Cassiuin, ac tota ci- 2 vitas se ad eos convertisse videretur. sic M. Brutb usus est, ut nullo ille adolescens aequali familiarius quam hoc sene, neque solum eum principem consilii haberet, sed 3 etiam in convictu. excogitatum est a quibusdam, ut gri- vatum aerarium Caesaris interfectoribus ab equitibus Eo- manis constitueretur. id facile effici posse arbitrati sunt, si [et] principes eius ordinis pecunias contulissent. itaque appellatus est a C. Flavio, Bruti familiari, Atticus, ut eius 4 rei princeps esse vellet. at ille, qui officia amicis prae- standa sine factione existimaret semperque a talibus se consiliis removisset, respondit: si quid Brutus de suis fa- cultatibus uti voluisset, usurum, quantum hae paterentur; sed neque cum quoquam de ea re collocuturum neque coiturum. sic ille consensionis globus huius unius dissen- 5 sione disiectus est. neque multo post superior esse coepit Antonius, ita ut Brutus et Cassius provinciarum, quae his dicis caussa datae erant a consule... desperatis rebus 6 in exilium proficiscerentur. Atticus, qui pecuniam simul cum ceteris conferre noluerat florenti illi parti, abiecto Bruto Italiaque cedenti HS centum miiia muneri misit. eidem in Epiro absens trecenta iussit dari, neque eo ma- gis potenti adulatus est Antonio neque desperatos reliquit. 1 IX. Secutum est bellum gestum apud Mutinam. in quo si tantum eum prudentem dicam, minus, quam debeam, praedicem, cum ille potius divinus fuerit, si divinatio ap- pellanda est perpetua naturalis bonitas, quae nullis casibus 2 agitur neque minuitur. hostis Antonius iudicatus Italia cesserat; spes restituendi nulla erat. non solum ijiimici, qui tum erant potentissimi et plurimi, sed etiam qui ad- versariis eius se dabant et in eo laedendo aliquam conse- cuturos sperabant commoditatem, Antonii familiares in- sequebantur, uxorem Fulviam omnibus rebus spoliare 3 cupiebant, liberos etiam exstinguere parabant. Atticus, cum Ciceronis intima familiaritate uteretur, amicissimus esset Bruto, non modo nihil his indulsit ad Antonium vio- landum, sed e contrario familiares eius ex urbe profugien- T. POMPONIUS ATTICUS. 89 tes, quantum potuit, texit, quibus rebus indiguerunt, adiuvit. P. vero Volumnio ea tribuit, ut plura a parente 4 proficisci non potuerint. ipsi autem Fulviae, cum litibus destinaretur magnisque terroribus vexaretur, tanta dili- gentia officium suum praestitit, ut nullum illa stiterit va- dimonium sine Attico, sponsor omnium rerum fuerit. quin 5 etiam, cum illa fundum secunda fortuna emisset in diem neque post calamitatem versuram facere potuisset, ille se interposuit pecuniamque sine fenore sineque ulla stipula- tione credidit, maximum existimans quaestum, memorem gratumque cognosci simulque aperire, se non fortunae, sed hominibus solere esse amicum. quae cum faciebat, 6 nemo eum temporis caussa facere poterat existimare. ne- mini enim in opinionem veniebat, Antonium rerum poti- turum. sed sensim is a nonnuilis optimatibus, familiaribus 7 eius, reprehendebatur, quod parum odisse malos cives vi- deretiir. ille autem sui iudicii potius quid se facere par esset intuebatur, quam quid alii laudaturi forent. X. Conversa subito fortuna est. ut Antonius rediit in 1 Italiam, nemo non magno in periculo Atticum putarat propter intimam familiaritatem Ciceronis et Bruti. itaque 2 ad adventum imperatorum de foro decesserat, timens pro- scriptionem, latebatque apud P. Volumnium, cui, utosten- dimus, paulo ante* opem tulerat (tanta varietas his tem- poribus fuit fortunae, ut modo hi, modo illi in summo essent aut fastigio aut periculo), habebatque secum Q. Gel- lium Canum, aequalem simillimumque sui. hoc quoque 3 sit Attici bonitatis exemplum, quod cum eo, quem pue- rum in. ludo cognorat, adeo coniuncte vixit, ut ad extre- mam aetatem amicitia eorum creverit. Antonius autem 4 etsi tanto odio ferebatur in Ciceronem, ut non solum ei, sed etiam omnibus eius amicis esset inimicus eosque vel- let proscribere, multis hortantibus tamen Attici memor fuit officii et ei, cum requisisset, ubinam esset, sua manu scripsit, ne timeret statimque ad se veniret; se eum et illius caussa Canum de proscriptorum numero exemisse. ac ne quod periculum incideret, quod noctu fiebat, prae- sidium ei misit. sic Atticus in summo timore non solum 5 sibi, sed etiam ei, quem carissimum habebat, praesidio fuit. neque enim suae solum a quoquam auxilium petiit 90 COENELII NEPOTIS salutis, sed coniunctim, ut appareret, nullam seiunctam 6 sibi ab eo velle fortunam. quod si gubernator praecipua laude fertur, qui navem ex hieme marique scopuloso ser- vat, cur non singularis eius existimetur prudentia, qui ex tot tamque gravibus procellis civilibus ad incolumitatem pervenit? 1 XI. Quibus ex malis ut se emersit, nihil aliud egit quam ut plurimis, quibus rebus posset, esset auxilio. cum proscriptos praemiis imperatorum vulgus conquireret, nemo in Epirum venit, cui res ulla defuerit; nemini non 2 ibi perpetuo manendi potestas facta est: qui etiam post proelium Philippense interitumque C. Cassii et M. Bruti L. lulium Mocillam praetorium et filium eius Aulumque Torquatum ceterosque pari fortuna perculsos instituerit tueri atque ex Epiro his omnia Samothraciam supportari iusserit. difficile est omnia persequi et non necessaria. 3 illud unum intelligi volumus,. illius liberalitatem neque 4 temporariam neque callidam fuisse. id ex ipsis rebus ac temporibus iudicari potest, quod non florentibus se ven- ditavit, sed afflictis semper succurrit; qui quidem Servi- liam, Bruti matrem, non minus post mortem cius quam 5 florente coluerit. sic liberalitate utens nullas inimicitias gessit, quod neque laedebat quemquam, neque, si quam iniuriam acceperat, non malebat oblivisci quam ulcisci. idem immortali memoria percepta retinebat beneficia; quae autem ipse tribuerat, tam diu meminerat, quoad ille gra- 6 tus erat, qui acceperat. itaque hic fecit, ut vere dictum videatur: sui quique mores Jingunt fortunam liominibus. neque tamen prius Ille^ fortunam quam se ipse finxit, qui cavit, ne qua in re iure plecteretur. 1 XII. His igitur rebus effeeit, ut M. Vipsanius Agrippa, intima familiaritate coniunctus adolescenti Caesari, cum propter suam gratiam et Caesaris potentiam nullius con- ditionis non haberet potestatem, potissimum eius deligeret affinitatem praeoptaretque equitis Romani filiam genero- 2 sarum nuptiis. atque harum nuptiarum conciliator fuit (non est enim celandum) M. Antonius, triumvir rei pu- blicae, cuius gratia cum augere possessiones posset suas, tantum afuit a cupiditate pecuniae, ut nulla in re usus sit ea nisi in deprecandis amicorum aut periculis aut incom- T. POMPONIUS ATTICUS. 91 modis. quod quidem sub ipsa proscriptione perillustre fuit. 3 nam cum L. Saufeii, equitis Romani, aequalis sui, qui complures annos studio ductus philosophiae habitabat Athenis habebatque inltalia pretiosas possessiones, trium- viri bona vendidissent consuetudine ea, qua tum res gere- bantur, Attici labore atque industria factum est, ut eodem nuntio Saufeius fieret certior, se patrimonium amisisse et recuperasse. idem L. Iulium Calidura, quem post Lucretii 4 Catullique mortem multo elegantissimum poetam nostram tulisse aetatem vere videor posse contendere, neque minus virum bonum optimisque artibus eruditum, quem post pro- scriptionem equitum propter magnas eius Africanas pos- sessiones in proscriptorum numerum a P. Volumnio, prae- fecto fabrum Antonii, absentem relatum expedivit. quod 5 in praesenti utrum ei laboriosius an gloriosius fuerit, dif- ficile fuit iudicare, quod in eorum periculis non secus absentes quam praesentes amicos Attico esse curae co- gnitum est. XIII. Neque vero ille vir minus bonus pater familias 1 habitus est quam civis. nam cum esset pecuniosus, nemo illo minus fuit ernax, minus aedificator. neque tamen non in primis bene habitavit omnibusque optimis rebus usus est. nam domum habuit in colle Quirinali Tamphilianam, 2 ab avunculo hereditate relictam, cuius amoenitas non ae- dificio, sed silva constabat. ipsum enim tectum, antiquitus constitutum, plus salis quam sumptus habebat; in quo nihil commutavit, nisi si quid vetustate coactus est. usus 3 est famiha, si utilitate iudicandum est, optima, si forma, vix mediocri. namque in ea erant pueri litteratissimi, ana- gnostae optimi et plurimi librarii, ut ne pedissequus qui- dem quisquam esset, qui non utrumque horum pulchre facere posset; pari modo artifices ceteri, quos cultus do- mesticus desiderat, apprime boni. neque tamen horum 4 quemquam, nisi domi natum domique factum habuit, quod est signum non solum continentiae, sed etiam diligentiae. nam et non intemperanter concupiscere, quod a plurimis videas, continentis debet duci, et potius diligentia quam pretio parare, non mediocris est industriae. elegans, non 5 magnificus, splendidus, non sumptuosus, omnisque dili- gentia munditiam, non affluentiam affectabat. supellex 92 CORNELII NEPOTIS modica, non multa, ut in neutram partem conspici posset. 