געזאַמעלטע דראַמען פון פרץ הירשביין עצערשטער באַנד אַרויסגעגעבען פון די כיטערארישך רראַמאַטישע פעראיינעז איןו אַמעריקא ניןו יאַרק, 1916 ג ''A RR a Copyrighted by Peretz Hirshbein 1916 ''FT51IA Hs Al4 al6 v.| MAIN די זעקס אוז צוואנציג זאכעז װאָס קומעז ארייו איז די פינף בענדער זענען געשריבען געװאַרעו איז פארלויף פוז דרי לכעצטע צוועלף יאַהר. זיי קומעז ארייז אין די ביכער נישט כֿויט רעם סרר ווי זיי זיינען געשריבעז נעי װאַרעו. מייז טיעפע אנערקענונג צו די פיטערארישידראמאטישע פעראיינעו איז אַמעריקא װואַס האַבעז זיף אין אואַ שווערער צייט אונטערגענומעז ארויס- צוגעבען די שריפטען אויף אנ'שטענריגעו אופו. טיינע עלטערעז, ואס האָבעז פאר מיין יוגענד אַ היים געשאפעז ביים ריינעם װאַסער צווישעו בויטער און כאַנקעס = זייער אנדענקען, ווירמע איר פיינע שריפטען 5 פרץ הירשביין ניו יארק, טבת, תרע"ו. '' -.-- oes ro Sem ''אינהאלט פוז ערשטעז באנד: ראַזשינסעם טיט מאנדלען אויפ'ו שווע? בעבעלע איינזאַמע ועלטעו אַ זאווערוכע אכֿיהו הנביא ווע| עס פאלט דער טוי אין דער פינסטער פונקען קברים בלומען א כעבען פאר א לעבען '' Troms sees oem mon ec ''ראַושענקעם מיט מאַנדקען איריליע 1915 ''פּערואַנעו: מרדכי נדליה וואונט אויפ'ן דאָרף. פריידעפע זיינע קונדער פיניעכ9ע אידעג: או'אלטע פרוי. ''ראָזשיגקעס מיט מאַנדלען 5 אַ דאָרפיש שטיבעל. קלוונע פענסטערלאך. די ווענש שוין לאַנג נישט געקאַלכט. עס קוקט ארויס די אָרימקוים פון יעדען ווינקעלע. סוף זומער. אַרום האַלבען טאָג. פריידעלע קנעט אַ ברוים אין אַ גרויסער דיויזשע וואָס שטעהט אויף אַ קלע- צעל אין מיטען שטוב. ס/איז איהר שווער; רוהט זיך יעדע וויילע אָפ מיט די הענט אין ברויט. מען הערט ווי אַ פוהר פאָהרט צו צום שטוב. מפרדכי נדליה קומט אַרוין, טראָגט אַ ברעמיע האָלץ. פריידעלע פוז וואנען קומסטו, טאַטע? מפרדכי נגנדליה אי פאהר פון וואלד. פריידעלע פיהרסט האַלץ אין שטאָדט אַריין? מפרדכי גנדליה יא, מיין קינד. דא האָב איך פאר דיר טרוקענע האָלץ געבראכט. כ'וועל? עס דיר אריינלעגען אין אויווען. פריידעלע איך וועל עס אליין, טאַטע. בעסער פאָהר שוין, וועסטו פריהער קומען אַהיים. מפרדכי נדליה כ'וועל היינט. סייווי קומען פריהער אַהיים. נאַךף פאר שבת האָט כעו ביי מיר בעשטעלט די פוהר האַלץ. פריידעלע או דו קומסט שפּעט אַהיים איז מיר אומעטגיג. מפרדכי נדליה װאָס מיינסטו, מיר איז אויד אומעטיג, מיין קינד. ''6 פּרץ הירשביין פריידעלע געה, טאַטע, אריין און זעה װװאָס פּיניעלע מאַכט. מפרדכי נדליה האט ער עפּעס גענומען אין מויל אריין2? פריידעלע איך האב איהם געגעבען אין מיילכעלע אַ פרישע סיסקעכע. ווייסט, טאַטע, נאַף איין שטיקעלע צוקער געבליבען. זאָלסט נישט פער- געסען צו ברענגען צוקער פון שטאָדט. מפורדכי גנדליה איד קוק ווי דו ביזט פערהאַרעוועט, מיין קינד. האַרעוועסט איבער די כחות. פריידעלע ס'איז מיר ניט שווער. װאַלט נאָר פּיניעלע ווערען געזונד. מפרדכי גדליה געהט אַריין אין אַנדער חדר, פריידעלע קנעטענדוג. נו, ואס מאכט ער ווייסט, כ'האַב שוין היינט געוויינט. מיר דאַכט זיף, אז ווען די מאמע װװואָלט לעבען װאַלט אפשר פיניעלע נישט קראנק געווען. מפרדכי נדליה קומט אַרוים. אפשר וועט דער װאָס אין הימע? געבען, ער וועט ווערען געזונר. פריידעלע ער שלאָפט ? מפרדכי נדליה דאס פּנים'ל ברענט. פריירעלע וועז די מאַמע װאַלט איצטער געלעבט. ''ראָזשינקעס מיט מאַנדלען 7 מפרדכי גדליה די מאַמע האָט אלצדינג מיט זיף מיטגענומעןו. נישטא קיין מזל, נישטאָ קייז מוטה. 5 פריידעלע וועסטו אימעצען איז שטאַרדט פרעגען װואָס צו טהאַן ? מפרדכי נדליה אפשר שניידען זיך איהם ציינדלעף ? פריידעלע איך האָב מיט'ן פינגער געזוכט איז מיילכעלע, זעהען זיר נאָף נישט קיין ציינדעלער. מרדכי נדליה גענוג דיר שוין זיין צו קנעטעז. וועסט טאַקע באלד איינהייצען אין אויוועז. די מעל געוועז טרוקען. וועט מסתמא באַלד אויפגעהן. פריידרעלע אפשר וװװואָלסטו היינט, טאַטע, גאַר נישט פאָהרען אין שטאַדט אַריין... נאָר בעסער טאַקע פאָהר; מעהר ווי איין שטיקעלע צוקער נישטאָ אין שטוב. מפרדכי נדליה וי איך זעה, האָסטו מורא צו בלייבען איז שטוב אַליין. ס'איז ראַף בייטאָג, מיט'ז וועג געהען אוןז פאָהרע: מענשען. פריידעלע אונזער שטוב שטעהט אזוי ווייט פון דארף. מפרדכי גדליה נאַריש קינד, װואָס איז דער חילוק ? אומעטום גאָט'ס וועלט. וװװואַס קעז מעז טהאַן ? אפשר אַזוי נגזר געווארעז, די מאַמע זאָל דיך אַזו יונג כאַזען. מיט איהר איז אַלץ אַװועקגעגאנגען פוז שטוב. נישטא קיין פרעהליכקייט, נישטאָ קיין מזל. פריידעלע ווען, טאַטע, ט'מעז שויז מעגעז אויסקאלכען איז שטוב ? ''8 5 פּרץ הירשביין מפרדכי נדליה טאַקע זעהר חושר אין שטוב. מען וואַלט שוין געמעגט, נאר צו װועסט עס האָבען כח צו טהאָן ? פריידרעלע פאר װואָס ניט ? וואלט מעז נאָר מעגען. מפרדכי גדליה נו, מיין קינד, איך וועל אַוועקפיהרען די האַלץ. כ'וועל היינט קו- מען פריהער. מען וועט טאַקע בעדארפען אויסקאלכען. אפשר ועט מען אימיצעז ארייננעהמען אין שטוב, זאַלסט נישט בעדארפען זיין אליין. ד פריידעלע וועמעז ווילסטו דען ארייננעהמעז אין שטוב ? מיר צוֹ העלפעז ? מפרדכי נדכיה נו, אודאי, דיר זאָל ווערען אביסעל גרינגער. די מאמע האָט אַזױי נעציטערט איבער דיר און איצטער שלאַנגסטו זיך אַרויס פוז די כחות. פריידעלע מען בעדארף נישט. מיר איז גוט אַזוי אויר. מפרדכי גדליה איךד קען נישט צוזעהן ווי דו האַרעוועסט אזוי. פריידעלע פאַלג מיר, טאַטע, מען בעדארף קיינעם נישט האָבען. איף בין שויו גענוג גרויס. איך וועל פּיניעלען אויף אויסהאָדעווען. מפרדכי גנדליה פּיניעלע, זעהסטו, בעדארף אוֹיד האָבעו אַ מאַמע. פריידעלע אידּ וויל נישט, אז אַ שטיףה-מאַמע זאָל דא זייז איז שטוב. מפרדכי נדליה מיינסט, אַז יערע שטיףדמאַמע איז שלעכט ? ''ראָזשינקעס מיט מאַנדלען 9 פריידרעלע וווינט זיך פּלוצלונג פאנאַנדער. | מיר איז גאָר נישט שווער. איד וועל פּיניעלע'ן אויסהאָדעווען. איף וועל איז שטוב טהאָן אלצדינג ווי די מאַמע פלעגט עס טהאן. מפרדכי נדליה דו, נאריש קינד, װאָס וויינסטו ? כ'האב נאָר געטראכט, איז שטוב וועט ווערען אַ ביסעל ליכטיגער. אפשר וועט זיר ס'מז? אומקעהרען. פריידעלע זאָל נאָר פּיניעלע ווערען געזונד, וועסטו זעהן, אז איף וועל נאַךף דיר אויד קענען העלפעןז. איך וועל איהם נעהמען אויפ'ן האנד און פאָהרען מיט דיר איז װואַלד אריין. אָט, אדרבה, קויף א קוה וועסטו זעהן, אז איף ווע אויפשטעהן פארטאָנ זי אויסמעלקען און ארויס- טרייבעז אויפ'ן גראָז. מפרדכי גדליה דו זעהסט אויס אזוי שלעכט. פריידעלע ווען די מאמע װאָלט לעבעז, װאָלט איר בעסער אויסנעזעהן. ס'איז באשר פוז זאָרג. מפרדנכי גדליה איך וויל דו זאָלסט אויפהערען צו זאָרנען. נא, זאָל נאָר ס'קינד ווערען געזונד... וועסט טאַקע באלד איינהייצען אין אויווען. איךף פאַהר שוין. ער קוקט זי אָן אַ וויילע, שווייגענדיג. געהט ארויס. פריידעלע קוקט נאָך דעם טאַטען דורכ'ן פענסטער. אין צווייטען חדר הערט זיך ווי ס'קינד וואָלט אויפגעוואַכט. געהט אַהין. באַלד הערט זיך פון צווייטען חדר איהר געזאַנג: איילידלולו, פּינועלע דער טאַמע איז געפאָהרען האַנדלען ראָזשינקעס מיט מאַנדלען". קומט אַרויס. דעקמ אַריבער דעם ברויט און פארנעהמט זיך איינהייצען אין אויווען. די שווערע געדאַנקען רייסען זו יעדע וווילע איבער פון דער אַרביוט. ''10 פּרץ הירשביון אַז זו האָט איינגעהויצט, זעצט זו זיך אַנידער נעבען דער דויזשע, אויף דר'ערד, און הויבט אָן שטיל און ציטעריג צו וויינען. אין דער אָפע- נער טהיר בעווייזט זיך אַן אַלטע פרוי מיט אַ פּאַק אויפ'ן פּלייצע גע- בויגען. די אלטע אַ מזוזה אויפ'ץ טיר. אַ אידישע שטוב. קושט דיו מזוזה. פריידעלע דאַ וואוינעז אידעז. קומט אריין. די אלטע אַ אידישע ליכטיגע טאָכטער. וואָס זיצסטו אויהף דר'ערד ? נע, כ'קען גאָר דעם פאק נישט אראָפּנעהמען פון פלייצע. כע, כע. פריידעלע אט וועל איך איירד העלפען. די אַלטע מיין ליכטיגע טאַכטער, אָט אַזוי, הא. ברעכט די פּלייצע. שווער דער פּעקעל. גוטע מענשען מיר שווער געמאכט דעם פּעקעל. פריידעלע מעז מוז אבשניידען דעם שטריק. שווער אריבערצונעהמען איבער'ן קאַפּ. דרי אלטע כע, כע, אָט אַזװי האָבען זיי מיר צוגעבונדען דעם פּעקעל צום פליי- צע;: אַננעשטאפּט מיט אלדאָם גוטס און איצטער טראג זיךד מיט איהם. אט אַזוי שנייד איבער די שטריק; זשאַליעווע נישט. פריידעלע שנוידט איבער דיו שטריק, דער פּאַק פאַלט אויף דר'ארד. אַזאַ שווערער פּאכ. דרי אלטע לאָזט זיך אַראָפּ אויפ'ן פּעקעל. נעלויבט איז גאַט, אין א אידישער שטוב. וואו איז די ראַמע ? ''ראָזשונקעס מיט מאַנדלען 11 פריידעלע די מאַמע געשטאַרבען. פּסח איז זי געשטאָרבען. די אלטע אַ צרקות געווען. נע, אוז דיר אזוי יונג געלאַזעז. וואו איז דער : טאַטע ? פריידעלע ער האַט אַוועקגעפיהרט האַלץ אין שטאַדט אריין. רי אַ5טע 5 אוז װואָסם טהוסטו ? פריידעלע איךף האַב דעם ברויט פערקנעטען און איינגעהייצט איז אויוועז. די אַלטע נו, האָסטו געזעהן צו דער ברויט געהט אויף ? אַט וועל איד שויו אַליין א קוק געבען. אַזוי יונג דיף די מאַמע איבערגעלאַזען. גאר יוננ. דעקט אָפּ די דייזשע. מהום... עס ריהרט זיד אפילו נישט. פריירעלע כ'האַב נישט לאנג פערקנעטען. די אלטע האַסט דאך שוין אַבער איינגעהייצט... כ'זעה דו האַסט געוויינט. אודאי איז ברויט אריינגעוויינט. וואס? פריידעלע איךד האָב טאַקע געוויינט. אפשר אייז טרעהר אינגאנצען איז אריינ- געפאַלען אין דייזשע, ועט טאַקע שוין נישט אויפגעהן ? די אַלטע מע וועט זעהן. גיב אַהער א קישען מיט א האַקמעסער. אַט אַזױ דעק אַריבער מיט דער קישען ס'זאָל זיין װואַרים אוןז איצטער לעג אונטער דעם האקמעסער. וי וויינט עס א מיידעל איז ברויט אריין ? פריי רעלע אפשר וװוילט איהר עסען, באָבעשו ? ''פן פּרץ הירשביין די אלטע כ'זעה, ריינע ליפּען זיינען פערטריקענט. נאָך אכיין אוראי אין מויל נישט געהאַט. פריידעלע מיין ברודערעל איז קראנק. זעהר קראנק. די אַלטע טע, טע, און דו בעדאַרפסט עס זיין די מאַמע. וואו איז ער? פריידעלע ער ליענט אין וויגעלע. אינ'ם אַנדערען חדר. די אויגעלעך אָפען און ס'פּנים'על זיינס ברענט ווי א פייער. געהען ביידע אין צווייטען חדר. די אַלטע ס'הערט זיך איהר רעדען אין צווייטען חדר. אי אַ קינד, אי א קינד וװוי די ליכטיגע זוז. דו, דו, דו, עפען ברייט די אויגעלעף. אָט אַזוי, לאכענקע אביסעלע, לאכענקע צו דער מאַ- מען, אָט אַזוֹי... 5 קומען ביידע אַרויס. פריידעלע ואס מיינט איהר, ער וועט ווערען געזונר ? די אַלטע ‎y‏ ‏געזונד, געזונד. ער איז נישט קראנק. ציינדעלעף שניירען זיך איהם. כ'האָב אין זעקעל א וואַלהציינדעלע, וועט מען עס איהם אָנטהאָן אויפ'ן העלזעלע. און דו, נרויסע מויד, מיינסט ביזט שוין די מאַמע און דאריבער וויינסטו. קוקט צום ברויט. אהא, ער ריהרט זיד... לאַמיר נאָר זעהן װואָס הערט זיך אין אויווען. נע, נאָר קנאפ האָלץ אריינגעלעגט. געה שוין אוז ברענג אריין נאַך אַ צוויי שייט- לער האָלץ. פריידעלע געהט אַרויס. ''ראָושינקעס מיט מאַנדלען 5 13 די אַלטע בינדט אויף איהר זאַק און זוכט דאָרט. אומעטום צרות. אין שטאדט שטארבען קליינע קינדער ; אין דאַרף שטארבעז די מאַמעס. אומעטום צרות. אָט, אַ נאַריש קינד נעהמט אוז וויינט אין ברויט אַריין. פריידעלע קומט אַריין מיט אַ ברעמיע האָלץ. ועט זיין גענוג נאָף פיער שייטלאך האָלץ? די אלטע ווארה עס אריין איז אויוועז. וועט זיין צו היים, קען מען דעם אויוועז לאַזען אויסקיהלען. נישטאָ װואָס צו קארגען האַלץ. שוין אַריינגעווארפען ? טאָ קום אהער. אָט איז א וואַלה-ציינדעל אויפ'ן שטריקעל. געה, טהו עס איהם אָן אויפ'ן העלזעלע. נא. פריידעלע ס'איז טאַקע פון א װאָל דאָס ציינדעלע ? די אַלטע פוז א וװואָלפעכע, דאָס פאדערשטע ציינדעלע. נעה, טהו עס איהם אַן. פריידעלע אט נעה איך שויז. די אלטע זוכט אין פּעקעל. עס געהען אַרום מאָזלען, עס געהען אַרום פּאַקען ; וואו ביזטו ראָרט 2 קום אהער כ'וועל דיר אַנטהאַז א רויט בענדעל אויפ'ו האלז. פריידעלע קומט אַרויס. שויז, כ'האָב עס איהם אַנגעטהאָן. די אַלטע איצטער קום אהער, זעץ זיך אַנירער ביי מיר אויפ'ז שוים. כ'וועפ דיר דעם רויטען בענדעלע אַנטהאַָן. נע, האָסט נאַרּ גאָר, גאר א דינע ''14 פּרץ הירשביין העלועלע. ביזט דאר שוין א כלהדמויד. קושם איהר האַלז. אך, זיס; אף, זים... נעהמט א מאַמע און לאַזט עס איבער אַזאַ קינד אַליין. נו שוין, אט אַזוי זאָלסטו עס טראַגען אויפ'ן האַלז, פּאַקען, מאָזלען געהען אַרום אין די דערפער. פריידעלע א שאָד ואס דער טאַטע איז אַוועקגעפאהרען. רי אַלטע שוין לאַנג אַװעקגעפאָהרען ? פריירעלע גאַר נישט לאננ. אויב איהר וועט בלייבען ביי אונז נעכטיגען, וועט ער נאר אַנקומען ביז נאכט. די אַלטע בעקומט פון פּעקעל אַ קליין לויווענט זעקעלע. געוועז אויף א מזל טוב ; גוטע מענשען מיר עס גענעבעז. שטעל אונטער די הענט, וועל איךד דיר אריינשיטען... נו, ווייסט וואַס דאס איו? 5 פריידרעלע די שווארצע זיינען ראזשינקעלעך אוןז ס'אנדערע װואַס איז? נאַריש קינד, מאַנדלען איז דאר עס. אמת'ע מאַנדלען. שטעל אונטער די הענט וועל איךד דיר נאַף אריינשיטען. פריידעלע גענוג. גענוג. איהר גיט דאַד מיר אַװעק גאַר איננאנצען. די אַלטע ראזשינקעלער לאָז מיר א צוויי, נאָר די מאנדלעז נעהם דיר. זעהסט די פאַדערשטע ציין אַרויסגעלאַזען, שווער זיי איינצוקייען. פריידעלע ס'האט א טעם ווי יאַדערען פון ניס. די אַלטע אַבער ניס, מיין קינד, שמעקט נישט. ''בֿאֲוֹשוֹנקעם מיט מאַנדלען 15 פריידעלע. כ'וועל פאזען פאר'ן טאַטען אביסע?. די אַלטע כע, כע. ביזט א געטריי קינד. ביזט דאר שויז א כלה-מויד. אומע- טום צרות... נעהמט א מאַמע אוז פֿאָזט איבער אַזאַ ליכטיגע טאַכ- טער. קוקט צום ברויט. אָ, ער ריהרט זיף. פייז, פיין. פריידעלע איך וועל עס נאָך בעדארפען פּיניעלעז אויסהאַדעווע:. ידי אַלטע די מאַמע אין גן עדן ט'איהם נישט לאַזעז פאלעו. עס דונערט דרויסען. פריידעלע אוי, ווי כ'דונערט! די אַלטע ברו אתה ה' אכלהינו מלד העופם שכחו וגבורתו מא עולם... נעהם, מיין קינד, גיכער שטעל אוועק אַ גכֿאַז וואסער אויפ'ז פענסטער. פריידעלע טהוט עס. ס'נועט אפשר א רענען אַרויסגעהז אוו דער טאַטע וועט ווערעז אויסגענעצט. די אַלטע רק דו דאגה'סט. פריירעלע גוט וואס איהר זענט אהער אריינגעקומען. איהר האַט געקענט ווע" רעז אויסנענעצט. די אַלטע טע, טע, איז ואס ? שיינט די זוז. טריקענט מען זיף אוים. נו, גע" שמאק די מאנרעכער ? פריידעלע כ'ווע זיי בעהאלטען אוים'ז פּאַליצע. ''16 גּרץ הירשביין די אַלטע און שיך האָסטו ? פריידרעלע אויף פסח געמאכט. זיינען נאַך גאר ניי. איף געה ארום באריועס ווייל איך שאַנעווע זיי. די אַלטע װואָס הערט זיך איז אויווען ? פריידרעלע די העלצער וװואַס כ'האָב צוגעווארפען האַבען זיך נאַר וואס אָנגע- הויבען צו סמאליען. די אלטע טאָ קום אהער. דאָ האָב איךר איז זאק פאר דיר א קליירע? מיט קרייזעלער און א יאקעלע מיט שפּיצען. זעהסט? א ביסע? צו- קנייטשט. אָבער נאָך גאָר ניי. פריידעלע שוונט אויף קוקענדיג אויף די קלוודער. וואו ט'איהר עס גענומען ? די אַלטע מעסט צו. אַביסעל צו ברייט. וועסט נאָך בעדאַרפען צואוואקסען. פריידעלע אוי, זעהר ברייט. די אלטע ביז דיין חתונה, אז גאָט וועט געבען וועסטו אויסוואקסען פּונקט. לאָמיר נאַר זעהן דאָס יאקעלע. ברייטלעך אַביסעל. ביזט א דא: רע מויד. אויסגעהאַדעוועט און דו דאגה'סט, וועסט בעדארפען אויסוואקסען. פריידעלע וויוונט, ''ראָזשונקעס טיט מאַנדלען : 17 כ'וועל אפשר נישט אויסהאַלטעז אויב דער טאַטע וועט ארייננעה- מען אין שטוב אַ שטיהדמאַמע. די אַלטע נו, נו, וויין נישט. ס'איז נאַר נישט בעוואוסט. בייזערט זיך גוטמוה טהיג. נו, נענוג דיר. כ'האָב פיינט אַז מע וויינט. ניטע. אַם זעהסטו, ס'איז אַ סטענגע. נעהם דיר עם. איידער דו וועסט ליכט בענשעו, זאָלֿסטו עס איינפלעכטעז אין קאפ. פריירע?ע ס'איז זייד? די אַלטע נו. אודאי זייד. ווער פלעכט דען אין קאַפּ עפּעס אַנרערש ? פריידעלע 5 איך וועל געהז זעהז װואָס פיניעלֿע מאַכט... שרייט פון צווייטען חדר. פּיניעלע איז איינגעשלאָפעז. די אַלטע זאָל ער שלאָפען. ועט אם ירצה השם אויפשטעהן געזונטערהייר. האָסט געשטאַכענע אויערען ? דאַ האב איד אוירינגלעף פאר דיר, נו בעווייז דיינע אויערען. פריידע?ע בויגט זיך אַראָפּ צו דער אַלטער. איר וְויים אֿיון נישט. אַמאַק האב איף געהאט פאַרים איז די אויע" רעז. די אלטע טאַפט. יא, נעוועז אמאל געשטאַכעז, אַבער שוין צוריק פערוואקסעז. מהום... מען וועט בעדאַרפעז שטעכען איבעראַניים. פריידרעלע ס'וועט טהאָןז וועה ? די אַלטע אודאי וועט וועה טהאָן. אַבער, אַז מען וויל נעהז אוירינגלער... ''18 פּרץ הירשביין פריידעלע איד וועל אייך געבען נאַרעל פאַדים. די אַלטע עס וועט וועה טהאַז. ס'קעז שטאַרק וועה טהאַו. פריידעכלע מיר ועט נישט אַרען. די אַלטע האַסטו אַ דינע נאָרע9? פריידעכע יא, גאר אַ דינע נאַרעל. עס וועט זעהר וועה טהאו? די אלטע אַז מען איז לוסטיג, טהוט נישט וועה. פריידעלע טאַ, וועל איד זיין לוסטיג. אווייסעז אַדער אַ שווארצען פאַדים ? די אטע נו געוויס א ווייסען פאַדים. מאד נישט קיין קניפּעלע. נישט נוי- טיג. כ'מוז אַבער מיינע שפּאקולעז אויסזוכען. אַהן די שפאקולען מיינע... שא... אט זיינען זיי. טהוט אָן אַ פּאַר שווערע שפּאקולען. כע, כע... וויפיעל אויערעז האב אירּ עס געשטאַכען ! קום צוֹם פענס- טער. פריירעלע אוי. כ'האב מורא. די אַלטע טא בעדארף מען נישט. <. פריידעלע איך זאַנ אייך צו, אַז כ'וועל נישט שרייעןז. נאַט אייך דעם רעכטען אויער. די אַלטע נעהמט זיך פאר דער אַרבייט. ''ראַושינקעס מיט מאַנדלען 19 פריידרעלע פערבייסט די ליפּען און קאָרטשעט זיך אַושׁ צונויף ווען די אַלטע שטעכט. די אלטע טהוט וועה, הא? אז מען וי אוירינגלעף געה. פריידרעלע הא, איר הער וװוי דער פאַרים געהט. אופ-האַ! די אלטע נו שון. מעהר וועט שויז נישם וועה טהאַן אַזױי. דער אנדערער ועט שוין זיין גרינגער. גיב דעם פֿינקען אויער. זי שטעכט איהר דעם לינקען אויער. אַט האַסטו דיר. שוין איבערגעקומען. איז דריי חדשים אַרום זאלסטו די פעדים איבערשניידען או אַרויסציה הען. אוו אט האַסטו דיר די אוירינגלער. מע זאַנט ס'איז גאַלד. בעהאַלט, דו זאָפֿסט זיי נישט פערלירעז. פריידעל?ע אוי וועט עס זיז שעהןז! כווע? זיי בעהאכטעז אויפ'ן פּאַליצע נע- בעו די מאַנדלען. די אלטע וואו וועסטו די קייד אהינטהאז ? פריידעלע די קויד ? כ'וועל ווארטעז ביז דער טאַטע וועט קומעז. אַהז איהם סען איך עס נישט נעהמען. ער וועט אייך בעצאַהלעז דערפאר. די אטע 00 שוין בעצאַהלט. אט האַב איף מיר אויסנערוהט. איז שויז בעצאַהלט. ווער דען וועט עס אַנטהאַן אויב נישט דו ? נאַריש קינד, ביזט דאר שויו א ככה-מויד. בעראַרפסט עס האַבעו. פריידרעל?ע איר שעהם מיר אַזוי. די אלטע װאָס איז זיד דא פאַרהאַן צו שעהמען ? ג ''20 פרץ הירשביין פריידרעלע אי בין דאר נאָרּ גאָר אַ קינד, די אלטע אודאי ביזטו א קינד. אַ גאַלדען קינד. ס'איז שעהן אַזוי. ביזש א אירישע טאַכטער. דער װאָס אין הימעל האַט אן אוינ. דרויסען לאָזט זיר הערען אַ רעגען. פריירדעלע דער טאַטע ועט אַזוי אויסגענעצט ווערען ! וועה איז מיר. די אלטע נישט נאַר דייז טאַטע אליין איז איצטער איז וועג. מסתמא בעדארף מען, אַזו ס'זאָל געהן א רעגען. פריירדעכלע פוז די פעלדער האָט מען דאַר שויז די תבואה אראפּגענומען. דרי אלטע נו איז װאָס ? דער זאמדיגער וועג וועט זיר אביסעל זעצען. וועט מען די פערר נישט בעדארפען אזוי פערשניירען. פריידעכלע דער וועג פון אונז אין שטאַדט אריין איז זעהר אַ זאמדיגער. די אלטע אוז ס'פערדעל מסתמא א מאַגערם ? פריידעלע א קליין פערדעל. אז מען כעגט ארויף מיט א קלעצעל מעהר, שטעלט ער זיר שוין אילע וויילע. די אלטע אט זעהסטו, אז דער װאַס איז הימע? ווייסט װואָס ער טהוט. פריידעכע 5 מעסט וויעדער צו די קלייד מיט'ן יאקעל, וער איז איז דעם געגאנגען ? די אלטץע זעהסט דאַר, ס'איו ניי. אביסעפ צוקנייטשט פוז זעקעל. אַבער שפּאַ- ''ראָושינקעס מיט מאַנדלען ‎A‏ געל ניי. קיין שפּרינקעכע אויף דעם נישטא. ס'הערט זיך, דרויסען איז אומיצער צוגעפאָהרען. פריידרע?ע מענשען פרעמדע ! אוז אי געה באַרוועס. זי כאַפּט דוי קליידער וואָס די אַלטע האָט איהר געגעבען און איילט און צווייטען חדר אַריון. | די א?uשע‏ לאכט פאר זיך אַליין גוטמוטהוג. ס'הערצעלע זאָגט וועז מען בעדארף שיד אַנטהאַז. עס קומען אַריין צוויי פרעמדע אידען. אַ טאַטע מיט אַ זוהן זעהט אויס זאָלען גוו זוון,. בויודע אויסגענעצט פון רעגען. דער איד אַ נאָט העלף, באָבעשו. א רעגען אַ ביסע?! דער יונגערמאן קלאַפּט אָפּ דעם רעגען פון היטעל. ווארעם דא אין שטוב. די א?לטע אַ נאַס-רעגען, וואס ‎é‏ ‏דער יונגנערמאן: א דונער געפאפען נעבען אונזער װואַנען. ס'פערד זיף אַוועקגער שטעכלט דיבאָם. דער איד וואו זיינען דאס די מאַנסבילען ? די אלטע קום אַרויס, מיין קינר, נעסט זיינען געקומען ! פריידע?ע קומט ארויס, שיך אויף די באָרוועסע פיס. א?לטע געפֿאָפען אַנטהאַן, שיף, כעדכע... ''99 פֿרץ הירשבוין דער איד וואו איז דער טאַטע ? פריידעלע ער איז געפאַהרען אין שטאָרדט אַריין. דער יונגערמאן אפשר דער איד ואס האַט געפיהרט האַלץ, אַזוי מיט א דאר, קליין פערדעלכע ? פריירעלע יא, ס'איז מיין טאַטע. דער איד אוו דאס איז אַ באכע מסתמא ? די אלטע לאַכט. דער יוננערמאן ואס לאַכט איהר, באָבעשן ? די אלטע אודאי, אַ באַבע, ווייסט ווי דען? רער יונגערמאן איף האב אייד ערגעץ געזעהען. כ'קען שווערען, אַז דאָס פּנים איז מיר בעקאַנט. דרי אלטע א אידיש פּנים, װאָס ? איז דיין באבען געראטען. דער איד אַ קלוגע אידענע. אַ קרבה מסתמא ? די אלטע נו אודאי א קרבה. פריידעפע זיי זיינען דא דורכגעגאַנגען מיט'ז וועג, אַריינגעסומען זיך אַפּרוהען. די אלטע איהר זעהט, נאר גאר אַ קינד -- אוז װאָסם פאר א ברויט זי האַט ''ראָושונקעם מימ מאַנדלען 93 פערקנעטען. זי דעקט אָפּ די דויזשע. דער איד נעהמט אראַפּ די קישען, ווארום ס'וועט ארוים פוז דייזשע. דער יוננערמאַן: דאס איז שויז געוועז איינמאַ? אויסנעקנעטען ! נישט אומזיסט אזוי אויפגעגאנגעז. 5 פריידרעלע כ'האָב גאַר נישט געקנעטען אַזוי פיעל. דער איד נאַ, נאַ, דאס איז שוין איינמאַל אַ ברויט. פריידעלע דער טאַטע ועט ברענגען קאלף, ווע איך אויסקאככען איז שטוב. ביז איצטער נישט געטארט. די מאַמע איז געשטארבען פסח. דער איד אַזױי, די מאמע געשטארבעז. מסתמא נאָד נאַר יונג געוועז, הערסט מיין זוהזן? אזוי יונג און איז פער'יתומ'ט געװואָרען. או ווֹי עס פיהרט אַפֿיין אַ שטוב! פריידרע?