6 nec praeteribo, quamquam nonnullis leve visum iri putem: cum in primis lautus esset eques Romanus et non parum liberaliter domum suam omnium ordinum homines invi- taret, scimus, non amplius quam terna milia [aeris] per- aeque in singulos menses ex ephemeride eum expensum 7 sumptui ferre solitum. atque hoc non auditum, sed eogni- tum praedicamus: saepe enim propter familiaritatem do- mesticis rebus interfuimus. 1 XIV. Nemo in convivio eius aliud acroama audivit quam anagnosten, quod nos quidem iucundissimum arbi- tramur; neque umquam sine aliqua lectione apud eum coenatum est, ut non minus animo quam ventre convivae 2 delectarentur. namque eos vocabat, quorum mores a suis non abhorrerent. cum tanta pecuniae facta esset accessio, nihil de quotidiano cultu mutavit, nihil de vitae consue- tudine, tantaque usus est moderatione, ut neque in sester- tio vicies, quod a patre acceperat, parum se splendide gesserit, neque in sestertio centies affluentius vixerit quam instituerat, parique fastigio steterit in utraque for- 3 tuna. nullos habuit hortos, nullam suburbanam aut mari- timam sumptuosam villam, neque in Italia, praeter Arreti- num et Nomentanum, rusticum praedium; omnisque eius pecuniae reditus constabat in Epiroticis et urbanis posses- sionibus. ex quo cognosci potest, usum eum pecuniae non magnitudine, sed ratione metiri solitum. 1 XV. Mendacium neque dicebat neque pati poterat itaque eius comitas non sine severitate erat, neque gravi- tas sine facilitate, ut difficile esset intellectu, utrum eum amici magis vererentur an amarent. quidquid rogabatur y religiose promittebat, quod non liberalis, sed levis arbi- 2 trabatur polliceri, quod praestare rion posset. idem in ni- tendo, quod semel annuisset, tanta erat cura, ut non man- datam, sed suam rem videretur agere. numquam suscepti negotii eum pertaesum est: suam enim existimationem in 3 ea re agi putabat, qua nihil habebat carius. quo fiebat, ut omnia Ciceronum, [Marci] Catonis, Q. Hortensii, Auli Torquati, multorum praeterea equitum Eomanorum negotia procuraret. ex quo iudicari poterat, non inertia, sed iudi- cio fugisse rei publicae procurationem- T. POMPONIUS ATTICUS. 93 XVI. Humanitatis vero nullum afferre maius testimo- l nium possurn, quam quod adolescens idem seni Sullae fuerit iucundissimus, senex adolescenti M. Bruto, cum aequalibus autem suis, Q. Hortensio et M. Cicerone, sic vixerit, ut iudicare difficile sit, cui aetati fuerit aptissimus. quamquam eutn praecipue dilexit Cicero, ut ne frater qui- 2 dem ei Quintus carior fuerit aut familiarior. ei rei sunt 3 indicio praeter eos libros, in quibus de eo facit mentionem, qui in vulgus sunt editi, undecim volumina epistolarum ab consulatu eius usque ad extremum tempus ad Atticum missarum; quae qui legat, non multum desideret historiam contextam illorum temporum. sic enim omnia de studiis 4 principum, vitiis ducum, mutationibus rei publicae per- scripta sunt, ut nihil in his non appareat et facile existi- mari possit, prudentiam quodammodo esse divinationem. non enim Cicero ea solum, quae vivo se acciderunt, fu- tura praedixit, sed etiam quae nunc usu veniunt, cecinit ut vates. XVII. De pietate autem Attici quid plura commemo- l rem? cum hoc ipsum vere gloriantem audierim in funere matris suae, quam extulit annorum nonaginta, cum esset septem et sexaginta, se numquam cum matre in gratiam redisse, numquam cum sorore fuisse in simultate, quam prope aequalem habebat. quod est signum, aut nullam 2 umquam inter eos querimoniam intercessisse, aut hunc ea fuisse in suos indulgentia, ut, quos amare deberet, irasci eis nefas duceret. neque id fecit natura solum, quamquam 3 omnes ei paremus, sed etiam doctrina. nam [et] principum philosophorum ita percepta habuit praecepta, ut his ad vitam agendam, non ad ostentationem uteretur. XVIH. Moris etiam maiorum summus imitator fuit 1 antiquitatisque amator, quam adeo diligenter habuit co- gnitam, ut eam totam in eo volumine exposuerit, quo ma- gistratus ornavit. nulla enim lex, neque pax, neque bel- 2 lum, neque res illustris est populi Romani, quae non in eo suo tempore sit notata; et, quod difficillimum fuit, sic familiarum originem subtexuit, ut ex eo clarorum virorum propagines possimus cognoscere. fecit hoc idem separa- 3 tim in aliis libris, ut M. Bruti rogatu Iuniam familiam a stirpe ad hanc aetatem ordine enumeraverit, notans, qui a 94 COENELII NEPOTIS quoque ortus, quos honores quibusque temporibus cepis- set; pari modo Marcelli Claudii, [de] Marcellorum, Sci- pionis Cornelii et Fabii Maximi, Fabiorum et Aemiliorum. 4 quibus libris nihil potest esse dulcius iis, qui aliquam 5 cupiditatem habent notitiae clarorum virorum. attigit quo- que poeticen; credimus, ne eius expers £sset suavitatis. namque versibus, qui honore rerumque gestarum ampli- 6 tudine ceteros Komani populi praestiterunt, exposuit ita, ut sub singulorum imaginibus facta magistratusque eorum non amplius quaternis quinisque versibus descripserit, quod vix credendum sit, tantas res tam breviter potuisse declarari. est etiam unus liber, Graece confectus, de con- sulatu Ciceronis. 1 XIX. Hactenus Attico vivo edita a nobis sunt. nunc, quoniam fortuna nos superstites ei esse voluit, reliqua persequemur, et, quantum potuerimus, rerum exemplis lectores docebimus, sicut supra significavimus, suos cui- 2 que mores plerumque conciliare fortunam. namque hic contentus ordine equestri, quo erat ortus, in affinitatem pervenit imperatoris Divi filii, cum iam ante familiarita- tem eius esset consecutus nulla alia re quam elegantia vitae, qua ceteros ceperat principes civitatis, dignitate 3 pari, fortuna humiliores. tanta enim prosperitas Caesarem est consecuta, ut nihil ei non tribuerit fortuna, quod cui- quam ante detulerit, et conciliarit, quod nemo adhuc civis 4 Romanus quivit consequi. nata est autem Attico neptis ex Agrippa, cui virginem filiam collocarat. hanc Caesar, vix anniculam, Tiberio Claudio Neroni, Drusilla nato, pri- vigno suo, despondit; quae coniunctio necessitudinem eo- rum sanxit, familiaritatem reddidit frequentiorem. 1 XX. Quamvis ante haec sponsalia non solum, cum ab urbe abesset, numquam ad suorum quemquam litteras misit, quin Attico mitteret, quid ageret, in primis quid legeret, quibusque in locis et quamdiu esset moraturus, 2 sed etiam, cum esset in urbe et propter infinitas suas occu- pationes minus saepe, quam vellet, Attico frueretur, nullus dies temere intercessit, quo non ad eum scriberet, cum modo aliquid de antiquitate ab eo requireret, modo ali- quam quaestionem poeticam ei proponeret, interdum iocans 3 eius verbosiores eliceret epistolas. ex quo accidit, cum T. POMPONIUS ATTICUS. 95 aedis Iovis Feretrii, in Capitolio ab Eomulo constituta, vetustate atque incuria detecta prolaberetur, ut Attici ad- monitu Caesar eam reficiendam curaret. neque vero a M. 4 Antonio minus absens litteris colebatur, adeo ut accurate ille ex ultimis terris, quid ageret, curae sibi haberet cer- tiorem facere Atticum. hoc quale sit, facilius existimabit 5 is, qui iudicare poterit, quantae sit sapientiae eorum reti- nere usum benevolentianique, inter quos maximarum rerum non solum aemulatio, sed obtrectatio tanta intercedebat, quantam fuit incidere necesse inter Caesarem atque Anto- nium, cum se uterque principem non solum urbis Romae, sed orbis terrarum esse cuperet. XXI. Tali modo cum septem et septuaginta annos 1 complesset atque ad extremam senectutem non minus di- gnitate quam gratia fortunaque crevisset (multas enim he- reditates nulla alia re quam bonitate consecutus est) tan- taque prosperitate usus esset valetudinis, ut annis triginta 2 medicina non indiguisset, nactus est morburu, quem initio et ipse et medici contempserunt. nam putarunt esse tenes- mon, cui remedia celeria faciliaque proponebantur. in hoc 3 cum tres menses sine ullis doloribus, praeterquam quos ex curatione capiebat, consumpsisset, subito tanta vis morbi in unum intestinum prorupit, ut extremo tempore per lumbos fistulae puris eruperint. atque hoc priusquam 4 ei accideret, postquam in dies dolores accrescere febresque accessisse sensit, Agrippam generum ad se accersi iussit et cum eo L. Cornelium Balbum Sextumque Peducaeum. hos ut venisse vidit, in cubitum innixus, „Quantam," in- 5 quit, „curam diligentiamque in valetudine mea tuenda hoc tempore adhibuerim, cum vos testes habeam, nihil necesse est pluribus verbis commemorare. quibus quoniam, ut spero, satisfeci, me nihil reliqui fecisse, quod ad sanan- dum me pertineret, reliquum est, ut egomet mihi consu- lam. id vos ignorare nolui. nam mihi stat alere morbum 6 desinere. namque his diebus quidquid cibi sumpsi, ita produxi vitam, ut auxerim dolores sine spe salutis. quare a vobis peto primum, ut consiliuin probetis meum, deinde, ne frustra dehortando impedire conemini." XXII. Hac oratione habita tanta constantia vocis at- 1 que vultus, ut non ex vita, sed ex domo in domum vide- 96 COENELII NEPOTIS retur migrare, cum quidem Agrippa eum flens atque oscu- 2 lans oraret atque obsecraret, ne ad id, quod natura coge- ret, ipse quoque sibi acceleraret, et quoniam tum quoque posset temporibus superesse, se sibi suisque reservaret, 3 preces eius taciturna sua obstinatione depressit. sic cum biduum cibo se abstinuisset, subito febris decessit levior- que morbus esse coepit. tamen propositum nihilo secius peregit. itaque die quinto post, quam id consilium inierat, pridie Calendas Apriles Cn. Domitio, C. Sosio consulibus 4 decessit. elatus est in lecticula, ut ipse praescripserat, sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, ma- xima vulgi frequentia. sepultus est iuxta viam Appiam ad quintum lapidem in monumento Q. Caecilii, avunculi sui. FKAGMESTA. 97 COKNELII NEPOTIS FRAGMENTA. _ EX EPISTOLA GRACCHORUM MATRIS. I. Dices pulchrum esse inimicos ulcisci. icl neque ma- ius neque pulchrius cuiquam atque mihi esse videtur, sed si liceat re publica salva ea persequi. sed quatenus id fieri non potest, multo tempore multisque partibus inimici no- stri non peribunt atque, uti nunc sunt, erunt potius, quam res publica profligetur atque pereat. Eadem alio loco. Verbis conceptis deierare ausim, praeterquam qui Ti- berium Gracchum necarunt, neminem inimicum tantum molestiae tantumque laboris quantum te ob has res mihi tradidisse; quem oportebat omnium eorum, quos antehac habui liberos, partes eorum tolerare atque curare, ut quam minimum sollicitudinis in senecta haberem, utique, quae- cumque ageres, ea velles maxime mihi placere, atque uti nefas haberes rerum maiorum adversum meam sententiam quidquam facere, praesertim mihi, cui parva pars vitae superest. ne id quidem tam breve spatium potest opitulari, quin et mihi adversere et rem publicam profliges? denique quae pausa erit? ecquando desinet familia nostra insanire? ecquando modus ei rei haberi poterit? ecquando desine- mus ethabentes et praebentes molestiis desistere? ecquando perpudescet miscenda atque perturbanda re publica? sed si omnino id fieri non potest, ubi ego mortua ero, petito tribunatum; per me facito, quod lubebit, quum ego non sentiam. ubi mortua ero, parentabis mihi et invocabis deum parentem. in eo tempore non pudet te eorum deum preces expetere, quos vivos atque praesentes relictos atque de- sertos habueris. ne ille sirit Iuppiter te ea perseverare nec tibi tantam dementiam venire in animum. et si perseveras, vereor, ne in omnem vitam tantum laboris culpa tua reci- pias, uti in nullo tempore tute tibi placere possis. Cornelius Xepos* 7 98 COENELII NEPOTIS FRAGMENTA. EX LIBRO DE HISTORICIS LATINIS. De laude Ciceronis. II. Non ignorare debes, unum hoc genus Latinarum litterarum adhuc non modo non respondere Graeciae, sed omnino rude atque inchoatum morte Ciceronis relictum. ille enim fuit unus, qui potuerit et etiam debuerit histo- riam digna voce pronuntiare: quippe qui oratoriam elo- quentiam rudem a maioribus acceptam perpoliverit, philo- sophiam ante eum incomptam Latinam sua conformarit oratione. ex quo dubito, interitu eius utrum res publica an historia magis doleat. Locuples ac divina natura, quo maiorem sui pareret admirationem ponderatioraque sua essent beneficia, neque uni omnia dare nec rursus cuiquam omnia voluit negare. EX EPISTOLIS AD M. CICEKONEM. De philosopTiia. III. Tantum abest, ut ego magistram esse putem vitae philosophiam beataeque vitae perfectricem, ut nullis ma- gis existimem opus esse magistros vivendi quam plerisque, qui in ea disputanda versantur. video enim magnam par- tem eorum, qui in schola de pudore et continentia prae- cipiant argutissime, eosdem in omnium libidinum cupidi- tatibus vivere. BREVIS DESCRIPTIO TEMPORUM RERUM GESTARUM, QUAE A CORNELIO NEPOTE NARRANTUR. Pisistratus tyrannus Atheniensium Milt. 8, 1. Cyrus in bello contra Massagetas suscepto perit Reg. 1, 2. Darius Cambysi, Cyri filio, in regno succedit Reg. 1, 2. Darius Scythis bellum infert Milt. 3, 1. Miltiades Chersonesum relinquit ac rursus Athenas demigrat Milt. 3, 6. Iones auxilio Atheniensium Sardes expugnant Milt. 4, 1. Darii contra Graecos expeditio et in pugna Marathonia clades (d. 25. mens. Septembr.) Milt. 4 sq. Miltiades accusatur et coniectus in vincula diem obit Milt. 7. Xerxes Dario, Hystaspi filio, in regno succedit Reg. 1, 2. Aristides per ostracismum in exilium eiicitur Arist. 1, 2. The- mistocles portumPiraeei et classem novam aedificat Them.2J2. Xerxes universae Europae bellum infert Them.2^. Pugna apud Thermopylas (d.6.mens.Iul.) 3,l.adArtemisium 3,2. Athenae a Persis incensae 4, 1. Aristides ante tempus in patriam revo- catur Arist. 1, 5. Pugna Salaminia (d. 23. mens. Septembr.) Them. 4, 5. Aristides et Pausanias Mardonium apud Plataeas vincunt Arist. 2, 1. Paus. 1, 2. Athenienses Themistoclis consilio muros suos restituunt TJiem. 6, 1. Athenienses Themistoclis consilio portum Piraeei perficiunt Them. 6, 1. Pausaniam cum classe communi Cyprum mittunt Paus. 1, 4. Aristidis aequitate principatus Graeciae ad Athe- nienses defertur Arist.2,2. Eiusdem opera communeGraeciae aerarium Deli constituitur Arist. 3, 4. Themistocles Athenis expulsus ad Artaxerxem confugit Them. 8,9. Cimon Persas terra marique uno eodemque die vincit Cim. 2, 2. Pausanias moritur Paus. 5, 4. Aristides moritur Arist. 3, 3. Themistocles Magnesiae moritur Them. 10, 5. CimonThasios,qui abAtheniensibus defecerant,vincit Cim. 2,5. Cimon patria expellitur Cim. 3, 1. Cimon in patriam revocatus cum Lacedaemoniis foedus iungit Cim. 3, 4. Cimon Persas in Cypro insula vincit et maris imperium civibus suis vindicat Cim. 3, 4. Cimon pace cum victis Persis composita in Cypro insula mori- tur Cim. 3, 4. 100 DESCRIPTIO TEMPORUM RERUM GESTARUM. a.Chr. n. 416 Alcibiades, Nicias et Lamachus duces Atheniensiuni ad bellum cum Syracusanis gerendum missi Alc. 3, 1. 415 Alcibiades accusatus capitisque damnatus Lacedaemonem de- migrat Alc.3 sq. 414 Bellum Deceliense Alc. 4, 7. 411 Alcibiades absens una cum Thrasybulo et Theramene imperio praeficitur et Lacedaemonios terra marique superatos pacem facere cogit Alc. 5, 4. 408 Alcibiades Athenas reversus summusque imperator factus cum Lacedaemoniis minus commode confligit et paullopost iterum in exilium pellitur Alc. 6 et 7. 406 Dionysius maior tyrannidem Syracusis occupat Dion. 1. Reg. 2, 2. 405 Lysander Atheniensibus ad Aegos flumen victis bello Pelopon- nesiaco finem facit Lys. 1. Alc. 8, 6. Con. 1, 2. Athenis captis triginta tyrannos imponit Thras. 1, 5. 404 Alcibiades in Phrygia opprimitur Alc. 10, 6. 403 Lysander accusatus absolvitur Lys. 3, 4. 401 Thrasybulus superatis triginta tyrannis libertatem restituit Atheniensibus TJiras. 3, 1. 400 Agesilaus Agidi fratri in regno succedit Ages. 1. Cyri minoris expeditio adversus fratrem Con. 3, 1. Alc. 9, 5. 399 CononAthenis pulsusPersarum classi adversusLacedaemonios praeficitur Con. 2, 2. 398 Plato Tarentum venit, inde Syracusas Dion. 2, 2. 396 Agesilaus cum Persis in Asia bellum gerit Con. 2, 3. Ages. 2. Lysander, dux Lacedaemoniorum, in proelio cum Thebanis apud Haliartum commisso cadit Lys. 3, 4. 395 Conon Lacedaemonios proelio navali ad Cnidum vincit Con.4, 4. Agesilaus ex Asia revocatus ad Coroneam Athenienses supe- rat Ages. 1, 5. 394 Conon Athenarum muros restituit, sed a Tiribazo in vincula coniicitur Con. 4, 5. 5, 3. Initium belli Corinthiaci Ages. 5, 1. 393 Iphicrates Lacedaemonios apud Corinthum superat Iph. 2, 1. 391 Agesilaus agrum Corinthiorum populatur Ages. 5. 390 Thrasybulus occiditur Thras. 4, 4. 387 Chabrias omnem Cyprum subigit Chahr. 2, 2. 385 Datames Ciliciae praeficitur Dat. 1, 5. 382 Lacedaemonii duce Phoebida Cadmeam occupant Pel. 1, 2. 378 Exules Thebani Cadmeam recipiunt Pel. 3, 3. 377 Agesilaus expeditionem in Boeotiam suscipit; Chabrias eum vincit Chaor. 1, 2. Chabrias Acorin adiutum profectus revo- catur Athenas Chabr. 2, 3. Iphicrates Artaxerxi auxilio mitti- tur Iph.2,4. 376 Timotheus Lacedaemonios ad Leucaten superat Timoth. 2, 1. 375 Lacedaemonii imperium marisAtheniensibus concedunt Timoth.2,2. 374 Iphicrates exercitui Persarum conductitio praefectus adversus Aegyptios proficiscitur etpaulio postAthenas revertitur Iph. 2, 4. Dat. 3, 5. DESCRIPTIO TEMPORUM RERUM GESTARUM. 101 a.Chr.n. 371 Epaminondas Lacedaemonios apud Leuctra vincit (d. 8. mens. Iul.) Epam. 6, 4. 8, 3. Ages. 6, 1. Pel. 4, 2. 370 Iphicrates Eurydicen, Macedoniae reginam, viduam defendit Iph. 3, 2. 369 Epaminondas armaLaconiae infert, Spartam capit, Messenen restituit Epam. 7, 3. 