ע אפשר וועפֿען די אירעז עפּעס עסען ? כ'קעז אריינלעגעז קארטא- פעל איז אויווען. וועפֿען זיי זיך אַפּבראטעו. 5 די אלטע נו. אודאי װועפֿעןז די אירען עסען. פריידרע?ע איך ווע5 פֿויפעז אריינברענגען קארטאַפעל פוז שטאל. לויפט אַרוים. . דער איד א מיירע9 -= א פייער. א יתומה נעבֿיבען, א רחמנות. ליעגט איהר נא די מיפֿד אויף די ליפּען. ''24 5 פּרץ הורשבוין די אלטע וואקסט א גרויסע באלעבאסטע. דער יונגערמאַן אַבער זעה נאָר סאַראַ ברויט זי האַט פערקנעטעז, כאדכאדכא... פריידעלע קומט אַריין, טראָגט אין שירץ קאַרטאָפעל, ווארפט זוי אין אויווען אַאַריין. רער יונגערמאַן גענוג, נענונ... אַ, אַ, או אמת'ער ניהינום איז אין אויוועז. דער איד עס לייטערט זיף אוים דרויסעז. איהר וועט, באַבעשו, קענען זיף אַרויפכאפּען אויף מיין װואָגען; איך וועל אייךד אונטערפיהרען ביז אַ נאַהענטען דאָרף, וואו אידען זענען פארהאן. פריידעלע איהר וועט, באַבעשו, ביי אונז קענען איבערנעכטיגען. עס שטעהט אי לעדיגע בעט, וועט איהר קענען שלאָפען אין איהר. דער יונגערמאן או אַז מיר וועלען דא וועלען בלייבען ביז מאָרגען, וואו וועסטו אן אַרט מאַכען ? פריידעלע לאַכט פערשעהמט. ס'איז פארהאן ביי אונז א בוידעם מיט היי. דער יונגערמאַן: ועט איהר מיטפאָהרען, באָבעשו? רי אלטע וועל איף טאַקע געהן צופוס. איד בעדרארףה נעהז אהין פוז וואנען דו ביזט געקומען, מיין זוהן. דער איד אַ שאָד צו ברעכעז אלטע,פיס. מיר איז שוין שווער צו נעהן צו- פוס. ''ראָזשינקעס מים מאַנדלען 25 מפרדכי נדליהו קומט אַריין, נאַס, פערהאָרעוועט. פריידעלע אט איז דער טאַטע. ווי קומסטו אזוי גיד אהיים ? דער איד דאס איז דער באפעבאס ? שלום עליכם. מפרדכי נדליהו כ'האָב געלאָזעו מיין טאַכטער גאָר אפֿיין און איצטער, קיין עין הרע. אַ פוכע שטוב אידען. דער רעגען נעבראכט אהער? פריירעלע װאָס ביזטו אזוי פריה נעקומען ? ביזט דאָר נאַדּ אין שטאַדט נישם געווען. דער יונגערמאַן מיר האָבען אייר בעגענענט מיט אַ פוהר האַלץ. מפרדכי גדליהו כ'האָב צופיעל אַנגעפֿעגט, האָט זיך צובראכען אַן אַקס. פריידעלע או וועה! די אלטפע קיין סכנה נישט. אידען וועפען העלפעו. מפרדכי נדליהו כ'האָב געזעהן, אַז היינט וועל איך שוין סיי וי נישט אָנשפּארען אין שטאָרט, האַב איך ס'פערדע? אויסגעשפּאנט אוז געקומען רייה טענדיג א היים. ב'ווייס, געלאַזען זי אפֿיין אוז דאָס קליינע איז מיר אויד עפּעס נישט מיט אַפעמען. נו, געפֿובט איז גאָט, געטראפעז א פולע שטוב אידען. פון וואנען פאָהרט מעו עפּעס ? דער איד מיר זיינען נישט פון נאַהענט. מפרדכי נדליהחו דאָס זעהט מען. כ'וואוין שויז באַפֿד אַ יאָהר צוואנציג איז דעם ''26 פרץ הירשבוין געגענד און עפּעם נישט בעקאַנט. דער איד עס קומט נישט אויס מיט דעם ווענ צו פאהרען. מפרדכי גדליהו אוז די באַבע קוקט מיר שוין יא אויס אביסעל בעקאנט. די אלטע א אידיש פּנים װואָס ? מפרדכי נדליהו װואַלסטו עפּעס געמאכט, מיין טאַכטער, אן עסען פאר די אירען. פריידעכע כ'האַב אַריינגעווארפען קארטאַפעל אין אויוועז אריין. דער איד װוי איף הער, איז די מאַמע איהרע אוועקגנעשטארבעןז ? מרדכי גדכליהו פערפינסטערט געוװואָרען אין שטוב. רער איד מען בעדארף דעם בטחון נישט אַנווערען. די אלטע צו פריידעלען. אט זעה די קארטאפעל זאַלעז נישט פערברענט ווערען. פריידעפע עוסק'ט זיך ביים אויווען. דער יונגערמאן איהר האַט געהערט דעם גרויסען דונער2? מפרדכי גדליהו ער האט אַ בוים אויסגעבראכען, געפאַלען אויפ'ן רעכטען מיטעז וועג. פריידעכלע שאַרט אַרוים די קארטאָפעל, ברענגט צום טיש. דער עולם רוובע די הענט, נעהמט זיך צום עסען, בלאָזען און עסען מיט די שאַָלאַכץ. ''ראָזשונקעס מיט מאַנדלען 27 מפרדכי גד?יהו קומט איהר, באָבע, נעהנטער צום טיש. נעהמט א קארטאפע.. די א?לטע נע, ס'וועט שויז אַזױ רעכט זיין. זי עוסק'ט זיך ביים פייער. פריירעלע כֿאַזט מיר, איך ווע דעם פייער צושאַרען. מפרדכי גד?יהו װוי זענען עפּעם די מסחרים איז אייערע קאנטען ? דער איד די מסחרים שלעכט אויף דער וועלט. נאָר ביי מיר, נישט צו פאר- וינדיגען. ; מפרדכי גנדליהו אין דעם נעגענד אויד דאָס אייגענע. נישטאַ וואו א פוהרע? האַײיו אַבצואווארפען. דער יונגערמאז: דאס איז אייער גאַנצער מסחר? מפרדכי נדליהו ס'הויבעז זיר נישט די הענט פאר עפּעס בעסערכ. דער איד מען בעדארף נאָר דעם בטחון נישט אַנווערע:. מפרדכי נדליהו אוו ואס איז אייער מסחר ¢ דער איד מען האַנדעלט מיט תבואה. דער יוננגנערמאז מיר פיהרען גרויסע געשעפטען. מפרדכי נד?יחו יא, אז מעז קעז עס נאַר דערגרייכען. ''28 פרץ הירשביין דער איד אבער שווערע צייטען אַנגעקומען. דער מסחד פאלט. מפרדכי נדליהו וואוהין פאהרט מען עס איצטער? אויך מסחר2? דער איד יא... שוין פוז זיינעטוועגען : מיין זוהז'ס וועגען. פריידעכע טאַטע, כ'האָב נאַף האלץ צוגעווארפען איצטער, האב איך מורא, ועט זיין צו הייס אין אויווען. די אטע אט טשעפּע זיי נישט. זאַלען זיי דאָרטען זיך רעדען. מיר וועלען | שוין זיר ווי ס'איז או עצה געבעז. זעה נאָר דער ברויט זאָל פון דייזשע ניט ארויסלויפען. - מפרדכי גדליהו ס'קליינע עופה'לע איז מיר עפּעס איינגעפאלען. האָדעוועט זיך אַהז אַ מאַמען. פריידעכע ווייסט, טאַטע, פּיניעלע איז שוין בעסער. עס שניידען זיך איהם ציינדעלער. דער איד קום, מיין זוהן, וועלען מיר זעהן װואָס אויף דרויסען הערט זיף. דאכט מיר, ס'ליינערט זיר אויס. געהען אַרויט. מפרדכי גדליהו האט איהר, באַבע, געזעהן ס'קליינע יתום'ע5? די אלטע אַ ליכטיג קינד, ט'זיין געזונר. מפרדכי גדכיחו געהט אין צווייטען חדר. ''ראָזשונקעס מוט מאַנדלען 29 פריידעלע בויב ביי אונז, באַבע. איד ווע דעם טאַטען זאַגעו. די א?לטע בכוע נאָר ענג מאכעז איז שטוב. נאכסאַל בעדארף מעז אן אלט מענש איז שטוב? או אַלטע מענש בעדארף נישט פערנעהמען צוה פיעל אַרט. מפרדכי נדליהו קומט אַרויס. שלאָפט און די היץ האָט אַבגעטראטען. די אַלטע ועט זיין געזונד. קיין סכנה. ציינדעכעף שניירען זי איהם.. מפרדכי נדליהו ווען די מאַמע װואַלט עס פֿעבען. די אידען קומען וויעדער אַריין. נו וואָס, עס לייטערט זיךד אויס ? מייז וואגען האַלץ ועט שויז מסתמא איבערנעכטיגען אויפ'ן וועג. כ'ווע5 נאַד בעדארפעז געהז אין דאָרף אריין ערגעץ אנטלייהען אן אקם. דער איד אפשר וועכען מיר זיד נאָר אומקעהרעז צוריק. מע וועט קענעז נעה- מען מייז וװואַגעז. 5 מפרדנכי נרליה וואוהיז איז מעז עס נעפאַהרעו, טאַקע אַהער ? ראַ עפּעס אַוֹ עסק געמאַכט ? דער איד שמייכעלט. נאַד נישט בעוואוסט. אפשר וועט מעז דא מאכעז מסחר. ווי רופס מען אייך 2 מפרדכי נרליהו | נישט בעקאנטעף באנ'אייף. מררכי גדלֿיה איז מיין נאַמען, נאַד א זיידרע. ''30 פרץ הירשבוון דער איד אוז איר ביז בנימין מינטשיצער. מפרדכי גדליהו אַוש פוז מינטשיץ! דער יוננערמאןו נעכטעז נאָר האלבע נאכט ארויסגעפאַהרען. מפרדכי נדליחו מיט מייז פערדעל װואָלט איר נאַד היינט דא נישט אַנגעשפּארט. בנימין: ווי אלט איז אייער טאַכטער ? מפרדכי גדליהחו שוין זעכצעהן יאהר, קייז עיז הרע. א בריה ווי די מאַמע איהרע, זאל זיין אין גודערן. פריידעלע ואס בעדאַרפסטו מיך אזוי לויבען, טאַטע ? בנימי: דאס איז אַ בן יחיר. יצחק איז זיין נאָמעז. נאָףּ אַן עלטערזיירען. יצחק און פריידעלע קוקען זיך דורך. בייודע פערשעמטלעך. די אַלטע לאַכט גוטמוטהוג. הא, נעלאָזען איז אויווען צוויי קארטאפעל. גאַר פערברענט נעווארעז. מפרדכי גדליהו אַזװי גאר, אויד א בן יחיד. העלפט מסתמא דעם טאַטען. ווען איךד װואָלט האָבען א גרעסער אינגעל איז שטוב, װואָלט ער מיר אויף געווען אביסעל בעהילפיג. בנימיו איך פאהר עס איצטער אנקוקען א כלה פאר איהם. נאַך נאנצע צעהן מייל פון דאַנען. ''ראָזשונקעס מימ מאַנדלען 31 מפרדכי גנדליהו ווייטלער. בנימיו איך זאָג אויף, אז ס'איז צו ווייט. ס'איז שון א לאנגע מעשה אין דעם. כ'האַב מיר געטראפען ארום שבועות אויף א יריד מיט א מענשען, א ביסעל בעקאנטלער. מען האָט זיר צונויפגערעדט... אוז דאַ אנומעלט האָט ער וויעדער בעפויפען דורד זיינעם א קרוב. טראכט איך מיר, די צייט איז שטיק, ס'פערד עסט דעם האַבער, אט לאַמיר ויד אַריבערכאפען. אבער אי טראכם אפֿיין -- ס'איז אביסע? ווייטלער... ווענדט זיך צו פריידלע'ן. ווי רופט מען די 4 פריידעלע פריידע לאה. מפרדכי גדליחו איהר מאַמעס א מאמע געוועז. בנימיו פערשטעהט איהר מיר, די געגענד דא נעפעכלט מיר זעהר. געדיכטליף רערפער אַרום, און די פעלדער קוקען מיר אויס אביסע? חשוב'ער װוי אין מיין געגענד. מפרדכי גדליהו די היענע תבואות האָבעו אַ שם. יצחק ווען איד װואָלט דאָ אין רעם געגענד געזעסען, א, 8! פרדכי גדליהחו איך ווייס עס אפֿיין. נו איז מען געבכיבען װוי אויפ'ז װואַסער. הוי בען זיך נישט די הענט. בנימיו איך וועל אייף זאָנען דעם אמת, דער רעגען האַט מיף אהער ארייכ געבראכט. כ'זיץ אוז טראכט, אפשר איז עס אַ גאַטדזאף. איהר זענט אַ איר ואס געפעכט מיר. מיכא, אַרים איז קייז חרפה נישט. אוו דער עיקר דער געגענד. ''39 פרץ הירשביין מפררכי גנדליה איך זאָג אויךד, אז דער גענענד איז אַ פיינער. בנימין . װאָס זאָגסטו, מיין זוהן, אפשר טאַקע א שאָד צו טרייבען ס'פערד נא גאַנצע צעהן מייל?... איהר הערט, באָבע, װאָס מיר רערע דא ? ואס זאָגט איהר ? די אלטע ואס זאָל איך זאָגען ? געבענשט זאָל זיין א אירישע שטוב. כע, כע, עשירות, אַרימקייט, אַלץ פון גאָט. נו, זאָל זיין געבענשט א אי- דישע שטוב. בנימין כא, כא, א קלוגע אַלטע, װוי איך בין א איד. אלץ פון גאָט, װואָס זאד לעז מיר זיר דא נאַרען ? מפרדכי גדליה די גאנצע זאד גאָר קשה'דיג, עפּעס גאָר א וואונדער. לאַכט. עפּעם טאַסע... נישט צו גלויבעז. װװואָס זאָל איך זאָגען ? בנימיו איך וויל מיין זוהן לאָזעז אין דעם נענענד. ער וועט דא אַָנהויבען פיהרען מסחר --= אַז מען האט א גוט פערד איז עס קיין מינטשיץ נישט אזוי שטארק ווייט. נו װואָס זאַגסטו, מיין זוהז, האָסט חשק צו פאַהועז ווייטער$ ‏ מפרדכי נדליה צו פריידלען, וואָס שטעהט נעבען אויווען מים אַ צופלאַמט פּנים. דו הערסט, מיין קינד, װואָס מעז רעדט דא ?... כ'ווייס, כ'װואָלט פאר איהר קענעז האָבען אַ שטיקעל נדן... פריידעלע לאָזט אַראָפּ דעם קאָפּ פערשעהמט. בנימין װאָס איז דאָ פארהאן אַ סד צו רעדען. װװואָס בעדארף דען מיין קינד נדן? לאַמיר דא איבערנעכטיגען. קום נאַר אהער, טאַכטער, אָט ''ראָזשינקעס מיט מאַנדלען 59 זעהסטו, ס'איז מיינער א זוהן, א בו יחיד. ס'פעהלט איהם גאַר נישט. די מאַמע מיט פּוטער געקאַרמעט. מפרדכי נדליה איהר מאַמע זאָל זיין אין גז עדן, האַט אויר איבער איהר געציטערט. בנימין װאָס איז דאַָ צו באלאמוטשען, אויב ס'איז א נאַטדזאך. געפאָהרען אַנקוקען אַ כלה, נו האט גאָט געמאַכט איך זאל גאַנצע צעהן מיי? פערשפּאָרען ס'פערד צו טרייבען. גיט א האנט, ר/' מרדכי גדליה... מיין אידענע וועט אויד זיין צופריעדען -= געוויינט װאָס כ'פיהר איהר בזדיחיד אַװעק אין אַזאַ ווייטקייט. מפרדכי נדליה מילא מען איז דאר אידען. מען זעהט דאָךּ, ס'איז א גאַטזזאַר... בנימין יא, כ'מיין אפשר זאל איך שיקען נאָךף דער אידענע מיינער... טא