8, 4. Pel. 4, 3. Una cum Pelopida Arca- dibus auxilio mittitur Pel. 4, 2. Iphicrates contra Arcadas Iph. 2, 5. 368 Dionysio patri succedit Dionysius minor Reg. 2, 2. Dion. 2, 8. Pelopidas ab AlexandroPheraeo in vincula coniicitur PeZ.5,1. Epaminondas exercitum Thebanorum incolumem reducit do- mum Epam. 7, 2. Pelopidam ex vinculis liberat Pel. 5, 2. 366 Epaminondas bellum in Peloponneso gerit Epam. 7, 3. 364 Pelopidas in proelio adversus Alexandrum Pheraeum victor caditPe£.5,4. Timotheus cum Olynthiis bellum gerit Timoth.1,2. 363 EpaminondasLacedaemonios apudMantineam (d.27.mens.Iul.) vincit victorque cadit Epam. 9, 1. 362 Agesilaus et Chabrias a rege Persarum ad Tachum, Aegypti regem, deficiunt Chabr. 2, S.Ages. 8, 2. Datames ab Artaxerxe deflcit Dat. 5, 5. Chabrias regnum Aegypti Nectenebi consti- tuit Chabr. 2, 1. Agesilaus moritur Ages. 8, 6. 360 Philippus in Macedonia regnare coepit Reg. 2, 1. 358 Chabrias una cum Charete adversus socios Atheniensium mis- sus in proelio occumbit ChabrA,d. Dionis fuga et praeparatio belli adversus Dionysium Dion. 4, 1. 357 Dion feliciter rem adversus Dionysium gerit, qui profugit in Italiam Dion. 5, 3 sq. 356 Athenienses ducibus Charete , Iphicrate, Timotheo cum sociis acriter pugnant Timoth. 1, 2. Iphicrates et Timotheus multantur ab Atheniensibus Iph, 3, 3. Timoth. 3, 5. 355 Dion Syracusis interficitur Dion. 9, 6. Timol. 2, 1. 351 Alexander Magnus nascitur Reg. 2, 1. 347 Dionysius minor Syracusarum rursus potitur Timol. 2, 1. 345 Timoleon inSiciliam expeditionem facit Timol.2,1. Syracusanis libertatem restituere conatur Timol. 2, 3. 3, 3. 344 Timoleon Dionysium tota Sicilia depellit Timol. 2, 1. 342 Timoleon rempublicam Syracusarum instaurat pulsisque Poenig ad Crinisum toti Siciliae pacem et libertatemrestituit Timol3. 337 Timoleon moritur Timol. 5, 4. 336 Philippus Macedo a Pausania satellite interficitur Reg. 2, 1. 326 Mors Hephaestionis Reg. 2, 1. Eum. 2, 1. 324 Alexander Magnus Babylone moritur Eum. 2, 1. Reg. 2, 1. 322 Athenienses Antipatri praesidiumrecipiunt Phoc. 2, 2. Perdiccas interficitur Eum. 5, 1. 321 Eumenes Craterum et Neoptolemum superat Eum. 3 et 4. Anti- pater rebus Macedonicis praeficitur Eum. 5, 1. Eumenes ab Antigono Norae obsidetur Eum. 5. 102 DESCRIPTIO TEMPORUM RERUM GESTARUM. a.Chr. n. 319 Eumenes tutor factus liberorum Alexandri bellum adversus Antigonum parat Eum. 6 et 7. 318 NieanorPiraeeum occupat PAoc.2, 5. Phocion oceiditurP/ioc.4,3. Eumenes hiemandi caussa copias suas dividit Eum. 8, 1. 317 Eumenes adversus Antigonum bellum gerit Eum. 7. 316 Eumenes ab Antigono captus necatur Eum. 10 sqq. 301 Antigonus cadit in proelio ad Ipsum Reg. 3, 2. 286 Demetrius in custodia Seleuci morbo perit Reg. 3, 3. 281 Lysimachus occiditur a Seleuco Reg. 3, 2. Pyrrhi cum Koma- nis bellum Reg. 2, 2. 280 Seleucus a Ptolemaeo interficitur Reg. 3, 4. 272 Pyrrhus Argos oppugnans lapide ictus perit Reg. 2, 2. 265 Initium belli Punici primi Ham. 1, 1. 248 Hamilcar classi praeficitur Ham. 1, 1. 242 Lutatius mari Poenos vincit ad Aegates insulas et Sicilia dece- dere cogit Ham. 1, 3. 241 Finis belli Punici primi Ham. 1,3—5. Bellum Carthaginiensium a mercenariis militibus in Africa motum Ham. 2, 1. 238 Hamilcar imperator in Hispaniam mittitur Ham. 3, 1. Hann. 2, 3. 229 Hamilcar in proelio occiditur eique in imperio Hasdrubal gener succedit Ham. 3 et4. Hannibal equitatui praeest Hann. 3, 1. 221 Hasdrubali interfecto in imperio succedit Hannibal Ham. 3, 3. Hann. 3, 1. Triennio vix expleto Hispaniam totam subigit Hann. 3, 7. 220 Hannibal expugnat et delet Saguntum Hann. 3, 2. 219 Belli Punici secundi initium. Hannibal ex Hispania per Alpes in Italiam transit Hann. 3, 3. Arma confert cum Scipione con- sule ad Ehodanum Hann. 4, 1. cum eodem ad Padum 4,1. cum eodem et collega eius ad Trebiam 4, 2. 218 Hannibal pugnat cum Flaminio apud Trasimenum Hann. 4, 3. Fabium dictatorem eludit 5, 1. 217 Pugna Cannensis Hann. 4, 4. 214 Cato tribunus militum Cat. 1, 2. 213 Gracchus ab Hannibale interficitur Hann. 5, 3. 208 Marcellus consul ab Hannibale occiditur Hann. 5, 3. 207 Hasdrubal, frater Hannibalis, occidit in proelio apud Senam Cat. 1, 2. 205 P. Scipio Africanus maior bellum transfert in Africam Hann. 6, 1. Cato eius quaestor Cat. 1, 3. 204 Hannibal ad defendendam patriam in Africam revocatur Hann. 6,1. 203 Hannibal a Scipione apud Zamam superatur Hann. 6, 3. 202 Finis belli Punici secundi Hann. 7, 1. 200 Hannibal cum Magone fratre praeest exercitui in Africa Hann. 7, 1. Uterque domum revocatur Hann. 7, 4. 198 Cato praetor factus Sardiniae Cat. 1, 4. 196 Hannibal ad Antiochum, Syriae regem, profugit Hann. 7, 6. 195 M. Cato et L. Flaccus Roinae consules Cat. 1, 1. 2, 1. DESCRIPTIO TEMPOECM EEEUM GESTAEUM. 103 a.Chr.n. 194 M. Cato ex Hispania triumphat Cat. 4, 1. 193 Hannibal navibus ad Africam accedit Hann. 8, 2. 192 Antiochus ab Hannibale ad bellum contra Eomanos concitatur Hann. 8, 3. 191 Hannibal contraEhodios, sociosEomanorum,pugnati?a>m.8,4. Antiochus ad Thermopylas superatur Hann. 8, 3. 190 Hannibal Antiocho victo ad Prusiam confugit Hann. 9 et 10. Contra Eumenem pugnat 10 et 11. 182 Hannibal sumpto veneno occidit Hann. 12, 5 et 13. 149 M. Cato moritur CaU 3, 4. 88 P. Sulpicius, tribunus plebi, occiditur Att. 2, 1. 87 Atticus se confert Athenas Att. 2, 2. 84 Sulla ex Asia rediens venit Athenas Att. 4, 1. 65 Atticus Athenis Eomam revertitur Att. 4, 5. 63 M. Cicero Eomae consul Att. 18, 6. 61 Q. Cicero propraetor Asiae Att. 6, 5. 58 M. Cicero in exilium abit Att. 4, 5. 49 Bellum civile inter C. Caesarem et Cn. Pompeium Att. 7, 1. 48 Pugna Pharsalica Att. 7, 3. 44 C. Caesar occiditur (d. 15. mens. Mart.) Att. 8, 1. Brutus et Cas- sius, interfectores Caesaris, Antonio superante in Grraeciam et Syriam abeunt Att. 8. 43 M. Antonius cedit Italia Att. 9,2. Mutinae obsidetur; bellum Mutinense 9, 1. Antonius, Lepidus, Octavianus triumviri 10, 1. 12, 2. Eorum proscriptiones 10, 2. 12, 3. Attici mater mo- riturl7, 1. 42 Proelium Philippense, in quo cadunt Brutus etCassius Att.11,2. 32 Atticus moritur Att. 22 ; 3. INDEX N0MINUM ET RERUM. Aee, ZdxTj, urbs Phoenices, Dat. 5, 1.5. Acheron s. Acheruns = in/eri Dion. 10, % acroama, axooajia, in conviviis, Att. 14, 1. Aetaei, AxraXoi, =Attici, Athe- nienses, Thras. 2, 1. Adimantus, Adei/uavrog, collega Alcibiadi datus Alc. 7, 1. Admetus, J^aTyros, rexMolosso- rum, Them. 8, 3. Aegates insulae iuxta Siciliam Hann. 1, 3. Aegiae s. Aegeae, AXyeiai (sic in optimis codd. pro vulg. A e g a e, v. Duebner ad lustin. VII. 1, 10.), oppidum Macedoniae, Reg. 2, 1. Aegos flumen, Aiyog narafioi, urbs Hellesponti, Alc. 8,1. Con. 1, 2. Lys. 1, 4. Thras. 1,9. A e gyjp t u s, AiyvTtrog, Africae pro- vincia, Ages. 8,2. Chabr. 2,1. Eum. 3, 2. — Aegyptius: Aegyptius rex Iphicr. 2, 4. Aegyptia classis Chabr. 2, 3. Aegyptium bellum (c. 01. 100, 2 et 4 = 379 et377 a. Chr.) Dat. 3, 5. cf. Persae. Aemilius (L. Aem. Paulus) occi- sus in pugna Cannensi (a. u. 538 = 216 a. Chr.) Hann. 4, 4. Aemi- lii, i. e. Aemilia gens, Att. 18, 4. A e o 1 i a, Asiae regio inter Troadem et Ioniam, Con. 5, 2. Eadem Ae o- \\s,Aiolig,Milt. 3, 1. aerarium privatum Caesaris Att. 8,2. Afri,Z?/s. 3, 2. Africa, Ham.2,2. Lys.3,3. Reg. 3, 5. Africanus: Africanae possessiones Att. 12, 4. cf. Scipio. Agamemnon, Aya/ue'[ivcov , rex Mycenarum, fllius Atrei, Epam. 5,5sq._ Agesilaus, Ayeoilaog, rexLace- daemoniorum, Chdbr. 1, 2. 2, 3sq. Con. 2, 2. i%. 1, 2. 2Ymo^. 1, 3. Agis, ^yjs,rexLacedaemoniorum ? frater Agesilai, Ages. 1, 4. A g n o n , Ayvcov s. uiyvcov (ut et ap. Quintil. II. 17, 15. dicitur, aliis Agnonides; sed veteres scri- ptores innominum fcrmis propriis et inde factis patronymicis non semper sibi constitisse multa et certa exempla docent, v. Passovii Opusc.p.303sq.LobeckiiAglaoph. t.l.p.996.etPatholog. serm. graeci p. 204. Nauck. ad Aristoph. Byz. fragm. p. 2. n. 3. cf. Archinus et Phidippus.), Atheniensis, Pho- cionem accusat Phoc. 3, 4. A g r i p p a (M. Vip sanius) filiam At- tici uxorem ducit (a. u. 717 = 37 a. Chr.) Att. 12, 1. 19, 4. 21, 4. 22, 2. cf. Caesar (Octavianus). Alcibiades, ^tXxifiiadr^g , Thras* 1,3. Alcmaeon, Alx^aicov, Argivus,. Amphiarai etEriphyles filius, ma- tricida, Epam. 6, 2. Alexander Magnus, AXe^av- §oog, morbo consumitur Baby- lone (01. 114, 1. = 323 a. Chr.) Eum. 1, 6. 2, 1 sq. Reg. 2, 1. Eius liberi Eum. 6, 2. 13, 2. 3. Amici post mortem eius praefecti ap~ pellati sunt, postea reges Eum» 3, 2. Reg. 3, 1. Alexander Pheraeus tyrannus (370 — 357_a. Chr.) Pel. 5, 1 sqq. Alexandrea (al. Alexandna), AXe^dvSoeia, urbs Aegypti (con- dita a. 331 a. Chr.), Reg. 3, 4. Alpes, quaeltaliam ab Gallia se- iungunt, transiitHercules Graius, post eum Hannibal (intra quinde- cim dies a. 218 a. Chr.) Hann. 3, 4. Alpici, = Alpium habitatores, ib. .amatores adolescentulorum ap^ Graecos {itatdeoaorai) Praef. 4. Ammon, v. Hammon. amor Graecorum Alc. 2, 2. EsDEX NOMINUM ET RERUM 105 Amphipolis,J^9^Vra/Us,oppidum Thraciae, Cim. 2, 2. amphorae p e cunii s refertae Hann. 9,3. Amyntas, JdfivvTag, Macedo, pa- ter Philippi, Eum. 1, 4. IpMcr. 3,2. Reg. 2, 1. anagnostes in conviviis Att. 13, 3. 14, 1. Andocides, l4vSoyjSrjg, orator Graecus, Alc. 3, 2. undeMercu- rius Andocidis ihid., de quo Aeschinesin Tim. §.125. Plutarch. Alcib. 21. Anicia, Attici consobrina, Serv. Sulpicii uxor, Att. 2, 1. annulus ab Alexandro M.Perdic- cae datus tamquam signum fu- turi imperii Eum. 2, 1. Antigenes, J4vTiysvr t g , dux pha- langis Macedonum sub Alexan- ^ dro M., Eum. 7, 1. Antigonus, JdvTlyovog, persequi- tur Eumenem Eum. 5, 2. 13, 3. im- perium capit Reg. 3, 1. in proelio cadit (01. 119, 4=301 a.C\xv.)Reg. 3, 2. Falso refertur in interfecto- ribus Perdiccae pro Antigene (v.Diod.Sic. XVIII, 23sqq. et39) Eum. 5, 1. Antiochus Magnus, Hvrioyos, rex Syriae (223 — 187 a. Chr.),'ad quem profugitHannibal (a.u. 558 = 196 a. Chr.) Hann. 7, 6. cf. 2, 1. 8,3. Antipater, l4vTlnaTQog, Alexan- dri M. amicus, Eum. 2, 2. 5, 1. antistites Iovis Hamraonii Lvs. 3,3. Antonius (M.) occiso Caesare su- perior esse coepit Att. 8, 5. hostis iudicatus cedit Italia 9, 2. redit in eam 10, 1. triumvir rei publicae constituendae 12, 2. absens litteris coiit Atticum 20, 4. Apenninus mons Italiae Hann. 4, 2. Apollo, Jdrzo/lcov, consulitur ab Atheniensibus Mili. 1,2. Eius con- silium per oraculum Delphicum datum Them.2, 7. Apollini donum dat Pausanias Paus. 1, 3. Apollocrate s, 24nolloKodTrig£)i- onysii minoris filius, Syracusas obtinet Dion. 5, 6. Appia via (ab Appio Claudio Caeco censore a. u. 442 = 312 a. Chr. inchoata) Att. 22, 4. Apulia, Italiae regio, Hann. 4, 4. aquilo ventus adversum tenet Athenis proficiscentibus Milt. 1, 5, arae Paci deae dedicatae Timoth. 2, 2. etiam apud barbaros conser- vatae Ages. 4, 7. Ar chia s , }4oyiag, unus e magistra- tibus Thebanorum Pel. 3, 2. Archlnus, ^koyivog, Atheniensis (quamquam et is dicitur Graecis scriptoribus Archias, utTheba- norum polemarchus , Plutarch. Pelop. 10. r t xs ydq Tig i£ ^&rjvaJv 7zaodJ4gyiov tov IsQOcpdvTOv tvqos uioylav tov 6 ficovv /jlov , £s'vov ovtcz y.al cpO.ov, iitt,OToXr)v y,o/Lii^cov,Coll. Xenoph. hist. Graec. V. 4, 2 sqq. Sed v. quae exposuimus s. v. Agnon.)P^.3,2. Arete, J4qstij et JdorjTr}, Dionysii filia, Dionis uxor, Dion. 1, 1. 4, 3. 8,4. Argi et Argos, Jkoyog, oppidum Peloponnesi, Reg. 2, 2. Them. 8, 1. 3. Ar givi = Argis orti Epam. 6, 2. Argivi et Thebani 6, 1. 2. Argilius = ex Argilo, oppido Thessaliae (dvr)o Aoyihog ap. Thucyd. 1. 132. cf. Mansonis Spar- ta t. 3. p. 335.), PausA, 1. 5. 5, 1. Ariobarzanes , JdQio^aQ^dvr^g, praefectus Lydiae et Ioniae, Dat» 2, 5. 10, 1. TimotJi.lf3. Aristomache, J4QL0T0^dyr h soror Dionis, Dion. 1, 1. 8, 4. Armenii,J4o^£Vjo^AsiaepopuluSy Dat.8,2. . Arretmum (pro quo Reatinum Rothius et Klotzius) praedium Attici prope Arretium, urbem Etruriae, Att. 14, 3. Arsideus (al. Arsidaeus, Arri- daeus), filius Datamis, Dat. 6, 1. Artabanus, JdoTapavog, Xerxis interfector (a. 465 a. Chr.), Reg.lfi. Artabazus, J4oTafia£og , aXerxe ad Pausaniam missus , Paus. 2, 5. 4 > L Artaphernes, J4QTacpsovr t g, classi praeficitur a Dario Milt. 4, 1. Artaxerxes Macrochir, Aora- ^so^g MaxooysiQ, rex Persaruni 106 (01. 76, 4—88, 4 = 473—425 a. €hr.), Beg. 1, 3. veniam dat The- mistocli ad se veniendi Them. 9, 1 sqq. magnis eundem muneribus ornat 10, 2 sq. ArtaxerxesMnemon, Aqra&Q- Z-rjg Mvr/jtcov, filius Darii Nothi (01. 93,4— 105,2=405— -359 a.Chr.), Beg. 1, 3. Aegyptiis bellum illatu- rus Iphicratem exercitui praeflcit Iphicr. 2, 4. Cum eo Athenienses societatem habebant Chabr. 2, 3. Con. 2, 2. Apud eum fuit Datames Dat. 1, 1. Ab eo defecisse dicitur Tissaphernes Con. 3, 1. cf. Dat. 5, 1. 7, 1. Epam. 7, 1. ^ Artemisium, ^dqrsuioiov , pro- montoriumEuboeae, Them. 3,2.4. A s i a minor Ages. 2, 1. Alc. 9, 3. Milt. 3, 1 sq. Europae succubuit Asia, i. e. Graeeis succubueruntPersae, Them. 5, 3. Asiae pars Eum. 3, 2. Aspendii = cives Aspendi, op- pidi Asiae minoris, Dat. 8, 2. Aspis, Cataoniae dynastes, Dat. astu, aorv, — Athenae, ThemA, 1. Athamanes, A&auaveg, gensEpi- rotica Acarnaniae et Aetoliae vi- cina, Timoth. 2, 1. Athenae, civitas clarissima, T%ras. 2, 1. Alc. 11, 2.Att. 3,3. propugna- culum barbaris oppositum Them. 7,5.ceteris gentibus imperare con- suerant Con. 3, 4. victaeLacedae- moniis serviunt Alc. 9, 4. Thras. 1, 5. liberantur per Cononem ConAfi. incendio delentur aXerxe Them. 4, 1. Duae ibi factiones Phoc. 3, 1. Earum arx ex manubiis ornata Cim. 2, 5. cf. muri. Athenienses colonos in Cherso- nesummittuntiWf.1,1. auxilium a Lacedaemoniis petunt 4, 3. bel- lum parant contra Darium 4 et 5. fundunt Persas 5. quale praemi- nm Miltiadi tribuerint 6. quale Thrasybulo Thras. 4, 1. insulas, quae barbaros adiuverant, bello persequuntur Milt. 7. Miltiadem multant 7, 5 et 6. 8, 1 sqq. classem aediflcant Them. 2, 2 sq. petuntur a Xerxe 2, 6. Apollinis consilio oppidum relinquunt 2, 8. confli- gunt cum classiariis Xerxis 3, 2. INDEX NOMINUM ET RERUM triplicem Piraeei portum consti- tuunt 6, 1. victoria Marathonia et Salaminia magnam gloriam con- sequuntur 6, 3. legatos Spartam mittunt 6,5. Themistoclem expel- lunt, damnant et persequuntur 8, 1 sqq. decem milia hominum Am- phipolin mittunt Cim. 2, 2. exilio multant Aristidem ArisL 1, 2. Ci- monem CVra.3,1. revocanteundem 3, 3. bellum indicunt Syracusanis Jic. 3,1. capitis damnant Alcibia- dem4. recipiunt6. magistratum ei abrogant 7, 4. Chabriae statuam ponunt Chabr. 1, 3. Evagoram ad- iuvant 2, 2. oppugnant Chium 4, 1 sq. Samum fimoth. 1, 2. undique bello premuntur 3, 1. expellunt et damnant Phocionem Phoc, 3,2sq. Eorum dominationem infringere conantur Lacedaemonii Lys. 1, 4 sq. Eorum opes senescunt Alc. 5, 3. Athenienses indicunt Lace- daemoniis bellum Con. 2, 4. Ages. 4, 1. cum Boeotis aliisque sociis vincuntur apud Coroneam Ages. 4, 5. Atheniensium classis contra Xerxem Them. 3,2. Atheniensibus bellum infertDarius Milt. 4, lsq. Athenienses belli peritissimos fa- cit ThemistoclesTAe77?.2,3. ad eos summam imperii maritimi trans- fert Aristides Arist. 2, 3. Atti c a , jlrrwr}, Alc. 4, 4. Milt. 4, 2. Them,10, 5. — Attici = Athe- nienses Epam. 6, 1. Thras. 3, 1. Timoth.2,2. Atticus, = Atheni- ensis Epam. 6, 3. Atticus (T. Pomponius) Praef. 1. Cat. 3, 5. in annali Hann. 13, 1. cf. Sulla. Aurelius (C.) consul (a. u. 554 = 200 a. Chr.) Hann. 7, 1. Avrofiarias ( A utomatias Nipp.) Fortunae sacellum Timoth. 4,4. Autophradates(incodd.optimis Autophrodates), AvrocpoaSa- rrjg, Lydiae satrapes, Dat. 2, 1. 7, 1.8, lsq. Babylon, BaftvXcov, urbs Chal- daeae, Eum. 2, 1. Reg. 2, 1. Baebius, v. Tamphilus. B a g a e u s , Bayaiog, ad interficien- INDEX NOMESUM ET KEEDM 107 dum Alcibiadem mittitur Alc. 10, 3. cf. Xenoph. Hellen. III. 4, 13. Sintenis ad Plutarch. Alcib. 39 init. yoI. I. p. 423. Keil Specim. onomatol. G-r. p. 28. Balbus (L. Cornelius), amicus At- tici, Ait. 21, 4. barbarus=rexPersarumXerxes lhemA,h. = ArtaxerxesMnemon Con. 4, 3. = Tissaphernes Persa- rum dux Ages.3, 1. — barbari = Persae Arist.2, 1. Milt. 7, 1. = Thraces Milt. 2, 1. Barca (al. Barcas, Bdoy.ag) y co- gnomenHamilcaris, Ham. 1, 1. Bithynia, B i&wia^r OYinci&Asi- ae minoris, Hann. 12,2. Bithyni, Bi&wot, incolae, 11, 4. Bizanthe (vulg. Bisanthe, Bc- crar^^iOppidum et castellum Hel- lesponti, Alc. 7, 4. cf. Plutarch. Alcib. 36. Blitho, v. Sulpicius. Boeoti (BokotoI, vulgo Boeo- tii) Epam. 8, 3. bellum indicunt Lacedaemoniis Ages. 4, 1. Con. 2, 4. apud Mantineam fortiter pu- gnant Phoc. 9, 1 sq. magis firmitati corporisquam ingenii acumini in- serviuntifc. 11, 3. b o n u s appellatus est Phocion Phoc. 1, 1. b o r e a s ventus Milt. 2, 4. B o r ni , castellumChersonesiThra- ciae, Alc. 7, 4. Brutus (M.) Att. 8, 1. 11, 2. 16, 1. 18,3. ByzantTum, Bv^dvrwv, urbs Thraciae in Bosporo, Alc. 5, 6. expugnatur a Pausania Paus. 2, 2 sq. — B^zantii, Bv^dvrwi, bello subacti Timoth. 1, 2. Cadmea (al. Cadmia), KaSfieia, arx Thebana, occupatur a Phoe- bida Lacedaemonio Pel. 1, 2. re- cuperatur a Pelopida 3, 3. Apud eampugnatur cumLacedaemoniis Epam. 10, 3. Cadusii, KaSovowi, gens inter mare Caspium et Pontum, adver- sus quam Artaxerxes Mnemon bellum gessit (01. 99, 3 vel 4 = 382 vel 381. a. Chr.) Dat. 1, 2. Caecilius (Q.) 7 eques Komanus, avunculus Attici, quem moriens testamento adoptavit heredem- que fecit (a. u. 696 = 58 a. Chr.) Att. 5, 1 sqq ; 22, 4. Caesar (Iulius) occisus Att. 8, 1. eius interfectores 8, 3. — Cae s a- rianum civile bellum i. e. inter Caesarem etPompeium (a. u. 705 = 49aChr.)7,l. Caesar (C. Iulius Octavianus) in- tima familiaritate coniunctus Agrippae Att. 12, 1. item Attico 19, 2. 