גיט א האנט, ר' מרדכי גדליה. יצחק איד וועל די שטוב אראפּווארפען. כ'וועל בויען אַ גרעסערע נעבען וועג. מפרדכי נדליה ס'האַלץ איז נוט. מען וועט אפשר בעדארפען צובויען נאַך א האל- בע שטוב. די אלטע די זוז האָט זיד שויז בעוויעזען. אַזוי ניך זיך אויסגעלייטערט. נו, ב'וועל שוין געהן. פריידעלע בלייבט דא, באַבעשו, ביז מאָרגען. מפרדכי נדליהו טאַקע וואוהין ? בלייבט שוין דא נעכטיגען. בנימין מען וועט אייךד אונטערפיהרען שפּעטער אביסעל. -- em ''34 פרץ חירשביין יצחק כ'וועל אייךד אַבפיהרעז וואו איהר בעדארפט. די אלטע קלויבט צונויף איהר פּעקעל. אנ'עברה צו זיצען אַזוי לאנג אויף אייז אַרט. יצחק וואס איילט איהר זיך ? בלייבט דא. פריידעלע בלייבט דאָ, באַבע, איך וועל ווייזעז װואָס איהר האַט מיר איבער- געלאַזען. די אַלטע נישט איצטער. שפּעטער, אז מען וועט בעדארפען. מפרדכי גדליהו איהר זענט דאָף הונגעריג. די אלטע אבי די זון האַט זיר שוין בעוויעזעז. ביז נאכט נאָד אַנשפּארען וואו אויה א נאַכטדלעגער. מפרדכי גדליה נו נעהט. געזונטערהייד. ער העלפט איהר אָנטהאָן דעם פּעקעל. די אַלטע געלויבט איז גאָט. אביסעל גרינגער געווארעז דער פעקעל. בנימין אנ'אלט מענש, געקענט אונטערפיהרען. פריידעלע אט וועל איך אייךד אריינלעגעז געבראַטענע קארטאָפעל אין פּעקעל. טהוט עס. די אַלטע קושט פריידעלען. נו, נו, זיי נעזונד. גיב אכטונג אויפ'ן קינד. געלויבט איז גאָט, ס'פע- ''ראָזשינקעס מיט מאַנדלען 35 קעל גריננער נעװאַרען. א גוטעז טאַג. קושט די מזוזה און כאַפּט נאָך אַ קוק אין אויווען. זעה, מיין קינד, אין אויוועז ועט ווערעז צו קאַלט. 5 געהט אַרויס, אַלע בעגליוטען זי מיט די בליקען, ווינשענדיג איהר א ,געהטדגעזונד". מפרדכי גדליה זעה טאַקע, מיין קינד, אַז דער אויווען זאַל נישט אויסקיהלעז. בניפיו וועלען מיר טאַקע באלד זעהן ווי פריידעלע וועט עס א ברויט באקען? פריידרעלע פערקאַשערט די אַרבעל און הויבט אָן אַרויסצושאַרען טיט דער קאָטשערע די רויטע קוילען פון אויווען. אַלע דריו מאַנסבילען שמע- הען פון ווייטען און קוסען מיט גרויס לועבע צו איהר אַרבייט. ''''אויפ'ן שווע? א פּאָר שטריכען ''פערואנעו: פנחD‏ פיינבערג: רבקה זיין שנור ראזי-איהר טאָכטער דוד קאַפלאַן אהרן העלער. ''אויפ/ן שוועל 39 אַנ'אַלטמאָריש, רייך געמעבלירט צימער. גענוג פענסטער. רעכטס צוויי טירען. אין הינטערגרונד די אַריינגאַנגס טיר. סוף זומער. אַרום האַלבען טאָג. ראַוי קומט אַן. בלייבט אין טיר, רעדט צו אימעצען דרויסען. קום ארייז. וועסטו זיצען ביי מיר איז צימער. - העלער בעווייזם זיך אויפ'ן שוועל. דיין מוטער ליידט דאפון. ראוי זי וועט דיף נישט בעכֿעדיגען ביי זיךד אין שטוב. העלער נישט דערפאר. איך ויל איהר נישט פערשאפען קייז עגמות נפש. נוט, כ'וועל זיצען א וויילע ביי דיר אין צימער. ער געהט אַריון אין ציומער. ראוי מאמע, מאַמע ! רבקה קומט אַרויס פון דעם אַלטענס צימער, פארזאָרגט, נידערגעשלאָגען, שריי נישט אַזוי, מיין קינד, ער איז נאַר װאָס איינגעשלאַפען. רא:זי וואס מאכט ער? רבקה איך ווע עס נישט אויסהאַלטעז. ראוי 5 װאָס קוקסטו מיר אַזױי אַן נפייך ווי איך װאַלֿט געווען שולריג ? רבקה האסט קיין רחמנות נישט אויפ'ז זיידעןז, טאַ האב רחמנות אויף מיר. ''40 פרץ הירשבוון ראַוי איך וועל דאַ דערשטיקט ווערען אין שטוב. רבקה / ער האט נאָר װאָס געפרעגט אויף דיר. ער לאָזט דיף פוז די ליפּען נישט אראַפּ. ראַוזי . איךר קעז איהם נישט מאכען צוריק יוננ. רבקה וועז דו װואָלסט געדענקט דעם טאַטען דיינעם, וװואָלסטו ערשט וו סען ווער עס נעהט אוועק פון דער וועלט. ווישט די טרערען. ראוי אַ מענש לעבט נישט אייביג. רבקה ס'איזו טאַקע אלץ אמת, אַבער נישט אַזוי האָט עס געדאַרפט זיין. ראוי איךד בעט דיר רעד מיר נישט דאפוןז. כ'האָב דיר געזאָנט, אַז כ'בין איהם אַלץ מוחי. זאָל ער אָבשרייבען זיין פארמעגען פאר וועמען ער וויל. א מענש װאָס קלייבט זיר שטאַרבען בעדארף נישט שטעהן אין וועג דעם װואָס בעדאַרף נאַר לעבעז. איף וויל לעבען ! צSבקה-‏ נו גוט. ווער לאַזט דיר נישט לעבען? ראוי רו מיט'ן זיידען. כ'וויים נישט װואָס איהר ווילט פוז מיר. רבקה מאַכסט זיך אומגליקליך. ראוי זאל עס קיינעם נישט אַרעז. כ'ווע? דא דערשטיקט ווערען אין שטוב, רבקה אַבער אריינגעהן צו איהם קענסטו דאַר. ער ווי? דיר זעהן. ''אוום'ן שוועל 41 ראוי װאָס בעדאַרף ער מיךד2? רבקה ווייסט, װואָDס‏ בעדארה ער דיף... ער איז דאָך דיין זיירע. ער וי דיךד זעהו. ראַוי איך ווע צו איהם מעהר נישט אריינגעהן. װואַס ווילסטו פוז מיר האָכען ? 5 רבקה איך וויל נאַר, דו זאָפֿסט וויסען, אז דער זיידע כיגט אויפ'ז טויטעז בעט אוז דו פיהרסט זיך אויף... ראוי מאמע, כ'בעט דיר, לאָז צורוה. כ'וועל צו איהם נישט אריינגעהז. רבקה ביזט ס'איינציגע װאַסם איז איבערגעבליבען פוז זייז זון. ראוי איר וויים ואס ער וויל מיר זאַגעז אוז דאריבער וויל איךד צו איהם נישט ארייננעהן. איך קען זייז בליק נישט איבערטראַגען. זיינע בליקען געהן מיר נאַר. רבקה ער כאָזט דיך פוז מויל נישט ארוים. ראוי זאָל ער מיר נישט שטעהן איז וועג. רבקה ער וויל זיין אייניקעל זאָל חתונה האַבען מיט א שענעם אידען אוו ער איז גערעכט. ראַוזי ער האָט מיר נישט צו זאַגען קיין דעה. רבקה איךד וויל עס אויךד. הערסט, איד וװוי? עם. ''42 פּרץ הירשבוין ראוי שוין, זאָג מיר װאָס נאַד ווילסטו פוז מיר? אט אדרבה זאָג מיר װאָס איז א שענער איד ? איך וויים עס נישט. מיר איז שען דער וועמען איד האָב אויסגעקליבען. רבקה טאַ פאר וואס ווילסטו צו איהם נישט אריינגעהן ? כ'וויים, אַז נישט מיט דיין אייגענעם שכל טהוסטו עס. ווארום מיין קינד האט גאָר נישט נגעקענט זיין אַזוי שלעכט. ראָוי געהט צום טיר פון איהר צימער. העלער קום אַרוֹים אויף א מינוט. רבקה ער איז דא איו שטוב, איך וויל איהם נישט קענען! העלער קומט אַרויס. . אט בין איךד באנ'אייך אין שטוב. ענטשולדיגט מיר. אויב איהר ווילט עס נישט, וועל איף ארויסגעהן. רבקה ואס ווילט איהר האָבען פוז מיר ? איהר ברענגט אנ'אומגליק אויף מיין שטוב. העלער פארקעהרט. נאָך מיט א וויילע פריהער האָב איף ראָזין נעבעטען אַז זי זאָל צונ'איהם אריינגעהן. איך וויל אליין זיף זעהן מיט איהם זאָל ער מיר זאָגען װאָס ער האָט צו מיר. רבקה מייז קינד איז צו מיר קיין מאַל נישט געווען אַזוי פרעמד. העלער איד אליין האַב איהר געהייסען זי זאָל זיצען נעבען זיירענס בעט. זי האַט עס מיר צוגעזאַנט. 5 ''אויפ'ן שוועל 43 ראַוי איך וועל נישט געהז. העלער איך וועל אליין געהן צו איהם. רבקה ניין, ניין, מען בעדארה נישט. צוליב אייף איז ער קראנק. איהר ביידע פארקירצט איהם זיינע יאָהרען. העלער איהר זענט א מוטער פון אייער קינד אוז איהר טאָרט נישט רעדען אַזוי. רבקה איך מעג, פערלאנגען אַז מיין קינד זאָל זיין נפֿיקליף, איהר הערט ? העלער איך וי איהר זאָלט מיר פערשטעהן. רבקה איך וויל אייך נישט פערשטעהז. העלער ואס האָט איהר צו מיר? רבקה איך וויל איהר זאָלט לאָזעז צורוה מיין קינד. העלער 5 אי וועל עס טהאַן, אָבער פריהער וי איף רעדעז מיט/ז אלטטז. ראַזי דו וועסט ניישט אריינגעהן צו איהם. העלער איך פארשטעה נישט פארוואַס. ראַוי איךד האב פאר איהם מורא, און דו בעדארפסט צו איהם נישט געהו. העלער איךד וויל מיט איהם רעדען; איף ווע? איהם בעווייזען אז ער בע- ''44 פּרץ הירשביין דאַרף זיין קינד נישט שטעהן אין וועג. רבקה 5 נישט ער איז אין דעם שולדיג; איך אליין זאנ אַז איהר זאָלט מיד און מיין קינד צורוה לאַזען. העלער איך ווייס, אַז איהר האָט צו מיר גאָר נישט ; ווען דער אלטער זאל נאַרניט שרעקען מיט'ן אבשרייבען זיין פארמעגען פאר שטאָט -- רבקה איךף וויל נישט געהן צוליב אייך איבער די הייזער. איך קען אייף נישט אוז מיין קינד איז נאָך צו יונג. זי וועט אַהן דער מאַמען נישט טהאַן אַזאַ זאַר. דוד קאַפלאן קומט אַרוין. אַ גאט העלף. רבקה אַ גוט יאַהר. מיין שווער האָט היינט צוויי מאַל געפרעגט אויף אייר. ראוי רעדט מיט העלערע'ן ביים טיר, זיי געהן ביידע אַריון צו אוחר אין צומער, זי קומט באַלד אַרוים צוריק. דור קאַפּלאן מען האָט היינט פון זיינעטווענען געזאַגט איז שול תהילים. וואַם מאכט ער? רבקה זעהר שוואר. דודר קאַפּלאן מען האָט מיך געשיקט פוז שטאָט זיד דורכרעדען מיט איהם ווענען אַ פּאַר נויטינגע זאַכען. ער האָט צונעזאָגט נאָך פאר אַ יאָהרען, אז ער ועט שטאָט העלפען. איצטער שמועסט מען, ער האָט אלץ אַב- געשריבען פאר'ן אייניקעל. ''אויפ'ן שוועל 45 רבקה הערסט, מיין קינר ? דור קאַפּלאן דאס איז עס אייער טאַכטער? אויף דיין מזל פאַלט אויס אַזאַ עשירות ; נו וועסטו וויסען װואָס צו טהאן מיט'ן זיידענס פארמע- גען ? ראָוזי איך ווייס נאר נישט. דוד קאַפּלאן ווינציג אידען אַזעלכע איבערגעבליבען. וועסטו וויסען וואו צו געבען אוז וואו צו שפארען ? 5 ראוזי דערוויילע איז עס נאָך זיין פארמעגען. דוד קאַפּלאן אזוי רעדען היינטיגע קינדער. יא, קען מען אריינגעהן צו איהם ? רבקה מיר דאכט, אז ער איז איינגעשלאָפען. דודר קאַפּלאן שען געפיהרט זיין וועלט. זיין אָרט וועט בלייבען לעדיג. מען האָט אַלץ געהאָפט, אַז ער אלייז וועט נא דעם ביתדיתומים בויען. כ'האָב מיט איהם גערעדט וועגען דעם. רבקה הערסט מיין קינר ? דוד קאַפּלאן האָט נאַר נישט קיין פּחד. ס'וועט נאָך בלייבעז גענוג פאר אייער קינד. איר וויים גאַנץ גוט, װאַס עס איז געווען זיין ווילען. רבקה איהר האָט אַ גרויסען טעות אויב איהר מיינט, אַז ער פארמאָגט אזוי פול. ''46 פַּרץ הירשביין דוד קאַפּלאן פאר וואס זאל מען נישט וויסען? ווער ווייסט עס נישט זיינע הייזער אין שטאט + געהט צום חולה'ס טיר. רבקה ער איז זעהר שוואר ; גלייכער מען זאָל איהם לאַזען צורוה. דוד קאַפלאן איהר זאָגט דאך, אַז ער האַט זיר נאַכגעפרעגט אויף מיר. אפשרף האָט ער עפּעס נויטיגעס צו זאָנען. געהט אַריין אין צימער און פאַרמאַכט די טיר הינטער זיך. ראָזי ואס בעדארף ער דאַ? רבקה האָסט דאר געהערט וװװואָס ער האָט גערעדט. אונז וועט נאָךד אויס- קומען אַוועקצוגעהן איבער די הייזער. ראזי געהט צום קראַנקענס טיור און הערט זיך איין. רבקה זעהסטו ווי דו ציטערסט. ראזי געה מאַמע, אַריין און הער װװאָס ער רעדט מיט איהם. דוד קאַפלאן קומט אַרויס. איך וועל געהן רופען נאַר א פּאַר מענשען. ער וויל שרייבען א צואה. רבקה װואָס?! דוד קאַפּלאן איהר הערט דאַך, ער נוֹיל שרייבען אַ צואה. ''אוופ'ן שוועל 47 רבקה ער האָט דאָך שוין אייז מאַל געשריבען. דוד קאַפלאו אפשר וװוי5 ער דאָרט עפּעם איבערמאַכעז. כ5 זמן א מענש לעבט קען ער טהאַו מיט זיז פארמענען װואַס ער ווי?. רבקה 5 איך ביז אנ'אומגליקליכע אלמנה מיט א יתומה. מיר וועלען נאָך בעדאַרפען אָנקומען צו כייטען. ראָזי, קינד מיינס, געה אַריין צום זיירען, בעט איהם ער זאָל אונז נישט פארגעסען. דוד קאַפלאו איהר ווייסט וואָס עס הייסט דער וויכֿעז פוז א גוסס? ווער זענט איהר אַזעפכע װאָס איהר ט'זיך איינשטעלען אנטקעגען דעם ווילע: פון פנחס פיינבערג2! צו ראָזין. ווייסט אַז דו ביזט מקצר זיינע יאהרען ? ! רהא:זי איהר האָט נישט קיין דעה צו זאַגען אויף מיר. דוד קאַפלאו שעמעז האָט איהר זיר בעדארפט אַזוי צו רעדען. אַזוי זיף צו פאר- געסען. רבקה ס'הארץ איז איהר נעביף פארביטערט. דוד קאַפּלאו איך בין נאַר א שפיח פוז שטאַט, אוז מעהר גאַר נישט. געהפט אַרויס. רבקה מיין קינד, האָב רחמנות אויף מיר. באכלד וועט אלצדינג זיין פארפאלען. נעה אריין צו איהם. זאָג איהם, אז ער איז מחיוב צו האָבעז דיך איז זינען. קושט זי. וועסט ארייננעהן צו איהם, יא ? זאָג איהם צו, אַז דו וועסט איהם פאַלגעז אוז דאנאָדּ וועט מען זעהן אפיטר... ''48 פרץ הורשביין פנחDם‏ פיינבערג עפענט די טיר און בעווייזט זיך אויפ'ן שוועל. ער איז שוואַך קוים וואָס ער האַלט זיך אויף די פיס. די פרויען פארוואונדערט און צעטומעלט. רבקה גאט איז מיט אייך. איהר וועט דאַך נאַד פאַלען. נעהסט איהם אונטער'ן אָרעם. פנתחס פיינבערג כ'האַב נאַך כוח... אט אַזוי האַלט מיף צו. כ'וועל מיר אביסעל דורכגעהן איבער'ן שטוב. רבקה אפשר איז טאַקי גלייכער, װואָס איהר זענט אראַפּגעגאַנגען. פנחDס‏ פיינבערג בעמערקט ראָזין. אט איוזי, כא. מיר האַט מען געזאָגט, ביזט אַװעקנעפאָהרען. כא, געײאזעו אַליין דעם זיידען און אַוועקגעפאַהרען. ער לאָזט זיך אַראָפּ אין אַ טיפען שטוהל. נעהסט ניט אַראָפּ קיין אויג פון ראַזין. ראוי ואס מאכסטו, זיירע ? פּנחD‏ פיינבערנ קום נאהנטער. האסט מורא פאר'ן זיירען. כא, אזוי פון ווייטען. ראוי אט בין איף. פנחDס‏ פיינבערג קום אהער, נאַד נאַהנטער. די אויגען זיינען מיר שוואד. כ'האָב דיר געגארט צו זעהן און דו, ביזט אַוועקגעפאָהרען, האט מען מיר געואַגט. ווי קומט עם, הא ? רבקה סוט טרעהרען ''אויפ'ן שוועל 49 װאָס קעז איד מאכען ? איך בין נישט שולדיג. פנחDם‏ פיינבערג צו וואם גענארען א זיידען? כא, זאָגט מען, ס'אייניקעל וויל דיף נישט זעהן. נישט אמת, כא ? ראוי 5 איד האָב דיך ליב, זיידע, אוןז כ'האָב דיד געוואלט זעהן. פּנחDם‏ פיינבערג האָסט פיד האָלד, זעהר האַלר, דאַףּ ביזטו מיר נישט קיין זוהז פוז מיין זוז געבוירען און גאר פרעמד... נעגארט דיר אַנצוקוקען, אפשר האָסט מיף האָלד, זעהר האָלד... דאַר ביזטו מיר נישט קיין זוז. פון ס'פּנים פוז מיין קדיש זעהן; געמיינט איז טאַטען געראטעןז. כא, נגענארט מען מיף. 5 5 ראַוזי כ'האָב דיר זיידע נישט געװאָלט אנטהאָן קייז צער. פּנחDס‏ פיינבערג צער... כא, כא... ווייסט נישט װאָס ס'איז. ווי קומט א קינד צו וויסען? א זיידע יא, ער ווייסט. כ'האַב מיר מטריח געווען צו . דיר. געוואלט דיף זעהן כע = כע -- געוואוסט װואַס דא קומט פאַר אין שטוב. מיד גענארט מעז נישט. װואַלסטו געווען א קריש, מיינם א גלייכען, כא... ראוזי וווינט װואָס ווילסטו פוז מיר, זיידע ? פנחDס‏ פיינבערג ניטע. מעז בעדארף נישט וויינעז. האַסט א שטארקען רצוןז. אמת, נישט צו געהן אויפ'ן גלייכען וועג. נו, ואס ט'איהר דא טהאַו מיט מייז פארמעגען ? נאַךף נישט באטראכט װואָס צו טהאַן? וועסט פיהרען אַ אידישע שטוב, הא ? ראוי אי וויים נישט וװוי אַזוי צו פיהרען אַ אידרישע שטוב. ''50 פרץ הורשבוין פנחס פיינבערג נישט געלערענט ? קענסט מיףד נישט ? נישט דיין זיירע ? קוק מיף אַן: פּנחכ פיינבערנ, יא ?.. ראזי איר בין נאָך יונג און וויים גאר נישט. פנחDס‏ פיינבערג נישט אמת! אַז ביזט יונג געווען האַסטו נישט גערעדט מיט אַזאַ העזה. און װואָס זאָגט די מאַמע? רבקה איד האָב שוין אויסגעוויינט מיינע אויגען. פנחDס‏ פיינבערג וויינט נישט. מען בעדארף נישט. כ'פארלאנג נישט... וועסטו געבען צרקה פון מייו פארמעגען ? רהאזי פרעג מיר נישט. דו לעבסט דאָךר נאַף. איד וויל דו זאַָלסט נאַף לאַנג לעבען. פנחDס‏ פיינבערג לאַכט מיט אַ שוואכען קינדערשען געלעכטער. אט דאס איז קלוג געזאָגט. ווילסט כ'זאָל לעבען, כי, כי כי... רבקה אדואי וויל זי, איהר זאָלט זיין געזונד אוז שטארק ; ווארום וואָס סען, חלילה, פוז אונז ווערען ? פנחD‏ פיינבערג נענוג נעלעבט. ס'קומט מיר נישט מעהר. קוקט זיך ארום. ראוזי וועמעז זוכסטו, זיידע ? פנחDם‏ פיינבערנ דוד איז געווען ביי מיר; ער איז אוועקגעגאננען ? ''אויפ'ן שוועל 5 51 רבקה די שטאָט וויל ביי אייך אלצרינג צונעהמען. פנחDס‏ פיינבערג איך גיב מיט מיין אייגענעם ווילען. כ'האָב נאָך א ווילען. רבקה וואס וועט ווערען מיט אונז ? פנחDס‏ פיינבערג לאַכט זיך פאנאַנדער, הא, אבן תשעים זאָל פאר אייך זאָרגען ? יונגע מענשין: פאַרהאז אַ גאַט, א גרויסער גאָט, ער דאגה'ט. איך קען נישט פערזארגען. נעהמט נישט אַראָפּ קוין אויג פון ראָזין, וואָס שטעהט אָנגעשפּארט נעבען זיין שטוהל. 5 ראוי הייבט אָן וויינען. װאָס ווילסטו פון מיר ? פאר װואָס פּייניגנסטו מיך ? איד ביז דאָף שוין אַנ'עפטער קינד; צו האָב איך דיר נישט געפאַלגט א מאל ? פנחDס‏ פיינבערג נעהמט איהר האנט וועלענדיג זי בערוהיגען אָהן ווערטער, שווויו- גען אַלע אַ צייט. וויל זיך אויפשטעלען, פאַלט צוריק אין זוין שטמוהל. זאָגסטו, אז דו וועסט פאלגנען א זיידען. כא, כ'וועל דיר נלויבען ווען דו וועסט מיר צוזאגען. ראָוי וואס האַסטו צו איהם $ דו קענסט איהם נישט. פנחDס‏ פיינבערג איד האָב פאר דיר אויסגעקליבען אַן עהרליכען אירען. א זוהז פון צדיקים. ראוזי וואס שוויינסטו, מאמע ? דו קענסט דאר זאגען... פנחDם‏ פיינבערג כ'וועל אלצדינג אַבגעבען שטאַט: אויף צדקה. ''52 5 פּרץ הירשביין רא:י 5 זאָג דו איהם מאמע, אז אומזיסט בעשטראפט ער מיר. וואס האָט ער צואיהם; ער קען דאָךּ איהם נישט אפילו. איד קען זי נישט לאזען טרעטעז מיט די פים. פנחDס‏ פיינבערג נישט לאָזען טרעטען מיט די פים... כא, גערעכט. דער זיידע האַט זיד אויךד נישט געלאזט טרעטען מיט די פים... טא רוף איהם אַהער, כ'ווֹיל איהם פרעגעז, װואַס ט'ער טהאַז מיט מיין פארמעגען. רבקה נעה רוף איהם אריין. ראזי איךר וויל נישט. פנחDD‏ פיינבערנ ווער, הא? העלער פומט אַריין געהט גלויך צום אַלטען. אט בי איד: כ'האָב שויז עטליכע מאָל געװואָלט אריינגעהן צונ'אייר. פנחDס‏ פיינבערנ ראס ביזטו? יא? העלער יא, ר' פּנחס. פנחם פיינבערג ריר נעפעלט מיין אייניקעל? העלער אי וועל בעטען באנ'אייר אייער װװואָרט. פנחס פיינבערג כי, כי, כי, ווייסט, זי איז אנ'אָרים קינד. נאקעט. פארמאָגט גאָר נישט. העלער איר בעדארף נישט קיין רייכקייט. ''אויפ/ן שוועל 58 פנחDם‏ פיינבערגנ װוילסט נישט? כ'האָב מיין פארמענעז אַרענטלער געואמעלט. כא, פאר װואָס ווילסטו נישט ? העלער איך וויים נישט װװואָס איהר מיינט. פנחD‏ פיינבערג שעמסט זיך מיט מיין פארמעגען, כא? מיין אייניקע? איז אויד טיין פארמעגען. איהר פאַָטער, מיין זוהז. כא, אַ כשר'ער איד געווען. העלער איך ווייס עס. פנחDס‏ פיינבערג יא, ווייסט עס. כא, ווייסט. טאַ געה פוז מייז שטוב ! אַ איר בעדאַרף איך, אַ איר, אַ איד... העלער איך וויל איהר זאָלט מיר אויסהערעז... אמת טאַקי, מייז ברודער איז אַװעק פון אידען... פּנחם פיינבערג מאַכט מיט'ן האַנט ער זאָל אַוועקגעהן. העלער נישטא זיד וואס נאַריש צו מאכען. געהט שנעל אַרויס פון שמוב. רבקה שווער פעבען, איך וועל אייךד נעהמען צוריק צונ'אייך אין צימער. פנחDם‏ פיינבערג ס'איז רעכט... וואו ביזטו ? רייזיל, וואו איז זי ? ראוי אט בין איךף, זוידע. פנחם פיינבערג נעמיינט ביזט אויךד אוועק. כי, כי, כי... נאָד געטריי דעם זיידען. ''54 פרץ חירשבוין דוד קאפלאן און ר/ אחרן קומען אַריין. דוד קאַפלאן כא, כא, רב פּנחס האָט זי אראַבגעקליבען פוז געלענער. ר' אהרו װאָס מאכט רב פּנחס ? געקומען מבקר-חולה זיין. פנחDס‏ פיינבערג ווערט פריוער. דערלאנגט שטוהלען צום זיצען. זעהר גלייך נעטהאָן: געקומען איז צייט. איד גערדענק אַלץ... וועסט שרייבען דוד. אַ שאָד די צייט. דוד קאַפּלאן אפשר זאל מען אריינגעהן אין אַנרערע חדר? פנחתDס‏ פיינבערג ס'איז רעכט דא אויף. דא איז ליכטיגער. זיי ווייסען אלע מיין ווילען. מעגען זיין דאביי. ר' אהרו דער רב האט זיף נאָכגעפרעגט אויףה אייר. פנחDם‏ פיינבערג ועט מעו דערלאנגען טינט אוו פעדער. רבקה ס'איו אלצדינג פארהאַן אויפ'ץ טיש. פנחDם‏ פיינבערנ אלצרינג צוגעגרייט. כא, דער מושב-זקנים, וװוי געזאַנט, איין זעקס- טיל פוז מייז פארמענען. מען ווייסט וויפיעל. ביים רב ליגט דער צעטיל, קיין מזומנים נישטא. נו, הייזער -- גוט ווי מזומנים. דודר קאַפּלאן 5 שרויבט, ר אהרו די גרעסערע העלפט, ווי איהר ווייסט, האַט די שטאָט געהאט. מען ''אויפ'ן שוועל 55 האָט נאַר געוװואָלט אבקויפען דעם דאבייהיגען פּלאץ, טאַמער וועט מעז בעדארפען צובויען. פנחם פיינבערג הכנסת אורחים... אביסעל אָבנעלאזען... זאָל מען בויען אויפס'ניי... זאָל זיין אויך איין זעקסטיל. װװואָס זאָגט איהר, אידען ? ר אהרן װוי אייער ווילען וועט זיין אַזוי וועט מעז טהאַן. 5 דוד קאַפּלאן אויף דעם האָט מען זיך נאר נישט נעריכט. מעז האָט געמיינט אז איהר וועט נאָר בויען א נייע תלמוד תורה. פנחDס‏ פיינבערג דאס אויף. כ'האָב נישט פארגעסען. כ'האַב דעם רב צוגעזאָגט, וועל איר האלטען ווארט. לאַכט קינדיש. פּנחס פיינבערג איז רייך. אלע ווייסען עס. נישטאָ וואוהין ס'פארמענען אהינצוטהאן. נו איז דער בקור-חולים ? ר אהרן איהר האט דאר נעהערט פוז דעם סכסוד ? זיי האָבען זיךד אבגע- טיילט. ווייסט איהר דארף, אז צוויי בקור-חולים'ס איז שוין איצטער פארהאַנען. פנחDם‏ פיינבערג מה-רעש ? זאָל זיין אויף ביידע. איין זעקסטיל. וועלען זיי זיף טיילעז. שרייב אַזוֹי. באים דער סכסוד וועט אנהאלטען -- איז אויף דער העלפט. דודר קאַפּלאן אזוי האָב איד געשריבען. פנחDס‏ פיינבערג אוז, יא, דער רב זאל עס נעמען אין זיין רשות. כ'פארלאז מיר אויף איהם. דור קאַפּלאון אַזװי איינגעשריבען. ''56 פּרץ הירשביון ר' אהרן אויף אונזער רב קען מען זיך פארלאזען. פּנחDס‏ פיינבערג איהר ווייסט, אז קיין מזומנים איז נישט פאַרהאן. דוד קאַפּלאן מען ווייסט, אז אויף די הייזער איז קיין צינזען נישטא. פנחDס‏ פיינבערג נו, און דאָס איבריגע, יא דער מושבדזקנים... דודר קאַפּלאן מיר האַבען געשריבען, לעזט, אני פנחס בן ר' מאיר.... פנחDם‏ פיינבערג רעכט, רעכט, נישט נויטיג צו לייענעןז.. אי אוז דאס איבריגע ווי- פיל. דאָרט צוויי זעקסטלעך זאל זיין... רבקה וואַס איז די גאַנצע צווט געשטאַנען ערשטוינט און זיך צוגעהערט ווי מען טיילט דעם פארמעגען, לויפטש צום טיש און לאָזט נוט שרייבען. אידען האָט רחמנות אויף אן אומנליקליכע אלמנה מיט איהר יתומה. קינד מיינס, װואָס שטעהסטו פוז ווייטענס ? לאָז נישט מען זאָל אונז בארויבען. ראוי מיר איז אלץ איינם,: דוד קאַפּלאן ואס הייסט מיר בארויבען ? אזוי איז דער ווילען פוז אייער שווער. פנחס פיינבערג הא, װאָם? אנ'אונרעכט ? כ'האָב אפשר טאַקי פאר.עסען; וואו איז זי, מיין אייניקעל. געמיינט זי איז פוז שטוב אַרויסגענאַנגען. רבקה געה מיין קינד צו. דער זיידע רופט דיף. פּנחDם‏ פיינבערג קום נאָהנטער מיין אייניקעל. ''אויפ'ן שוועל 57 ראוי געהט צו. אט בין איף, זיידע. פנחDם‏ פיינבערג .