4. Calidus,L.Iulius(nonCalidius, quoniam illud cognomen,hoc ve- ro nomen gentilicium est, v. Wei- chert. de Lucii Yarii et Cassii Parm. vita et carm. G-rhnae 1836. p.8. adn.6.), poeta elegantissimus, Att. 12, 4. Callia s , KalUaz, Atheniensis, di- vitiis clarus, Cim. 1, 3 sqq. Callicrates, KaV.ixodr^g, civis Atheniensis, homo callidus,Z)z'o?2. 8, 1 sqq. Calliphron, saltator, Epam. 2, 1. Callistratu s.KaXXioroarog, Athe- niensium legatus, Epam. 6, 1. Camisares (al. Camissares), pater Datamis, Dat. 1, 1 sq. Cannensispugna, i. e. apud Can- nas, oppidumApuliae (a. u.538=: 216 a. Chr.), Hann. 5, 4. cantare tibiis Praef. 1. ad chorda- rum sonum Epam. 2, 1. Canus, v. Gellius. Capitolium.4tf.20,3. Cappadocia, KaTtTiaSoxia, Asiae regio, Eumeni data, Eum. 2, 2. 13, 4. Dat. 1, 1. 4, 1 sqq. — Cappa- d o c e s , KaTZTtdSoxeg, Dat. 8, 2. Captiani, gens Asiatica,Daf. 8,2. Capiia, urbs Campaniae, Hann. 5,1. cardaces, xdoSaxeg, genus mili- tum mercenanorum apud Persas, Dat.8, 2. Cardianus, Kaodcavog, = ex op- pido Cardia in Chersoneso Thra- ciae ortus Eum. 1, 1. Caria, Kaqia, regio Asiae minoris, Ages. 3, 1. — C a r e s , Kdoeg, Lem- ni incolae ex Caria oriundi, Dat. 1, 1. Milt. 2, 5. Carthago, Kaox^Scov, urb s p o ten- 108 INDEX NOMINUM ET RERUM tissima Africae, Ham. 2, 1 sqq. — Carthaginienses apud Crini- sum flumen Timoleon fugat (01. 109,3 = 341 a. Chr.) Timol. 2, 4. Lutatius superat (a. u. 512 = 242 a. Chr.) Ham. 1, 3. Carthaginienses auxilia petunt a Komanis (a. u. 516 = 238a.Chr.) Ham.2,3. pa- cem faciunf cum Romanis (a. u. 553 = 201 a. Chr.) Hann. 7, 1. legatos cum donis Romam mittunt (a. u. 554=200 a. Chr.) Hann.1,2. Han- nibalem domum vocant Hann.lfi. Cassandrus, Kdooavdgos, unus ex successoribus Alexandri Ma- gni, Enm. 13, 3 sq. Macedonia pel- litur Phoc. 3, 2. cum eo sentiunt Athenis optimates PJwc. 3, 1. Cassius (C.), interfectorCaesaris, ^.8,1.5.11,2. Cataonia, Karaovia, regio Asiae minoris Cappadociae vicina, Dat. 4,1. Cato (M. Porcius Uticensis), qui Uticae mortem sibiconscivit(a.u. 708 = 46a. Chr.),^.15,3. Catullus (Q.Valerius), poeta(nat. a. u. 667 = 87 a. Chr. mort. 707 = 43), Att. 12, 4. Catulus (Q.Lutatius) pacem facit cum Carthaginiensibus Ham. 1, 5 sq. v. Carthago. Centenius (C.) praetor Hann. 4,3. cerae usus in condiendis corpori- bus (v.F. G-.E.Rostii Commentat. Plaut. p. 256 ed. Lips.) Ages. 8, 7. Ceraunus, Ksqawos, cognomen Ptolemaei, Reg. 3, 4. Cethegus (P. Cornelius) consul (a. u. 573 = 181 a. Chr.) Hann. 13,1. Chabrias, Xafigias, Atheniensis, Epam. 4, 5. Chalcioicos s. Chalcioecos, XaAxioixos, Minerva Lacedaemo- ne culta, Paus. 5, 2. Chalcis, Xalxis, urbs Euboeae, Timoth. 3, 5. C h a o n e s , Xdovss, gens Epirotica, Timoth. 2, 1. Chare s, Xdgrjs, imperator Athenis honoratus ac potens, Chabr. 3, 4. Adversus eum subornat Phocio- nem Demosthenes Phoc. 2, 3. op- ponitur Philippo Macedoni, sed non satis in eo praesidii putatur Timoth. 3, 1. Charon, Xdocov, Thebanus, Pel. 2,5. Chersonesus Thraciae, Xsqoo- vtjoos (0Qqxia), Milt. 1, L 6. 2,^4.3, 6. 8, 3. cf. At h e n i e n s e s. chiliarchus,#J,ta^0s, apudPer- sas Con. 3, 2. Chios s. Chius, Xios, insulama- ris Aegaei, oppugnatur ab Athe- niensibus (O1.105,4=357a.Chr.) Chabr. 4, 1. Cicero (M. Tullius), aequalis At- tici et amicus, Att. 1, 4. 4, 4. 9, 3. 16, 1. Eius epistolae ad Atticum laudantur 16, 3 sqq. Hortensii in eloquentia aemulus5,4. invisuset infensus Antonio 10, 4. coll. 9, 3. — Cicero (Q. Tullius) in matri- monium ducit sororem Attici (a. a. 686 = 68 a. Chr., v. Cic. Ep. ad Att. 1.5,2.) ,4tt.5,3.colL16,2. pro- praetor in Asiam proficiscitur (a. u. 693 = 61 a. Chr.) 6, 4. — Ci c e - ronesi^. 15, 3. Cilicia, Kdtxia, regio Asiae mi- noris, Dat.l, 1. 4, 1. Thras.4,4:. Ciliciaeportae Dat.1,2. — Ci- li c e s , KiXixss, Eum. 8, 2. C i m o n , Kipcov, Atheniensis, Praef, 1. Milt. 1, 1. Cinna (L. Cornelius) consul, unde Cinnanus tumultus = a Cin- na excitatus (a.u.667=87a.Chr.) Att.2,2. Cinnanae partes= quae Cinnae caussam tuebantur ibid. citharizare, xitraoi^siv, Epam. 2,1. Citium, Kiriov, oppidum Cypri, Cim. 3, 4. Clastidium, oppidumG-alliaeCis- padanae, Hann. 4, 1. Claudius (M.), v. Marcellus, Nero. clava = ozvTaXrj, Paus. 3, 4. Cleon, Klscov, Halicarnassius Ly- sandro scripsisse dicitur oratio- nemZ^.3,5. cf.Plutarch.Lys.25. Clinias, Klswias, pater Alcibia- dis, Alc. 1, 1. Cnidus (al. Gnidus), KviSos, op- pidum Cariae, Con. 4, 4. 5, 2. C o 1 o n a e , Kolawai, locus in agro Troade, Paus. 3, 3. EnDEX XOMKVM ET KEEUM 109 comitium= icfooEiov Spartanum (quodminus accurate illo nomine expressum esse monet F. Gr. Titt- mannus in Darstellung d. griech. Staatsverf. p. 110. adnot. 16.) Ages. 4,2. Conon, Kovcov, Atheniensis, pater Tiniothei, Timoth. 1, 1. plurimum Cypri vixit Chahr. 3, 4. — Conon, filius_Timothei, Timoth. 4, 1. Corcyra, Kspxvpa, insula maris Ionii, sub imperiurnAtheniensium redacta a Timotheo Timoth. 2, 1. Corcyrarn demigrat Themistocles ITiem.S, 2. — Corcyraei Them. 2,3. Corcyraeum bellum = cumCorcyraeis gestum (quodfal- so retulitXepos ad Athenienses, nambellumillud inter Corcyraeos et Corinthios gestum est, v. Thu- cyd. 1, 13) Them. 2, 1. Corinthus, Kopiv&og, a tyrannis liberatur Timol. 1, 3. Eam oppu- gnare non vult Agesilaus Ages. 5, 3. — Corinthii saepe adiutiDio- nysiorum opibus Timol. 2, lsq. cf. Dion 4, 1. 5, 1. Iphicr. 2, 1. — Co- rinthium bellum (01. 96, 2~ 98, 2 = 394—387 a. Chr.) Ages.h,!. Cornelius (L.) consul (a.u. 561 = 193 a. Chr.) Hann. 8,1. cf. Cethe- gus et Scipio. c o r o n a facta duabus virgulis olea- ginis Tkras. 4, 1. coronae muneri datae Ages. 8, 4. Coronea, Koocovsca, oppidumBoe- otiae, Ages. 4, 5. C o tt a (L.) consul fa.u. 689 = 65 a. Chr.)^tf.4,5. ' Cotys (al.Cotus),iCoTfs.rexThra- ciae, Timoth. 1, 2. eius fiiia Iphicr. 3,4 Craterus, KpaTspog, unus ex imperatoribus Alexandri Magni, Eum, 2, 1. 4, 1. # C r e t a , Kprjrrj, insula , Hann. 9, 1 . — Cretensium avaritia Hann. 9,2. Crinisus (ut optimi codd. et ap. Virg.Aen.V.38.al. Crimisus vel Crimesus, Kpiuiooog ap. Diod XIX.2.),flumenSiciliae,r//?2oZ.2,4. Crithote, Kpi&cott], urbs Helles- ponti, Timoth. 1, 3. Critias, Koniag, unus ex triginta tyrannis Atheniensium, Alc.10. 1. Thras. 2, 7. Cyclades, Zi'^.«#£ s,insulae maris Aegaei, aMiltiade subactae, Milt. 2,5. Cyme , Kvurj, urbs maritima Aeoli- dis, Alc. 7, 1 sq. Cyprus, KvTipog, insula Asiae mi- noris, Chabr.2, 2. Cim. 3, 4. Paus. 2, 1. — Cyprii Con. 4, 2. Eorum classis devicta Cim. 2, 2. Cyrenae, Kvorj^T], urbs Libyae, *Ages. 8,6. — C y r e n a e i Hann. 8,1. Cyrus maior^i^uoos.rexPersarum, in proelio cadit adversus Massa- getas (01. 62, 3 =529 a. Chr.) Reg. 1, 2. — Cyrus minor, frater Ar- taxerxis Mnemonis, bellum fratri parat Alc.9, 5. superatus a fratre opera Tissaphernis (01. 94, 4 = 401 a. Chr.) Con. 3, 1. Cyzicus, Kv^ixog, urbs Mysiae, Timoth.l,o. — Cyzicenus, Kv- Zixr,vog, Epam.^1. Damon, Jdficov, musicus, Epam. 2,1. Darius s. Dareus, JaosTog, Hy- staspis filius , Persarum rex (01. 64, 3— 73, 3 = 521 — 485 a.ChiO, Reg. 1, 2. adversus Scythas infeli- citerpugnat (01.68,1=508 a.Chr.) Milt. 3, 1 sqq. Graeciam in suam potestatem redigere studet 4, 1. pugna Marathonia vincitur (01. 72,3 = 490a.Chr.)5,5. DariusH, cognomineXothus(424 — 405 a. Chr.) Alc. 5, 2. D ati s. JaTig, classiPersarum prae- &ciixaMlt. 4, 1. 5, 4. Deceleas.Deceli SL.Jexe/.sta, op- pidum Atticae, Alc. 4, 7. Deloss. Delus, ^/os,unaexCy- cladibus, commune Oraeciae ae- rarium, Arist. 3, 1. Delphi, JelcfOL, Boeotiae oppi- dum, Apollinis oraculo claruin, MiltA, 2. 2, 6. Paus. 1, 3. — Del- phicum, sc. oraculum, Lys. 3, 2. Paus. 5,- 5. Demades, Jr^uctSi^g, orator Athe- niensis, Athenas tradi cupit Anti- patro Phoc. 2, 2. Demaenetus, JrjuaivsTog, Timo- leonta calumniatur Timol. 5, 8. INDEX NOMErtM ET EEKHM 110 Demetrius, JrjjurJTQios , Antigoni filius, in custodia Seleuci generi morbo periit (01. 124, 2 = 283 a. Chr.) Reg. 3, 1 sqq._ Demetrius Phalereus (trisyl- lab.), JrjprjTQios 6 urbsAsiaemi- noris, Ages. 3, 2. Them. 8, 7. ephori, ecpoQoi, summus Lacedae- moniorum magistratus, AgesA,l. Paus. 3, 5. 5, 1. Epirus, "Hiteioos, regio Graeciae, Att. 8, 6. 11, 1. Eum. 6, 1. — - Epi- r o t e s , ^HjteiQcoTrjs, Reg. 2, 2. Epi- rotae Timoth. 2, 1. — Epiroti- cus: Epiroticae possessiones, = in Epiro Att. 14, 3. Eretria, ^EoeTQia, Euboicarum civitatum maxima, capitur (01. 72, 3 = 490 a. Chr.) Milt. 4, 2. — EretriensisPaws. 2, 2. [2.5. Eryx,^oi;|, monsSiciliae,i7a???. 1, Etruria, pars Italiae, HannA, 2. Eub o e a, Evfioia, insula, Milt. 4,2. Them. 3, 2. E u m e n e s, Ev/uevrjs, rex Pergame- nus, bellum gerit cum Prusia (a. u.570=184a.Chr.cf.Liv.XXXIX. 6, 9.) Hann. 10, 2 sqq. EumolpTdae, Ev/ioljti§at, fami- lia Attica sacerdotalis, Alc. 4, 5. 6, 5. Euphiletus, EvyLlnTos, familia- ris Phocionis, Phoc. 4, 3. Europa, EvQcortr/, pars terrarum, Ages. 2, 1. Chabr. 