ס'איז צו מערקען אַז ער ווערט אַלץ שוואַכער. פארבאָרגט זיין אויפרעגונג. האָסט געהערט מיין צואה ? ראוזי איך האב געהערט. פנחם פיינבערג ביזטו מסכים ? רבקה זי ווייסט נישט װואָס זי רעדט. זי איז משוגע. איר בין נישט מסכים. איךד האב אָבנעפינסטערט מיין נאנץ לעבען דאָ אין שטוב. פאר װאָס קומט עס מיר? זי האָט קיין שכל נישט; הערט איהר נישט װואָס זי רעדט. ווען איךד װאָלט אפילו נאָר געווען א דינסטמיירעי אין שטוב װאָלט מען מיר אויך נישט געדארפט אזוי איבערלאַזען װוי אויפ'ן וואסער. וויונט. פנחDם‏ פיינבערג װואַס זאַנט איהר, אידען, אפשר בין איך אומנערעכט ? רוד קאַפּלאן איך מיין, אז עם וועט בלייבען פאר זיי גענוג. צו רבקה'ן. איהר זענט דאך נישט קיין יונגער מענש -- איהר בעדארפט אליין פער- שטעהן, אז מען בעדארף האלטען הייליג דעם ווילען פון אנ'עלטע- רען מענשען... ראזי איהר אידען, מעגט צונעהמען אלצדינג פוז שטוב. איךד בעדארף גאָר נישט. אַלע שווייגען. ג ''58 פֿרץ הירשביין פנחם פיינבערג וואס איז מען אנטשוויגען געווארען ? ר אהרן אפשר האָט טאקי ר' פּנחס איבערגעכאפּט די מאָס? זייט זיג מישב. ראַוי איד זאָג מיר אִפּ פוז מיין טייל. דער זיידע ווייסט אליין בעסער װוי אַזױ זיין פארמעגען אבצוגעבען. פנחס פיינבערג וואס שווייגנט איהר, אידען? איהר הערט וװואָס זי זאָגט ? װואָס האָב איך געטהאַן? דערמאנט מיר. אפשר האָב איך נישט קיין רשות אויף דעם ?... יא זאָל זיין איין זעקסטיל, נאָךּ אַ זעקסטיל טומעלט זיך. איז נאָףּ צוויי זעקסטיל, יא, אַ זעקסטיל... דוד קאַפּלאן ס'איז גוט װוֹי איהר האָט געהייסען שרייבען. פּנחתDס‏ פיינבערג וויל זיך אויפהויבען פון אָרט. וואו איז מיין קינד, הא ?... וואו איז מיין קינד ? ראוזי אָט בין איך. פנחס פיינבערג האַ, ניין נישט דאָס האָב איך געמיינט.. יא, מיין קינד... פיהרט מיף אין מושבדזקנים אַריין. מען וועט דאָרט געפינען אַן אָרט פאר מיר. ער לאָזט זיך געהן צום ארויסגאַנגם טיר. רבקה ואס איז דאָ היינט ? כ'וועל אפשר פוז זינען אַראֵפּ. שווער לעבען וואוהין ווילט איהר געהן ? ווער רעדט דען אייך אנטקעגען ¢? טהוט ווי איהר פארשטעהט גיט אוועק אלצדינג וועמען איהר ווילט. ''אויפ'ן שוועל 59 ראוי בפֿייב אין שטוב, זיידע, זוי מים אונז. אויב איך בין שולדיג, טא זיי מיר מוחל, כ'האָב דיר פארשאפט ענמות נפש. פנחDס‏ פיינבערג דו אויד. בי, כי, כי... מעז לאַזט מיך נישט אַרוים פוז שטוב. ביזט מיין אייניקע?. אַט אַזױ העלה מיר זיר זעצעו. אט אַזױ. ביזם קפֿיגער פוז זיידען. נו, פארטיי? דו. אידען זיצען, זאָג, װאַם מע זאָל שרייבען. דוד קאַפלא! ב זמן איהר פעבט איז אלץ אין אייער רשות. אַלץ אין אייער רשות. פנחDס‏ פיינבערג קונדוש. כי, כי, כי, טאַ פאר װאָס וויל זי נישט זיין אין מייו רשות ? בלייבט זיצען אין שטוהל כמעט עבר-בטל. ר" אהרו איז זעהר אַבגעשוואכט. רבקה ער האָט ניט בעדארפט אראפ פוז געפֿעגער. שווער לעבען, קומם צו זיך איז צימער אריין. איהר ועט זיד אנירערפֿעגעז. | פנחס פיינבערג שמרעקט אוים די הענט ווי אַ קינד און לאָזט זיך פיהרען. דוד קאַפלאו צו ראָזי'ן. האָסט געהערט ווֹאָס דער זיירע האָט אַנגעזאגט ? ראוי איך האָב געהערט. דוד קאַפלאו נו. איז פא אַז קיין נעשריבענע צואה ועט נישט איבערבלייבען וועסטו געדענקען וװואָס דער זיידע האָט פערפֿאַנגט ? ''60 פרץ הירשביין ראוזי איך וועל געדענקען. דוד קאַפלאן וועסטו עס אויספיהרען ? ראוזי איך וויים נישט. דוד קאַפּלאן ווא הייסט דו ווייסט נישט? דער גאַנצער פערמעגען וועט דיף געהערען; װװואָס וועסטו טהאַן דאמיט ? ראוי קומט אַריין. מיין קינד, דער זיירע פרעגט זיד אויה דיר. געה אריין צו איהם. ער וויל דיר זעהן. ראוי איך וועל נישט געהן. דוד קאַפּלאן ער קומט צו זיך. גאָט'ס נסים. ער פארנעהמט פּאַפּיר, טינט און פעדער און געהט אַריין צום אַלטען. ר אהרן קומט אַרויס. ער וויל זעהן זיין אייניקעל. רבקה קינד מיינס, נעהם מיר מייו לעבען נישט צו. געה אריין צו איהם. ראוי איך וועל? איהם נישט פאלגען. רבקה אפשר איז ער מסכים ; געה אריין צו איהם. ער וויל דיף זעהז. ראוי ; עם וועט גאָר נישט העלפען. איך וועל איהם נישט פאָלגעז און איף וויל צו איהם נישט אריינגעהן. איף בין יונג אוז כ'בעדארף לעבעז. ''אויפ'ן שוועל 0 61 רבקה קושט זי. קינד מיינס, האַב רחמנות אויף מיר. ראוי מאמע, פאַז מיר לעבען. דוד קאַפ?או קומט אַרויס מיט דער צואה אין האַנט. 5 געויבט איז השם יתברד, האַט אונטערגעשריבעז. קום אהרז לאַמיר נעהן מענשען אַהער אַריבערשיקען. רבקה ואס ? ! אונטערגעשריבעז... קינד מיינס, װואַס האסטו געטהאן ?..- ראוי איד ווע איהם אין קבר אריין נישט מיטגעהן. רבקה דיין זיירע איז עס דאד. ראוי אוז איף ווע איהם ניישט מיטגעהז איז קבר אויין. דוד קאַפלא:ו נעהט בעסער אריין צו איהם. זא ער נישט בלייבעז אלייז. ער און אהרן געהן אַרויס. רבקה איך ווע עס נישט אויסהאלטען!... ברעכענדיג די הענט געהט זי אַריין צום חולה. ראוי זי מאַכט אַ טריט צום קראנקענס טיר, נוי זי וואָלט וועלען אריינה געהן, קעהרט זיך פלוצלונג אֶכּ פון טיר און געהט אַרוים פון שטוב. .5 ¥Y ''''בעבעלע אידיליע 1915 '':iענאורעפ‎ אהרו שלמה נגיטעל, זיין ווייב. בעבעלע, זייער טאָכטער. שלום מאיר, בעבעלע'ס חתן. אייד עפ בעבעל'ס חבר'טע. כיבע, אַ שכן'טע. ''בעבעלע 65‘ ביי אהרן שלמה'ן. אַ ווייס אויסגעקאַלעכט שטיבעל. אויף דוי קליינע פענסטערלאך זויבער-ווייסע פאָרהענגלאך. דו פּאָרלאָגע מיט געלען זאַמד אויסגעשאָטען. נאָך יוםדטוב. פארנאַכט. אהרן שלמה זוצט ביי א טיש אין הינטערגרונד און קנעלט מיט א אונגעל חומש. ער קנייפּט דעם אינגעל'ס באַקען מיט ליעבע. אז דו ועט א גאנצען זמן אַזױי פערנען מיט חשק, וועל איף דיף האַבעו האַלר. איף ווע עס דערצעהפען דייז טאַטעו, וועט ער דיף שיקען איבער א יאהר אין ישיבה אַריין. ווילסט פאַהרען איז אַ ישיבה ? דער אינגע? יא, רבי. פון גאַס דערטראָגען זיך קולות פון קינדער, וואָס שטיפען הינה טער'ן פענסטער. אהרו שלמה זאָג דעם אמת, ופט זיך דיר איצטער נישט אויף דרויסעז שטיפעז מיט די קינדער ? דער אינגע2? ניין, רבי, כ'ווי5 בעסער פערנעז תורה. איד וויל זיין א רב. אהרן שלמה אז דו וועסט נאַר חשק האָבען, וועסטו זייז אַ רב. דער טאַטע וועם מיט דיר דעם שעהנסטען שירוד טהאַו. ס'וועט זייז אַ גרוֹיסער כבוד פאר דעם טאַטעז. רער אינגע? וועז ועכעז מיר אַנהויבעז גמרא ? אהרן שלמה נאָך היינטיגען זמן. איף וועל קריגען צו דיר נאַרּ אַ חבר, וועלעז מיר מיט נאָט'ס הילף אַנהויבען נמרא. ''66 פּרץ הירשביין גיטעל קומט אָן. כ'לעבען ביזט אַ נאר. וװואָס מאטערסטו איהם ? לאָז איהם אַרויס אויף דער גאַס, זאָל ער שטיפען מיט די קינדער. ווילסטו איהם די גאַנצע תורה אריינשטאָפּען פאר אייז מאָל? דער אינגנעל איך וויל נישט שטיפען. איד וויל בעסער לערנען תורה. גיטעל א ברכה פוז גאָט אַזאַ קינד צו האָבעז. ווייסט כאַטש די מאַמע, אַז דו ווילסט אַזוי גוט לערנעז תורה 2 אינגעל זי ווייסט. גיטעל קושט איהם מיט ליעבע זוינע באַקען. ער פערשעהמט זיך, ווישט די באק. אהרון שלמה פע, פע, דו צולאָזט מיר מיינע תלמידים. גיטעל נעה אהיים, יענקעלע. געה אהיים, ס'וועט שוין זיין היינט גענונ פאר דיר. אהרן שלמה אויב דו ווילסט, געה. זאָג דער מאַמען, אז דער רבי האָט מיט דיר די גאנצע צייט געלערענט. אינגעל איד וועל זאָנגען. א נוטען טאָנ. געהט אַרוים. ניטעל װאָס װואָלט מיר פעהלכען, וועז דער ואס אין הימעל וואָלט ביי מיר מיינע אינגלעך נישט צוגענומען פאר דער צייט 2 אהרון שלמה נו. גענוג דיר שוין; גענוג. וואו איז בעבעפע ? זי איז נישט גע- ''בעבעלע 67 נאַנגען מיט דיר? גיטעל? וועה איז נישט דער מאַמען! וואו איז זי דען? אהרן שלמה . זי איז מיט איהר חבר'טע, ווי רופט מעז דארט איהר, מיט איירלען איז זי אַװועקנעגאנגען. ניטע? האָסט נישט בעדארפט כאַזען ס'קינד אַכֿיין געהן פון שטוב. אהרון שלמה ס'איז דאַד נא העלער טאג. ניטעל? דו פערנעסט גאָר, אז זי איז אַ כלה. אהרן שלמה קיין בייז זאָל נישט זיין. ניטעל דיר וועט דאַך אודאי וועה טהאַן רער קאַפּ, אַז מיט'ן קינד וועט עפּים טרעפען. אהרו שלמה זיי נישט קיין טפּשה און גניס נישט קייז טרעהרען. ניטעל? קוקט און פענסטער. בעבעלע מיינם, עס פערגעהט שוין באלד די זוז. או די איידעל. איךד האָב איהר טויזענד מאַ5 אַנגעזאגט, זי זאָל ס'קינד פוז שטוב נישט אַרויסשלעפּען. אפשר טויזענד מאַל האַב איף עס איהר אכ נעזאָגט. א ככלה. ס'איז א סכנה. אהרו שלמה וואוהין נעהט זי עס טאַקע ? גיטעל דער נוטער יאָהר ווייסט. שפאצירען געהען זיי. די גאנצע שטער- טעל כאַזט זיר אַרוים קוקען. ג ''68 פּרץ הירשבוון אהרן שלמה צופריעדען. װאַרום זי איז טאַקע ביי אַלעמען אויפ'ן אויג. כיבע קומט אָן. אַ גאָט העלף אייך. ניטעל אַ גוט יאַהר, ליבעשי. הער זיף איין, אהרן שלמה, דו נעהסט דאָךף דאַוונען מנחה, טאַמער זעהסטו זי, זאָג איהר, אז די מאַמע קוקט אוים די אויגען. ליבע בעבעלע'זן מיינט איהר? כ'האָב זי נאַר װאָס געזעהן שפּאצירען מיט איידלען. קיין עיודהרע, פערשיינט די גאַס. אהרן שלמה 5 געהט אַרוים. לכיבע פוז דעסטוועגעןז געפינען זיך בייזע צינגער, מען האַט געפּרואווט אַנ- רעדען. 5 גיטעל מיינט איהר איד ווייס נישט ? זאָלען שוין אַזוי מיינע שונאים וויים איךד װואָסם, װואָס מעז קען מיר שוין חלילה טהאן. לכיבע מען האָט אַנגערערט, אַז זי איז נישט קיין געזונטע. נגיטעל וועמען פיינט איהר? כיבע מען האַט אַנגערעדט פאר רבקה זעלרע'ן, אז בעבעלע איז נישט קיין געזונטע. ניטעל געזונט אוז שטארק זאל זי מיר נאַר זיין. אין גאַנצען זיבעצעהן יאָהד ''בעבעלע 69 אַלט. מיר אַרטנישט, אז מיין קינד וועט נאַך זיצען אַ מיידעל. לכיבע חלילה ; װאָס איהר רעדט. רבקה זעלדע האָט עס מיר דערצעהלט. זי האָט געלאכט אין די פויסטען, װואָרום ווער ווייט עס נישט, אז בעבעלע איז א געזונטע ל נגיטעל דורך טרעהרען. אַז גאָט האָט מיך געשטראפט, פון זיעבען איז מיר איינס נעבליבען, זאָל ער מיד נאָך וויעדער שטראפען ? ס'איינע קוים אויסגעבעטען און אויסגעוויינט. די גאנצע וועלט ווייסט ווי טייער ס'קינד איז מיר. לויטער. איהר וועט אפשר פערזוכען פון דעם איינגעמאכטס ואס כ'האַב נעכטען געפּרענעלט ? בעקומט פון אַלמער סלויעס אַרי- בערגעבונדען מיט ווייסען לייווענט. איהר מוזט עס אדרבה פער- זוכען. אָט זאָנט פוז װואָס איז עס געמאַכט ? לכיבע פערזוכט און וויל כאַפּען דעם טעם. מאַמעלעך מיינע, ס'איז דאר אתרוג! ניטעל אתרונ, ליבעשי. מעז האָט מיך אויסגעלערענט וװוי עס צו פּרעגלען. לכיבע װוי עם שמעקט ! אתרוג. אַזאַ וואונדער; שוין דאַכט זיך אויסגע- פּרעגעלט אוז עס שמעקט אתרוג. גיטעל דריי אתרוגים זענעז דאַ פארהאן. קאַכענדיג ווערט עס איינגע- פאַלען. און דא האָט איהר קארשען פון פאר א יאַהרען נאַרּ. זעהט ווי פריש, גלייף ווי נעכטען װואַלט מען עס געפּרעגעלט. פיבע המ.. ווי שטייף זיי זענען. ביי מיר זענען זיי צוקראָכען געװואָרען. המ... אַ חיות. אַזאַ מזל אם ירצה השם. און ווען נעהט איהר שוין אַננעעהמען חתונהדקליידער ? ג ''70 פרץ הורשביין ניטעל נא שבת, אויב גאָט וועט שענקען ס'געזונט. די חתונה וועט איצ- טער זיין חמישה-עשר. ס'קינד האלט נאָךרּ איז וואַקסען. וואָס שפּע- טער אַלץ בעסער. בעבעכע מיינס. ווען זי קומט אַריין, װואָלט זי שוין באַלד אָנגעהויבען צו שרייעז: גענוג דיר, מאמע, צו פאסטען. כיבע װאַרום איהר פאַסט היינט ? ניטעל זאַל זי מיר נאָר זייז אויף לאנגע יאָהרעז, יעדען דאַנערשטאג, נישט פערפעהלט נאָך קייז אייז דאַנערשטאג, זינד ס'לעצטע קינד איז מיר אַוועקגעקומען. לכיבע װאָס א מאַמע קעז בעווייזעןו. גניטעל איךד האב געפאסט מאַנטאג אוז דאַנערשטאג. האַט ער, אהרן שלמה, די מאַנטאַגען איבערגענומען. לכיבע איד הער דא עס איצטער פון אייך, גיטעלשי. ווען איהר פרענט דעם רב, וואָלט ער איירד מתיר געווען. ניטעל װאָס איז דען מיר יא שווער פאר איהרעטווענגען ? לכיבע האָט איהר זי טאַקע אויסגעבעטען ביי גאָט. װאַרום ווער ווייסט פאר וועמעס זינד מען קומט אפּ. גיטעל מיין מאַן זאָל לעבען זאָגט אויך דאס אייגענע. ווען אידנעהם נישט אויף זיר אַזאַ שווערען נדר, ווער וויים צו מיין קינד װװואַלט נעבען דער מאַמעו געבליבען. אז ס'לעצטע קינד איז מיר געשטארבען האב איך אַ שלאָס אריינגעלענט אין קבר. אפשר טאַקע די ערד פער- שלאַסען געװאַרען. קיין איין טרעהר האב איך נישט פערגאסען ''בעבעלע 71 עפּעם א קלייניגקייט ביי א מאַמע נישט פערגיסען קיין טרעהרען וועז מען לעגט איהר קינד אין גרוב אריין ?... לכיבע 5 װװאָם וװואַלטעז מיר ווערטה געוועז ביי גאָט, ווען מיר קענען זיף נישט אויסוויינען אין אַן עת-צרה ? ניטע? זוכט אין קאָמאַר. זעהט אויף טשיקאוועש ווי גאַנץ ס'איז נאָר ס'העמדעלע. אָט אַזוי ליעגט עס ביי מיר אין קאַמאָרע אויסגעוואשעןז אוז אויסגעוועל- גערט. איהר ווייסט װואָס דאָס איז? לכיבע איהר קינדערשע העמדרעלע. נגניטעל זאָלט איהר געזונד און שטארק זיין : דאס איז דאָר פוז דער אַלטער רביציז, זאל זיין אין ליכטיגען גזדעדן. אזזי איזגעשטארבען, הא" בעז די ווייבער מיר זי אַװעקגעגעבען. פוז איהר העמד האָב איף פאר'ז קינד איבערגענעהט. ס'האָט מיר הענט און פים געציטערט, וועז כ'האָב ס'לייווענט נעריסען. כֿיבע דאס איז נישט קיין קלייניגקייט. אַ צדקת אַ אידענע געווען. נגיטע? װוי שטארק די לייווענט איז! זי איז אין העמדעלע צוויי יאָהר צייט געגאנגען און סאיז קייז איין לעכעלע נישטא. אט אדרבכה זעהט. כיבע איהר שלאָפט נאָך היינט אויד נישט בייטאָג ? ניטעל נאָר בייטאַנ? איך לעג זיד נישט פריהער קיין מאָל ווי צוועלף א זיינער ביינאַכט. איד פא? אמאל אויף דער נאַז, מען האַרעוועט זיך אָז אַ טאָג -- נאָר לעגען זיךד פריהער ווי צוועלף א זייגער... נאָך חכֿיכה מיין נדר נישט געבראכען. מיר איז נאַר א שאַר װאַס נעכע ג ''72 בּרץ הירשביין העניע לעבט שוין נישט מעהר. זי װואָלט אַנגעקוואַלען פון בעבע- לע'ן. אלע אויסגעשטאָרבען. אלע זיבען אַלטע ווייבער. ליבע דאס האָט איהר דאָך אויד געטהאן. ניטעל צו זיבען אַכטע ווייבער זי פערקויפט פאר אכטצעהן גראַשען. נעכע העניע איז ערשט פאר צוויי יאַהרעו גנעשטאַרבען. פלעגט שטענדיג זאָנעו. איצט לעבט זי צוליעב איהר אייגענעם זכות און אַז כ'וועל זוכה זיין צו האָבען אַז אָרט מיט די צדיקים וועל איד בעבעלע'ס נאַמען פוז מיינע ליפּען נישט אראפּלאַזעז. ווער ווייסט, אפשר צו- ליעב איהר זכות האַב איך מיט מיין קינד אַזאַ שעהנעם שידור גע- טהאָן. ליבע ווייסט ער כאַטש, דער חתן, ווֹי טייער זי איז באנ'אייך ? נגיטעל? ער ועט זי אם ירצה השם ליעב האָבעו. איךד פערהאָף צו גאָט. לכיבע ער איז פוז שענע טאַטעדמאַמע, ער וועט וויסען ווי זי צו היטען. גיטעל ווי דערלעבט מען שוין די ליכטיגע מינוט? גאַטעניו, ואס נאָף ווילסטו זאָל איךד דיר געבען ? שענק מיר זי, זי זאָל דער מאַמען אי- בערלעבעןז. ס'איז דאָך שווער אַזאַ נדר אַבצוהיטען, נאָר אויף אייז זאד ווארט איךד אוז קעז די מינוטען נישט דערציהעןז. ווי וואָלט זיד מיר שוין וועלעז מיין קינד ארומנעהמען און עם קושען, קושעז. מיר דאַכט זיךר, אַז יעמאלט וועט מיר אפשר מיין חיות אויסגעהן. ליבע אַזא זאד אויף זיךד צו נעהמען איז שוין אַביסעל געווען צופיעל. איך ווייס גאַר נישט ווֹי קען מע זיר עס איינהאַלטען אוו אַ קינד נישט אַ קוש צו געבען ? .איך װואַלט מיר אפשר... ''בעבעלע 73 נגיטעל טאַקע שווער. זעהר שווער. דעם נדר האב איד אויף זיר גענומען וועז זי איז מיר געבוירען געוואָרען. כ'האָב געוואוסט, אז דאָס וועט מיר זיין צום שווערסטען. וװװואָרען אז דאס קינד ליעגט אין וויעג מיט רויטע בעקעלעף, וװוי קעז מעז זיךד עס איינהאַלטען און נישט געבען עס קיין קוש ? אַדער, אז עס זייגט זיךד אַז אוןז ווערט אנט- שלאָפען מיט דער ברוסט אין מויל, ווי גיט מען עס נישט א קוש אין מיילכעלע די ברוסט ארויסנעהמענדיג ?... היינט ווער רעדט שוין, אַז דאס קינד האַט אַנגעהויבען טריט צו שטעלען, אָנגעהויבען צו פּרעפּלען -- ס'הארץ איז מיר שיעור נישט צוריסען געװואָרען פאר פרייד. כ'האָב מיר די ליפּען צוביסען אוז צום קינד זיר נישט צוגעריהרט. וווינט פאר פריוד. כיבע נייז, זעהט איהר, ביי מיר װאָלט מען עס נישט געקענט פועל'ן. זוינט אויך. ס'לעבען איז מיר אַזוי גענוג פינסטער. אַז די קלוו- נינקע טשעפּעט זיךד מיר אַן אויפץן האלז, קוקט מיר גלייך אין די אוינען אַריין און זאַנט : ,,מאַמע, וװויין נישט", װואָס זאָל איך דעז יעמאָלט טהאָן? איףר גיב זי א קוש און הער אויה צו וויינעז. נגיטעל אז נאָט וועט נעבען נאָר דער חופה... דאכט זיך מיר זי געהט, געזונד און שטאַרק זאָל זי מיר נאַר זיין. בעבעלע או איידעל קומען אַריין. כיבע אט איז זי, די פערשייטע מויד, װואָס טהוט דער מאַמען אִן אַזוי פיעל עגמת נפש. קום, די מאַמע וועט דאָד רדיר קיין קוש נישט געבען. אָט אזוי גיב מיר דיינע גראָבע באקען. קושט בעבעלע'ן. בעבעלע איז לועב און פערצויגען. זעהט אויס ווי אַ קינד פון פופצעהן. ג ''74 פֿרץ הירשביין מיר זענען געגאנגען שפּאַצירען. איידעל איהר שרעקט זיך ? מיר זיינען נישט געוועז הינטער'ן שטאָדט. ניטעל גוט האָט איהר געטהאן, קינדערלער. ביזטו אפשר הונגעריג, בע- בעלע ? בעבעלע אמת, מיר האָבען געגעסען באנ'אייך אין שטוב, איידע5 ? איידעל? כ'ווע? דערצעהלען דעם אמת. זי האָט נישט געוואָלט עסען ביי אונז. די מאמע, זאָגט זי, פאסט, דעריבער וויל זיך אויךד נישט עסען. גיטעל װאָס רעדסטו, קינד מיינס ! װאָס האָסטו צו קוקעז אויף דער מאַ- מען ? בעבעלע אַז די מאַמע פאַסט, בעדארף איך אויד פאַסטען. נגיטעל אט איז אַ קינד.. ניטעל? עסק'ט זיך ביים אויוווען. זאג מיר גיכער, קינד מיינם, װואַם זאָל איף דיר מאַכען פאר אַן עסען ? בנעבעלע אַו דו וועסט עסעןז, וועל איר אויר. ניטעל אט לאַז צורוה, קינד מיינם. וויפיעל איז מיר שוין אינגאנצען געבלי- בעז צו פאסטען, אפשר דריי חדשים. בעבעלע די זוז איז דאָר שוין פערגאנגען. ''Ss ‏בעבעלע‎ ניטע? איך וועפ, קינד מיינס, ווארטעז ביז שטערען וועלען זי בעווייזעו אין הימעל. איצטער ציטערט דאר דער מאַמעם הארץ איבער דיר נא מעהר ווי שטענדיג. איידעל? אייער מאן, כיבע, איז שויז געגאַנגעז פוז בית המדרש אהיים. כפיבע װואָס דו זאַנסט ! אוז אי האב מיר אַזױי פערפּלאַפּעלט. האַט מיר אַ גוטע נאַכט. געהט אַוועק. 'ניטע? נעהט געזונטערהייד, פֿיבעשי. נעהם, איירעלע, וועסט פערזוכעז מיין אתרוגדאיינגעמאכטס. איידעל? נאַר אויפ'ן שפּיץ צונג גיט מיר.. אד, ווי עס שמעקט. ניטעל? און איצטער נאַ דיר, בעבעלע. בעבעלע אַז דו וועסט פערזוכען, וועל איד אויף. גיטעל טהו עס נישט, קינד מיינם. נויט מיד נישט. פריהער ווי שטערעו וועלען זיך נישט בעווייזעז וועל איף נישט נעהמען אין מויל. בעבעלע אט ווע איך אַנצינדען דעם לאָמפּ, וועט ווערען נאכט. איידע? אי, ביזטו א קלוגע. פערזוד דעם איינגעמאכטס. טהו דער מאמע צוליעב. נגיטעל דורך טרעהרען. נעהמסט און פערשאַפסט דער מאַמעז אומזיסטע יסורים. ג ''76 פרץ הירשבוון יאיידעכל איך ווע? פער'מסר'ען פאר דיין חתן, אַז דו פאלגסט נישט דער מאַמען. בעבעלע שלום מאיר ווייסט, אַז איך פאַלג נישט דער מאַמען. רייצט זיך מיט דער מוטער, אונטערשטעלענדוג איהו באק. נא, גניב מיר א קוש, וועל איר עסען. גיטעל שטויסט זיך אָפּפון זיך. געה, טהוסט דער מאַמען אָן יסורים. אַדרבה, פרעג איידעלען וועט זי דיר זאָגען, אז פאר דער חתונה בעדארף מען פאַלגעז א מאמען. מען קעז נאָר חלילה בעשטראפט ווערען. בעבעלע דערפאר ווע איך דיר טאַקע באלד אַנקושען, אַז דו וועסט מיר שוין האַבען צו נעדענקען. זי לעגט דער מוטער מיםט געוואלד אַנידער אויפ'ן בעט, כאַפּט אַרום איהר האַלז און קושט זי הייס. אט אַזוי, אט אַזװי גיט מען אַ מאַמען װאָס האָט פיינד איהר קינד. אט אַזױ טהוט מען אַ מאַמען װואַס וויל קייז מאַל נישט א קוש געבען איהר קינד. גיטעל וועהרט זיך. געה שוין, זאָג איף דיר. איידעל משוגע'נע, לאַז אב דער מאַמען. זעה ווי די האַר האַכען זיר דיר צואװואַרפען. זעהסט אויס ווי א מכשפה. נעבעלע איך וועל באַלד מיט דיר אויר אַזוי מאַכען. שפרינגט צו איידלען און כאַפּט זי אַרום. איידעל לאו מיך אַפּ. ''בעבעלע 77 בעבעלע אט אַזױ האָט מיר די מאַמע געדאַרפט טהאַן. אַט אַזױי האט זי מיר בעדאַרפט אויסקושען מיינע באקען... אוי, ווי כ'ביז פערמא- טערט. קוק אין פענסטער, זעה שטערען זיינעז שוין פארהאנעז.. אוי, איז מיר נוט אויפ'ז הארצעז ! מענסט שויז, מאַמע, אַנבייסע:. צינדט אָן אַ לאָמפּ. איירע? ס'איז דאָר נאָױ אַזוי פריה, בעבעפלע. נישט גוט אַנצוצינדען פייער וועז דרויסעז איז נאַך ליכטיג. לעשט אוים. נגיטעל 5 הער שוין אוה צו שטיפען. גענוג זאָל דיר שוין זיין. דערצעה? מיר בעסער וואו איהר זענט געווען ? בעבעלע דערצעהל נישט, איידעלע. ניטע? וועסט דאַדּ נישט געהן וואו מען בעדארף נישט, טא ואס האַסטו מורא צו דערצעהלען ? בכעבעלע אוב דו ווילסט דערצעהפ. איך ווע אבער זיין ברוגז מיט דיר. איידע? וועסט זיך ביז דער חתונה מיט מיר איבערבעטען. בנעבעלע רו שעהמסט זיר אויד צו דערצעהלעז. איידע? דו האָסט דאָד מיף אהין נעפיהרט, װואַס האב איד מורא צוֹ דער- צעהפען ? בעבעלע שפּרונגט צו און פערמאַכט אוידלען דאָס מויל מיט'ן האַנד. דערצעהכ נישט ; איד וועל דיך האַבען פיינד. ''78 פַּרץ הירשביין איידע? נעהמט מיט געוואלד אַראָפּ בעבעלע'ס האַנט פון איהר מויל, מיר זענען נעווען אין דער ווייבערשער שוהל. בעבעלע דערצעהל נישט, דערצעהל נישט. ניטעל װואָס האָט איהר געטהאָן איז דער ווייבערשער שוהל? איידע? מיר האַבעו זיר פער'גנב'עט צו זעהן ווי שלום מאיר לערענט. בעבעלע בעהאַלט איהר פּנים אין איידעל'ס שויס. נעה. איד האב דיר פיינד. איף וועל שויז שטענדיג זיין מיט דיר ברוגז. איה וועל שון קיין מאָל מיט דיר נישט רעדען. איידעל זי אַליין האָט מיר געפיהרט אהין. מיר האַָבען דורר דעם פאָר- האנגעל איז מזרחדוואנט געזעהן, ווי ער שטעהט נעבען אַרון קורש אין ווינקעל מיט'ן פּנים צום וואנט אוז שאקעלט זיך שטיל איבער דער גמרא. בעבעלע איד האָב דיך פיינד; איך האָב ריך פיינד. ניטעל שטיק משוגע'נע. פאר װװואָס טאַר מעז אַזאַ זאַר נישט דערצעהלען דער מאַמען? מיינסט די מאַמע וויל נישט הערען קיין שעהנע זאַר דערצעהפעז אויף איהר קינד'ס חתן? אודאי האָב איד נרויס נחת, אַז ער זיצט אוז לערענט די היילינע תורה. דער טאַטע זאַנט, אַז ער איז זעהר אַ גרויסער למדן, אַז ער וועט נאך מיט דער צייט אַ רב זייי. בעבעלע הויבט אויף דעם קאָפּ. פערקלעהרט זיך. ''בעבעלע 79 א יוידרעכל ביזט נאַך אויף מיר איו כעס, בעבעפע ? בעבעלע דו וועסט נאַר איהם אוירד דערצעהלען, אַז איר געה אין דער וויי- בערשער שוה? זעהז ווי ער לערנט ? בכעבעלע אמת, מאַמע, ס'איז נישט שען צו געהן אין דער ווייבערשער שוהל ? ניטעל אודאי איז נישט שען. אימיצער קען עס נאַר דערזעהן. 