2, 1. Milt. 3, 1. Them.2,4. — Europaeus: Euro- paei adversarii.Eum.2,2. cf. Asia. Eurybiades, EvQvfitaSr/s, rexLa- cedaemoniorum (sed v. Herodot. VHI.42), ThemA.2. Eurydice, EvQvoixr/, mater Per- diccae et Philippi, Iphicr. 3, 2. ESDEX NOMIXCM ET KEEOl 111 Eurysthenes, EvQvofravTjs, rex Laeedaemoniorum, ex progenie Herculis, Ages. 1, 2. 7, 4. Evagoras, EvayoQas, rex Salami- nis in insula Cypro , cui Chabrias adiutor datus (01. 98, 1 = 388 a. Chr.) Chabr. 2, 2. Fabius (Q. Maximus) dictator (a. u. 537 = 217 a. Chr.), Eomanorum callidissimus imperator, Hanni- bali se obiicit Hann. 5, 1 sqq. cf. Cat. 1, 2. — Fabiorum familia ^4ft. 18, 4. — FabianusrFabiani milites fortissimi IpTiicr. 2, 4. Fabius (Q. Maximus) consul (a.u. 709 = 45a.Chr.).4tt.l8,4. Fabius(Q.),v. Labeo. Falernus ager Campaniae Hann. 5,1. Feretriusluppiterdictus .4^.20,3. Flaccus (L.Valerius) consul (a.u. 559 = 195 a. Chr.) Cat.l, 2. 2, 1. Flaminmus (L. Quintius) consu- laris Hann. 12, 1. Flaminius (C.) consul occiditur apud Trasimenum (a.u.537=217 a. Chr.) Hann. 4, 3. Flavius (C), Bruti familiaris, Att. 8, 3. Fregellae, oppidumLatii, Hann. 7,2. Fulvia,uxor Antonii, Att. 9, 2.4. Furius(L.) consul (a. u. 558 = a. Chr. 196) Hann. 7, 6. Galba (Servius) praetor (a. u. 603 = 151 a, Chr.) Cat. 3, 4. Gallia seiungitur Alpibus ab Ita- lia Hann. 3, 4. Geminus, v. Servilius. germanam sororem Cimon in matrimonio habebat Praef. LCim. 1,2. gladios longioresfecitlphicrates IpMcr. 1, 4. Gongylus, Toyyvlos, Eretriensis Paus. 2, 2. Gortynii = civesGortynae (quae Graecis est r6orw s. roorvvd)^ urbis Cretae, Hann. 9, 1. Gracchus (Ti. Sempronius) bis consul (a. u. 539 et 541 = 215 et 213 a. Chr.) insidiis perit (a. u.542 = 212 a. Chr. cf. Liv. XXV. 16.) Hann. 5, 3. G r a e c i a Praef. 4. Con. 5, 2. Milt. 3, 3. Paus. 2, 4. Them. 4, 5. Totam Graeciam liberavit Miltiades (*c. a Persis) Milt. 6, 3. a Lacedaemo- niis Conon Con. 4,4. in libertatem vindicavit Epaminondas Epam. 8, 4. Graeciae principes Thebani 5, 4. — Graecus: Graecagensii^. 1,1. Graeca civitas ^LZc.7,4. Grae- ca lingua loqui Dion. 1, 5. Milt. 3, 2. libri Graeco sermone confecti Hann.13,2. Graecae litterae Praef, 2. Hann. 13, 3. Pelop. 1, 1. Graeci generel/?'ft.3,4. — Graeceloqui HannA,l. liber Graece confectus AtU 18, 6. — Graius Hercules Hann. 3, 4. Graius saltus 3, 4. 9,2. Graii Praef. 3. .4/c. 7, 4. Grynium, rovveiov s. Tqvviov 7 Phrygiae castrum, ^4Zc. 9, 3. gymnasium Timoleonteum Syracusarum Timol. 5, 4. gynaeconltis, yvvaixojvXns r Praef. 7. Hadrumetum, ^Sqv^tj s. J48qv- firjs, coloniaPhoenicum inByza- cio, Hann. 6,3 sq. Haliartus, jLUaoros, urbs Boeo- tiae, Zys. 3, 4. Halicarnasius = ex Halicar- naso, urbe Cariae, oriundus Lys. 3,5. Hamilcar, HtUh/.as, Carthagini- ensis Timotli. 4, 5. Hammon, !Au{io)v, Iuppiter Lys. 3,2. HannTbal,J4/'W/2as,Carthaginien- sis Timotk. 4, 5. pater Hamilcaris Ham. 1, 1. ab Hamilcare novem annorum puer ducitur in Hispa- niam 3, 1. Hasdrubale occiso im- perium accipit ab exercitu 3, 3. Ha s dr iib al, Hodoovfias, generHa- milcaris Barcae (occisus a. u. 533 = 221 a. Chr.) Ham. 3, 2 sqq. Hann. 3,1. — Hasdriibal, filiusHamil- caris Barcae, frater Hannibalis, Hann. 3, 3. cecidit apudSenam (a. u. 547 = 207 a. Chr.) Cat. 1, 2. h a s t a e mo dum duplicavit Iphicra- tes Iphicr. 1, 4. hastam proiicere Chabr. 1, 2. hasta publica Att. 6, 3. Hellespontus, e EW*rjo7tovro s ; i.e. 112 partimfretum interSestum etAby- dum partimregio freto adiacensa Dardano usque ad Cyzicum, Ages. 4, 4. Alc. 5, 6. Eum. 3, 2. Paus. 2, 1. Them. 5, 1. 9, 3. TYmoto. 3, 1. Helotes,v. slXcorat. Helvius(C), aedilis plebis (a. u. 555 = 199a.Chr.),Cta.l,3. faemerodromoe, rjusgodoouoi, in- gens die uno cursu emetientes spa- tium (v. Liv. XXXI. 24, 4.) Milt. Hephaestio, z Hyaioricov, magni aestimatur ab Alexandro Eum.2,1. Heraclides, 'HoaxAsiSrjg, expul- sus a Dionysio Dion. 5, 1. interfi- citur Dion. 6, 5. Herciiles, c Hoaxhr}g, unde Her- culisprogenies =Heraclidae u4#es.l,2.HerculesGraiusi7ann.3,4. hermae, ^o^a^Athenisunanocte omnes deiecti ^l/c.3,2.cf.Thucyd. VI. 27.^ Hetaerice, sraigixrj, alaMacedo- num, Eum. 2, 6. Hicetas, c Ixarag, Dionysii adver- sarius, Timol. 2, 3. Hipparlnus, c lTCTCaoTvog, Dionis pater, Dion. 1,1. Hipp o , 'Itctccov, urbs Africae, Ham. Hipponicus, iTtrcovLKog, Alcibia- dis socer, Alc. 2, 1. Hispania citerior, = Tarraco- nensis, Cat.2, 1. Hispaniae gentes ab Hannibale subactae Hann. 3, 2.cf. Ham. 3,1. 4,1. — Hispa- niae = Hispania citerior (s.Tar- raconensis) et ulterior (s. Baetica et Lusitania) Cat. 3, 4. Hister (Ister), 3, Ioroog, fluvius, Milt.3,1. Homerus j"0{ir]Qog, poeta, Dat.2, 2. Eius dictum (Ili.H.204) Ztfon.6,4. h o n o r e s apud Eomanos MilU 6, 2. Hortensius (Q.), orator, Cicero- nis aemulus (a. u. 668 — 686 = 89 — 68 a. Chr.) c Att.5, 4. 15, 3. 16, 1. Hystaspes, 'TordoTcrjg, Dariipa- ter, Reg. 1, 2. lason, 'Idocov, tyrannus Thessa- liae, Athenas venit ad defenden- dum Timotheum (01. 101,4 = 373 a. Chr.) TimotJi. 4, 2 sq. INDEX NOMINUM ET RERUM imagines clarissimorumRomano- rum Att. 18, 5. Ionia, "Icovia, Asiae minoris regio, Alc. 4, 7. 5, 6. Con. 2, 1. 5, 2. DaU 2,5. Milt. 3, 1. — Iones, Tcovsg, Sardes expugnant (01. 70,2=499 a.Chr.)M^.4,l. Iphicrates, 7^^(>«r?7s,Athenien- sis, Timoth. 3, 2 sqq. in Thracia vixit Chabr. 3,4. — Iphicraten - s e s milites fortissimi Iphicr. 2, 4. Ismenias, ^lourjviag, Thebanus, Pel. 5, 1. Ister, v. Hister. Italia Alc. 4, 4. Hann. 1, 2. 2, 1. — Italicus: Italicae res Cat. 3,2. civitas Italica 3, 3. Iunia familia^./?. 18, 3. Iuppiter Hammon Lys. 3, 2. Eius antistites 3, 3. Iuppiter Feretrius AtU 20, 3. optimus maximus Hann. 2,3. iusiurandum in aede Proserpi- nae Dion. 8, 5. Labeo (Q.Fabius)consul(a.u.571 = 183 a. Chr.) Hann. 13, 1. Lacedaemon, Aaxsdai/j,cov,Praef. 4. Lacedaemonii, AaxsSaiuovioi, principes Graeciae Lys. 1,4. terra marique duces Arist. 2, 3. duce Leonida Them. 3,1. ALacedaemo- niis auxilium petunt Athenienses Milt. 4, 3. liberatur Graecia Con. 4, 4. Eorum potentia Alc. 9, 3. ty- rannis Epam. 6, 4. Lacedaemonii tyrannos imponuntAtheniensibus Thras. 1, 5. Atheniensibus bellum indicunt Cim. 3, 2. auxilio privati sociorum Epam. 6, 4, retinent ar- cem Thebarum Pel. 1,3. in socie- tate, quam cum Artaxerxe fece- rant, non manent Con. 2, 2. post Leuctricam pugnam nunquam se refecerunt Ages. 7,1. Eorumpoten- tia percussa Pel.2,3. Eorumreges duo Ages. 1, 2. Lys. 3, 1. Lacedae- monii victus atque cultus parsi- moniae dediti Alc. 11, 4. omniaad oracula referebant Lys. 3, 1. Eo- rum viduae convivia frequenta- bant mercede conductae Praef. 4. Lacones, Adxcovsg, = Lacedae- monii Ages. 7, 3. Pel. 1, 2. — L a c o DsDEX NOMINCM ET EERCM 113 per antonomasiam pro Agesilao Ages. 3, 3. 5. Timoth. 1, 3. item pro Lysandro Alc. 10, 2. Laconic e,AayMivtxrj,regio,Timoth. 2,1. Lamachus, ^a««^os,unusexcol- legis Alcibiadis (01. 91, 2 =415 a. Chr.), Alc. 3, 1. Lamprus, Adfiitoos, musicus, Epam. 2, 1. Lampsacus, ^/a ( My«^os,urbsMy- siae ad Hellespontum, Them.10.3. Laphystius, AayvoTios, lionio petulans, vadimonium imponere volebatTimoleonti Timol. 5, 2. iapis milliarius in via Appia Att. 22,4, Latinus sermo AttA,l. — Latine pronuntiare ibid. lecticula in funere Att. 22, 4. Lemnus, Arjuvos, insula maris Aegaei, MilL 1 , 4 sq. 2, 4 sq. — Lemnii Afr/Jf. 1,4. leo in comparatione Eum. 11, 1. Leonidas, Aeojvidas, rex Lace- daemoniorum, Them. 3, 1. Leonnatus, AeovvaTos, unus ex Alexandri ainicis, Eum. 2, 4. Leoty chides, Aea>Tv/idr;s, filius Agidis, fratris Agesilai, Ages.1,2. L e s b o s , Aeoftos, insula maris Ae- gaei, Chabr. 3, 4. Leucosyri, Aevxoovooi, Cappa- doces in Ponto habitantes clice- bantur Dat. 1, 1. Leuctra ( — orum, ut zd Ae vzToa, al. Leuctra, — ae), vicus Boeo- tiae, Ages.6, 1. Epam.8,3. — Leu- ctrica pugna (01. 102, 1 == 371 a. ChiO Ages. 7, 1. Epain. 6, 4. 7, 1. 10, 2. PeL 4, 2. lex quaedamThebanorum,v.The- bae. librarius Att. 13, 3. lignea moenia in oraculo Ttiem. 2,6. Ligure s , Aiyves, Italiae populus, Hann. 4, 2. Longus (Ti. Sempronius), collega P.Corn.Scipionis in consulatu(a. u. 560 = 194 a. Chr.) Hann. 4, 2. _ loricae linteae pro sertisetaeneis ab Iphicrate datae Iphicr. 1, 4. Lucani, populus Italiae, Hann. 5,3. Cornelius ISepos. Lucretius (T.Lucr.Carus), poeta Latinus, Ciceronis aequalis, Att. 12,4. Lucullus (L. Licinius), consul (a. u. 680 = 74 a. Chr.) Att. 5, 1. Lusitanipopulus Cat.3,4. Lutatius (C. Lut. Catulus), con- sul (a. u. 512 = 242 a. Chr.), supe- ravit Carthaginienses apud insu- lasAegates (a.u.513=241a.ChiO Ham. 1, 3. L y c o , Avxojv, Syracusanus, Dion. 9,6. Lycus, Avxos, pater Thrasybuli, Alc. 5, 4. Thras. 1, 1. Lydia, AvSia, regio Asiae, Cora.2, 1. Dat. 2, 5. — Lydi, ^(5W, Dat. 8,1. Lysander, Avoavooos, praetor Lacedaemoniorum, Alc. 8, 1 sqq. 10,l.Con. 1,2.4,5. homo factiosus Ages. 1, 5. Lysimachus, Avoiua/os, pater Aristidis, Arist. 1, 1. Lysimachus, Alexandri Magni imperator, quo mortuo nomen re- gis accepit (01. 118, 2 = 306 a. Chr.) Eum. 10, 3. 13, 3. interfectus a Seleuco (01. 124,4= 281 a.Chr.) Reg. 3, 1 sqq. Lysis, Avois, Tarentinus, Pytha- goreus, Epam. 2, 2. Macedones, MaxeSoves, Eum. 1, 2 sqq. veterani 10, 2. Macedonum militum fama 3, 3. M a cr o chir, Maxo6/e jo,cognomen Artaxerxis, Reg. 1, 3 sq. Magnesia, Mayvrjoia, urbs Asiae minoris,T7^??z.lO,2.4. — Magnes, Mdyv7]s, = ex urbe Magnesia ori- undus, Dat. 5,6. M a g o , Mdyojv , Carthaginiensis, frater Hannibalis, Hann. 7, 1 sqq. 8,2. Mamercus, dux Italicus, captus a Timoleonte (01. 110^ = 339 a. Chr.\ Timol.<2,£. cf.Diod. Sic.XVI. 69. Plutarch. Timol. 13, 30 sqq. Mandrocles, MavSoo-Arjs, dux Persarum, Dat. 5, 6. M a n t i n e a , MavTiveia, urbs Arca- diae, Epaniinondae victoria et morte (01. 104, 2 = 362 a. Chr.) nobilis, Epam. 9, 1. 114 INDEX NOMINUM ET RERUM Marathon, Maoa&wv, campus et pagus Atticae, MiltH, 2. — Ma- rathonius: Marathonia pugna (01.72, 3 = 490 a. Chr.), Milt. 6,3. Them. 2, 6. Marathoma victoria Them. 6,3. Marathonium tropaeum 5,3. Marcellus (M.Claudius), quintum consul apudVenusiam cadit (a.u. 546 «a 208 a. Chr.), Hann. 5, 3. cf. Liv. XXVIL 27. Marcellus (M. Claudius) consul (a. u. 558 = 196 a. Chr.) Hann. 7, 6. 13, 1. Cat. 1, 2. Marcellus (C.Claudius) consul (a. u. 704 = 50 a. Chr., mort. c. a. u. 714 = 40 a. Chr.) Att. 18, 4. — Marcelli i.e.M. Marcellus (con- sul a. u. 703 = 51 a. Chr.) et C. Mar- cellus (consul a. u.705=49 a.Chr.) Att. 18, 4. Mardonius, MaoSoviog, duxPer- sarum, Arist. 2, 1 sq. Paus. 1, 2. Marius (C), C.Marii filius (consul a. u. 672 = 82 a. Chr.), Att. 1, 4. Marius adolescens hostis iudica- tus iuvatur ab Attico (a. u. 6QQ = 88 a. Chr.) Att. 2, 2. Massagetae, Maooaysrai, popu- lus Scythiae Asiaticae, Reg. 1, 2. materfamilias apud Komanos primum locum tenebataedium at- que in celebritate versabatur Praef.6. contra apud Graecos ne- quein convivium adhibebatur ne- que sedebat nisi ininteriore parte aedium ibid. 7. Media, MrjSia, Asiae regio, Eum. 8, 1, — Medus, MrjSog, ex Media oriundus, Paus. 1, 2. Medi satelli- tes 3, 2. Medi Eum. 8, 4. — Medi- cus: Medica vestis = fluida et pellucida Paus. 3, 2. medimnus^^pos, apud Grae- cos modus mensurae Att. 2, 6. mellis usus in condiendis corpori- busAges.8,1. ef. cera. Meneclides, MsvsxlsiSrjg, Epami- nondae obtrectator, Epam. 5, 2.5. Menelai portus, Msvsldiog h- /urjv, portus et oppidum inter Ae- gyptum et Cyrenaicam (quodMe- nelaus, Helenae coniux, ex Troia redux navem illuc appulisse dici- tur), Ages. 8, 6. Menestheus, Mevsofrsvg, filius Iphicratis, gener Timothei, prae- tor factusadversusPhilippum(01. 106 , 2 = 355 a. Chr.), Iphicr. 3, 4. Timoth. 3, 2. Mercurius Andocidis Alc. 3, 2. Messene, Msoorjvrj , regio et urbs Peloponnesi, Epam. 8, 5. Pel. 4, 3. Metrobarzanes, socerDatamis, praefectus equitum (Diodoro Sic. XV. 91. est Mid-oo/3a0&vr]g), Dat. 6, 3 sqq. Micythus, Mlxv&og, Thebanus, Epam. 4, 1 sqq. Mi d i a s, MsiSiag (al.P h i d i a s),dux et princeps eiuspartis Atheniensi- um, quae Eomanis favebat, c. a. u. 667 = 87 a.Chr., quare,quum Sulla urbem expugnasset, summae re- rum praefectus est, Att. 3, 2. Miltiades, MdndSrjg, Athenien- sis, pater Cimonis, Cim. 1, 1. dam- natus Them. 8, 1. . [5,2. M i n e r v a e aedes Ages. 4, 6. Paus. Minucius (Q. Min. Thermus) con- sul (a. u. 561 = 193 a. Chr.) Hann. 8,1. MinuciusRufus, magister equi- tum, Hann. 5, 3. Mithridates, Mi&oiSdrrjg, Ario- barzanis filius, satrapes Lycao- niae et Cappadociae (cf. Xenoph. Anab. VII. 8, 25), Dat. 4, 5. 10, 1. Mnemon, v. Artaxerxes. Mocilla (L. Iulius), praetorius, Att. 11, 2. Molossus rex = Molossorum, gentis Epiroticae, Them. 8, 3. m o r a , /uooa, Lacedaemoniorum ab Iphicrate interfecta (01. 97, 1 = 392 a. Chr.) Iphicr. 2, 3. M u n y c h i a, Movwxia,^ortus Athe- narum, Thras. 2, 5. muri Atheniensium ex sacellis se- pulcrisque constabant Them. 6, 5. musica apud Graecos in laudepo- nebatur Praef. 1. Epam. 1, 2. MutTna, oppidum Italiae, Att.9,1. Mycale, Mv%dlr\, promontorium Asiae minoris Cim. 2, 2. mysteria in domo sua fecisse di- citur Alcibiades Alc. 3, 6. Mytilenaei, MvrdrjvaToi,= cives Mytilenarum. urbis Lesbi, Thras. 4,2. INDEX NOMINUM ET RERUM 115 Myus, Mvovs, urbsCariae, Them. 10,3. Naxos s. Naxus, Ndgos. insula, Them. 8, 6. Nectanabis (al. Nectenebis), NexTava^is, NexTave/3c6s, rex Ae- gypti (inde ab OL 100, 2 = 379 a. Chr.), Ages. 8, 6. Chabr. 2, 1. N e o c 1 e s , Neoxlrjs, pater Themi- stoclis, ~The?n. 1, 1 sq. Neontlchos, Neov TeX%os, castel- lum Thraciae, Alc. 7, 4. Neoptolemus, NeonToleuos, Ma- cedonum dux, Eum. 4, 1. N e p t u n i f anum Paus. 4, 4. Nero(C.Claudius) constil (a.u.547 = 207 a. Chr.), cuius castra M. Cato secutus est, Cat. 1, 2. c/1 Ti- berius. Nicanor, Nixdvcoo, Cassandri praefectus, Phoc. 2, 4 sq. 3, 4. Nicias, Nixias, unus ex collegis Alcibiadis (01.91, 2=415a.Chr.), ^^c. 3, 1. [_Eum. 5, i. Nilus, Nellos, flumen Aegypti, Nisaeus, filius Dionysii maioris, Dion. 1,1. Nomentanum praedium Attici, = prope Nomentum in agro Sa- bino Att. 14, 3. N o r a , Ncooa, castellum Phrygiae, Eum. 5, 3. Numidae frustra insidiantur Han- nibali Hann. 6, 4. Octavianus,v. Caesar. Oedipus, OiSiTtovs, rex Theba- rum, parricida, £para. 6, 1. oleaginacorona Thras.k, 1. Olympiaevictor, 'OlvfiTtiovixrjs, Praef. 5. ^Uc. 6, 3. Olympias, "Olvfinids, mater Ale- xandri M., £um. 6, 1. Olympiodorus, "OXvfiniodcoQos, tibicen, Epam. 2, 1. Olynthus, Vlw&os, urbs Thra- ciae, Pel. 1, 2. — Olynthii bello subacti Timoth. 1, 2. Onomarchus, 'Ovouaoxos, prae- fectus custodum, quibus Antigo- nus Eumenem tradiderat, Eum. 11,3. oracula magni faciebant Lace- daemonii Lys. 3, 1. v. Apollo, Delphi,Pythia. Orchomenii, 'Ooxo/uevtoi, — ci- ves Orchomeni, urbis Boeotiae, Lys. 3, 4. O r e s t e s , "OoeoTrjs, Argivus, matri- cida, Epam. 6, 2. Origines = historiarum libri Catonis Cat. 3, 3. ostracismus, ooToaxiofios, Cim. 3. 1. Pactye, naxTvrj, urbs Chersonesi Thraciae in ora Propontidis, Alc. 7,4. Padus flumen Hann. 4, 1. 6, 1. paederastia PausaniaePaws.4,1. palaestrae dare operam Epam. 2 ' 4 . ... Pamphylium mare Asiae mino- ris Hann. 8, 4. Pandantes (al. Pandates), ga- zae regiae custos apud Persas, Dat. 5, 3. Paphlagonia, naylayovia, regio Asiae minoris, Dat. 2, 2. 5, 6. — Paphlagones, na(fkayoves,Dat. 8.2. Paphlago per antonomasiam pro Thuyne, 2, 3. 4. parma, v. pelta. Paraetacae, HaoaiTdxaL, gens et regio in finibus Persarum, Eum. 8, 1. Paros, ndoos, una ex insulis Cy- cladibus, Milt. 7, 2. — Parii Milt. 7, 4. Parium crimen 8, 1. Patroclus, HdTQoxlos, interfector Pylaemenis(quem tamen aMene- lao interfectum esse traditHome- rusIli.V.576),Z>^.2.2. Paulus = L. Aemilius Paulus, v. Aemilius. Pausanias, nav oavias, Lacedae- moniorum dux, Arist.2,2sq.Thras. 3,1. Pausanias, Philippi percussor, Reg. 2, 1. P ax dea (Eiorjvr/) aris honorata ab Atheniensibus Timoth. 2, 3. pedissequus Att. 13, 3. Peducaeus (Sextus), Atticifami- liaris, Att. 21, 4. Pelopidas, neloTtidas, Theba- nus,collegaEpaminondae,£pam. 7. 3. cf. 10,1. Peloponnesus, neXoTtovvrjoos, Dion. 8, 1. 10, 4. Them. 6, 2. — P e- 116 INDEX NOMINUM ET RERUM loponnesius: bellum Pelopon- nesium (01.87,2—94,1=431—404 SL.Chx.)Alc.3,l. Con.1,1.2. Pel.1,3. TJiras.1,3. Peloponnesiorum clas- sis de victa (01. 96, 4 = 393 a. Chr.) Con. 5, 1. p eltam pro parma fecitlphicrates Iphicr.l, 4. — peltastae = pe- dites ibid. penates Tliem. 7, 4. Perdiccas, HeoSLxxas, Amyntae et Eurydiees filius, IpMcr. 3, 2. Perdiccas, amicus Alexandri Ma- gni, Eum. 2, 1 sqq. Pergamenus rex(Eumenes)i7ann. 10, 2. Pergamenae naves 11, 5. Pergameni 11, 7. Pericles, neprArjs, vitricus Alci- biadis, Alc. 2, 1. periculum = tabella caussam damnationis (Epaminondae) con- tinens, cuiusmodi tabellae s. com- mentarii (Protokolle) ad servan- dam rei memoriam in tabulario reponebantur, Epam. 8, 2. Ita Bo- sius. Graevius ad Cic. Verr. III. 79, 183. pro titulo s. inscriptione sepulcrali accipit. Perperna (Nipperd. Perpenna, sed v. Kritz. ad Vell.Pat. II. 4, 1.), consul (a. u. 662 = 92 a. Chr.) et censor (a.u.668 = 86 a.Chr.mort. a. u. 705 = 49 a. Chr.) ; Cat. 1, 1. P e r s a e, Ilepoai, venatibus et luxu- riae dediti Alc. 11, 5. fusi Milt. 5, 5. Inter Aegyptios et Persas bel- lum conflatum Chabr. 2, 3. Eorum dominatio Milt. 3, 4. Eorum lite- rae et sermo Them.10,1. inPersas proficisci Ages. 4, 1. Pel. 4, 3. — Perses Eeg. 1, 4. rex Perses = Persarum, Alc. 4, 7. 9, 5. Chabr. 3, 1. Them. 8,2. — Persis terra, Ilep- oLs, Eum. 8, 1. Them.lb, 1. — P er- sicus: Persicum bellum sc. se- cundum (01. 75, 1 = 480 a. Chr.) Them. 2, i. Persicae res Con. 5, 4. Peucestes, nevzeoras, corporis custos Alexandri, Eum. 7, 1. phalanx, ?2. 1,1. — Pheraeus Pel.5,1. Phidippus, (PeldiTCjtos (quam- quam Herodoto est 2, 1. Philistus,