5 בעבעלע װואָס זאָל איך טהאן, אַז כ'וויל איהם אַ מאַל זעהן ? פאר דער חתונה, זאַגסטו, איז נישט שען, אז דער חתן געהט צו דער כלה. איירעל? וועז ער װאָלט וואוינען איז אַן אַנדער שטאָדט װאָלסטו איהם גע- קענט שרייבען בריוולער. אַי, דאָס איז אַזוי שען. בעבעלע טאַקע, ס'איז שען בריוועלער צו שרייבען. דער טאַטע װאָלט מיף אויסגעלערענט וװוי אַזוי צו מאַכען א געדרעהטען ,,שין". שלום מאיר הויבט מעז דאַף אַן צו שרייבען מיט א ,שיז" ? פלוצלונג. דערפאר וואס דו האָסט דערצעהלט דער מאַמען וואו מיר זענען געווען, וועל אי דיר נישט ווייזעז דאס תפיליזדזעקעלע װװאָס איר נעה אויס. איידרעל? וועסט נישט ווייזען, בעראַרף מעו נישט. נגיטעל מאר זיר נישט נאַריש, מיין קינד, און בעווייז װואָס דו האָסט אויס- גענעהט. בעבעלע בעקומט פון קאָמאָד, טיעף בעהאַלטען, אַ סאַמעטענעם תפילין-זע- קעל אויסגענעהט מיט רויטען גאָרען. ג ''80 פרץ הירשביון איירעל אַװוי גאָר. האָסט עס אויסגענעהט און מיר אַפילו נישט געוויעזען. איהר, גיטעל, בעדאַרפט זאָגען בעבעלע'ן, אַז איף בין צו איהר בע- סער ווי זי איז צו מיר. גיטעל כ'האַב עס איהר שוין נישט איין מא געזאַגט. ס'איז דערפאר װאָס דו צופיעשטשעסט זי אַזוי. בעבעלע ביזט טאַקע ברוגז ? נו זיי מיר מוחל. לאָמיר ביירע זיין חבר-פא- ווער. געפעלט עס דיךר? איידעכ אוראי געפעלט עס מיר. בעבעלע אינעוועניג ועט מען דאָךּ אריינלענען תפיכין ? ! איידעל אודאי וועלעז דאַרט ליגען תפיכין. בעבעלע קושט דעם תפילין-זעקעלע. וועז וועל איף עס איהם געבען, מאמע ? גיטעל צו דער חתונה. בעבעלע פאר װאָס נישט פריהער? איידעל עס פּאסט נישט. בעבעלע איך וויל ער זאָל האַלטען די תפיכין איז דעם, אוז אַז ער וועט געבען אַ קוש די תפילין... \ איידעל מאַכט איהר א פאַן. ''בעבעלע 81 אי, בעבעלע, בעבעלע.. בעבעלע נעה. דו ביזט אַ שלעכטע. ניטעל אַז מען האָט פֿיעב א חתן איז עס זעהר פייז, מיין קינד; מעז בע- דאַרף אַבער דערפון נישט וויסען. נאָךףּ דער חתונה מעג שוין אפילו די נאַנצע וועלט וויסען, אַז מאַן און ווייב לעבען צופריעדען. ס'איז אַ ברכה פוז גאָט. אי=ף וועל געהן אין קלייט ארייננעמען זאַלץ. וועסט איהר, איידעלֿע, נישט לאַזען אלייןז. געהט אַרויס. בעבעלע קום צו מיר, איידעלע. איידע? ביזט טאַקע אויף מיר איז כעס ? בעבעלע כ'האַב נאָר טאַקע געלאכט. איידעל פאר אַ מאַמען מעג מעו; ס'מאַכט נישט אוים. בעבעלע טאַטעס דאַרפען פוז אזעלכע זאַכעז נישט ווֹיסען. איידעל? װוילֿסטו, וועלען מיר אַזױי מאכען, אז ער זאָל דעם תפילין-זעקעלע נגעפינען ביי זיר איז סטענדער. בעבעלע אוי טאַקע. איידעל? װוי אַזױי מאַכט מען עס אַבער ? איידעל? וועסט שוין מוזעז װואַרטען. ג ''892 פּרץ הירשביין בעבעלע ווארטען ? איידע? האַסט איהם טאַקע אַזוי ליעב, בעבעלע ? בעבעלע זעהר שטארק. איידעל פאר װװואַס האָסטו זיך פאר מיר בעהאַלטען ווען דו האַסט גענעהט דעם תפיליודזעקעל ? נעבעלע אַזױי: כ'האָב מיר געשעהמט. אויף דעם אַרט וװואָס כ'האב געגע- בעו א שטאָך מיט דער נאַדעל האָב איך געגעבען אַ קוש. איידעל גיב, מיר וועלען איבערצעהלען וויפיעל שטעך ס'איז פאַראַן אין דעם װואָרט שלום. בעבעלע כאַפּט אַרום איידעלען. אי ביזט א נאר, ביזט אַ נאַר. ווייסט נישט, וװוי נוט ס'איז צו זיין אַ כלה. וועז איף זאל נאָר קענעז איהם אָט אַזױי ארומנעהמע,, אַט אַזוי... איידעל לאַז מיד אַפּ, משוגע'נע, וועסט דאַד מיף דערשטיקען. בעבעלע אַז דו וועסט ווערען אַ כלה וועסטו אויר אַזוי זיין. וועסטו נאָר אַרום זיינע פענסטער אַרומקריכעז. ווען איד זאָל נאַר נישט מורא האַבען אַלִיין צו געהן ביינאַכט. איידעל אוז ער ווייסט עס גאַר נישט ? בנבעבעלע נאַף דער חתונה וועל איך איהם אַלץ דערצעהלען. ''בעבעלע 83 איידע? דערצעהל איהם עס איצטער. בעבעלע ער ווייסט, אַז כ'האָב איהם האלד. איידע2 וי אַזױי ווייסט ער עס ? נעבעלע איר האַב שויו נעמאַכט אַזױ, אַז ער זאַל וויסעז. איידע2 אי, ביזטו א גנב'טע! בעבעלע איר האָב איהם איז קעשענע אריינגעלענט א בריוועלע, וועז ער איז נעוועו ביי אונז יום טוב. כ'האב עס נאָד פאר יום טוב אַנגעגרייט. איידע2? אי, ביזטו א קלוגע. האט ער עס געפונען ? בעבעלע איד וויים אז יא. איידע? וי אַזױי ווייסטו עס ? בעבעלע װװיי5 איד פיהל, אַז ער האָט מיד אויד שטארק ליעב. איידע2 ווייסטוֹ ווי שטארק מעז בעראַרף פֿיעב האבעז דעם מאַז נאַר דער חתונה ? בעבעלע איד ווע שוין וויסען... טאַמער וועט ער נאַד זייז אַ רב... איך ווע? פאר איהם מורא האָבעו. איד ווע האַבעז מורא אוז ליעב האַבעז איהם אַזױי שטאַרק... ער אֿיין ועט עס גאר נישט וויסעז. אודאי, איירעלע, איף ווע זי עס שעהמען איהם צו דערצעהפען. איף ווע? זוך שעהמען דערצעהלען אַלץ װאָס איף טראַכפ. ''84 פרץ הירשביון איידעפ גיב, איך וועל דיר פערקעמען דייז קאָפּ. האָסט זיי אַזוי פערפּלאַנ- טערט. איך וועפ דיר פון ביידע צעפּ איינעם מאַכען. בעבעלע אוי,. דו רייסט מיר מיט'ז קאם אוים מיינע האָר! אוי, איידעלע, האב רחמנות. איידעץכ ב'האב זיר פערטראכט. בעבעלע פוז ואס טראכסטן 2 איידעכ אַו דיר איז זעהר גוט. בעבעכע ביזט מיר מקנא ? איידעכל יא, איף בין דיר טאַקע זעהר מקנא. בעבעלע איד וועל זאָגען מיין טאַטען וועט ער דיר אויסזוכען א חתז. איידעל ואס דו רעדסט. בעבעלע אי וועל עס איהם היינט זאַנען. איידע5פ אוי נייזן, איך האב מורא. בנעבעלע פאר װואָס האָסטו מורא 2 איידע5פ טאמער טהוט ער עס טאַקע ? בנעבעלע איז דאָך גוט. ''בעבעלע 85 איידעל ניין, ניין, ס'האט מיר אַוש דער אַטהעם פערכאַפּט. זאַג איהם נישט. בעבעלע הא, דו האַסט ליעב שפֿום מאיר'ן ? איידעכע, ס'איז אמת + איידע? ניין, ניין. װואָס דו רעדסט. בנעבעלע טאַ פאר וואָס ווילסטו נישט איך זאַפ איהם זאַגען ? מייז טאטע האט שוין אויסגעפיהרט א סד שידוכים. נאַרעלע, וועלען מיר האָבען ביידע התונה אין איין ווינטער. איידעף ניין, בעבעלע, מעז בעדארף נושט. איף וועל אפשר אַנהויבעז ווייה נען, אַז דיין טאַטע ועט צו אונז קומעז רעדען דערפון. בנעבעלע נעהמט אַרום אוידלען און פאָרשט. האָסט פיעב שפֿום מאיר' ? יא? ניין? זאַָנ איירעכע, יא ? א ידע? שטול. אַ קֿיין ביסעכע. וויי? איך האב דיך זעהר פיעב. דעריבער. ער איז דאָךּ דיין חת:. אַ וויילע בלייבען זוו בוידע אַזוי שטיל אַרומגענומען. בנעבעלע צושראָקען. האַסט טאקע ליעב שפום מאיר'ז ? איידע? וועהיט זוך. ניין, בעבעלע; איף שווער דיר, אַז נייז. ווייז נישט. איף בעם דיר... איד שווער דיר בעבעלע. דו האַסט דא עס געזאַנט... אס האב דאַר נאַר נישט געזאַגט.. ''86 פֿרץ הירשביין נעבעלע אוי, מיר איז נישט גוט.. איידעל בעבעלע, װאָס איז דיר? נעבעלע אוי, דער קאָפּ ; ס'דרעהט זיף מיר דער קאִפּ. איידעל? אי שווער דיר, בעבעלע. איף בין ניט שולדיג. בעבעלע אוי, מיר איז נישט גוט. רוף דער מאַמען. קומט אַן. . וועה איז מיר, בעבעלע, װאָס איז דיר?! איידע 5 דער קאַפּ האַט זיךד איהר פערדרעהט. נגיטעל נאַ דיר א ביסעלע װואַסער... נו, שלינג אַראָפּ, שלינג אַראפּ... איידעל? פּלוצלונג איז איהר נישט גוט געװװואָרען. ניטעל איירעלע, מיין קינד, לויף אין בית המדרש אריין; הייס ארויסרו- פען מיין מאַן. זאָל ער די מינוט קומען אַהיים. איף ווע? עס נישט אויסהאלטען. איידעכ איךד געה שוין. נעבעלע אוי, מיין קאָפּ. איידעל קושט בעבעלען. הער אויף. בעבעלע, איףּ בעט דיר, הער אויף... געהט אַרויס. ''בעבעלע 87 ניטע2 וועה איז מיר, ווינד איז מיר. אַנ'עיודהרע האַט מען מיר ס'קינד נעגעבעו. ליבע האָט מיין קינר אַ גנוט אויג געגעבען. נישטא וועמעז אין שטוב צו לאַזעו. איך ווע זי רופען, זאַל זי מיר זאָגעז, װאַם זי האָט צו מיר. בעבעלע נייז. מאמעשי, זי איז נישט שולדיג. ניטעל? טאַ ואס דעז איז דיר ? וועה איז מיר, ווינד איז מיר. בעבעלע ס'איז מיר שוין באלד בעסער, מאַמעשי. ניטע? זי האָט דיר א גנוט אויג נענעבען. זי האָט דיף געקושט. איף ווע זי שיקעז רופען. בעבעלע מאמעשי. מעז בעדארףה נישט, מיר איז שויז בעסער. ניטע? אויף אייו מינוט ביו איף פוז שטוב אַרויסגעגאַנגעז. אויף אַ רגע בין איד פוז שטוב אַרוים. דיר איז בעסער, מיין פייגעלע ? בעבעלע מיר איז נאַר אין די אױגען אַ ביסע? פינסטער געוואַרען, אבער ס'האַט שויז אויפגעהערט. ניטע2? אוז ס'הערצעכע ? בעבעלע קלעמט א קפיין ביסעלע. ניטע2? אַ גוט אוינ האָט מען דיר געגעבעז, מיין קינד. רשעים מענשעז. װאָס קוקען זיי :אַזוי פיעל אויף מיין קינד ? פאר וואַס לאַזען זיי קיין אוינ נישט אַראַפּ פוז מיין קינד ? ''33 פּרץ הירשביין בעבעלע ניב מיר נאַר א ביסעל וואַסער, מאַמעשי. ניטעל? נאַ דיר. מיין קינד. מיר זאָל זיין פאר מיין פייגעלע. אט אַזו לענ אנידער דיין קאָפּ אויף מייז הארצען. אט אַזוי. דיר איז שוין בעסער ? בעבעלע מיר איז שוין בעסער. נגיטעל סלעמט נאָך ס'הערצעלע ? בעבעלע ס'האָט שוין באַלד אויפגעהערט. מען הערט רעדען הינטער'ן פענסטער. גיטעל 5 דער טאַטע מיט שלום מאיר'ן געהען. בעבעלע שפּרינגט אויף פון אָרט. איר וועל מיר אויסבעהאלטען. ניטעל וואוהין, קינד מיינס ? נעבעלע ער ועט זעהז מיינע פערוויינטע אויגען. אהרן שלמה און שלום מאיר קומען אָן. אהרן שלמה װואַס איז דער מער? גיטעל ס'איז איהר עפּעס נישט גנוט געווארען. שלום מאיר אַ גוטער אַווענד. וװואָס מאכט עפּעס מיין מחותנת'טע? ''בעבעלע 89 ניטעל? מיין בת יחירה האָט זיר עפּעס פערפּיעשטשעט. בעבעלע קוקט פון אַהינטער דעם שטערען צו שלום מאיר'ן. וואו איז איידעל ? אהרו שלמה זי איז דאַך נאָכגעגאַנגען הינטער אונז. שכום מאיר בעבעלע מאַכט זיך נאַריש. ניטע? איך האָב אַלץ מורא פאר אַ גוט אויג. שכום מאיר צופֿיעב דיר האַבעז מיר פערשפּעטיגט מעריב. אַנגעווארען א מנין. ניטעל איך נעהם די עברה אויף זיך. װואַרום וועז װאַפֿסטו אַהער געקומען ? אהרן שלמה אז די מאַטע האַלט עס אַזוי ציטעריג. האָט זי צולאַזעז. ניטעל הפואי וואַלט זי געווען ביי איהר חתן אַזוי טייער, ווי זי איז טייער ביי טאַטע-מאַמע. אהרן שלמה טאַפּט בעבעלעס קאָפּ. אבי מיף איבערנעשראַקען. כע, כע. אַן איינפא? אַ ביסעה. נגיטעל? טאפט אוהר קאָפּ. איד זעה אויך חכֿילה אויף איהר קיין בייז נישט. בעבעלע ווינקט בגנבה צו שלום מאיר'ן. שכום מאיר 5 מיין מאַמע האָט געלאַזט בעטעז בעבעלע'ן אויף היינטיגען שבת ג ''90 פּרץ חורשביין צו אונז. גיטע2 אם ירצה השם. זי וועט זיר נישט לאַזעז בעטען. אהרן שלמה קיין בייז זאָל נישט זיין. קום, שלום מאיר. אפשר וועכלען מיר נאַר פערכאפען אַ מעריב. שלום מאיר אַגוטע נאכט. איף ווינש, אַז בעבעלע זאל אין גיכען געזונד ווערען. בעבעלע א איך בין שוין געזונד. אהרן שלמה לאַמיר זיר א ביסעל צואייכען. געהען ביידע אַרויס. נגיטעל קוקט נאָך אין פענסטער. װוי שען ער איז! בעבעלע פער'גנב'עט זיך הינטער דער מאַמע'ס פּלייצע און קוקט אויך אַרויס. אט איז דאַף איירעל הינטער'ן פענסטער! קום אריין! איירעפע, קום אַריין! לויפט צום טהיר. איידעל קומט אַריין. קענטיג זי האָט געוווונט. בעבעלע איך בין אַזאַ שלעכטע... איידעלע, ביזט אויף מיר ברוגז 2 ניטעל אט זעהסטו וװוי צולאָזען דו ביזט. אומזיסט אוז אומנישט אלעמען אַזוי איבערנעשראָקען. איידעכ קוקט אָן בעבעלע'ן אָהן ווערטער. ''בעבעלע 91 ניטע? ואס ביזטו אַזױי אומעטיג ? האַסט זיר אוירד דערשראַקען. ואס איז דאַ געוועז אַזעלכעס ? איידע? צערטליך. ער האָט גערעדט צו דיר, בעבעכע ? בעבעלע יא, ער האָט גערעדט צו מיר. ער האָט געזאַגט, אַז די מאַמע זיינע האָט געבעטען מיף צו זיי אויף שבת. איידע? איך האָב זיך אַזוי דערשראַקעןו. ניטע? דו, איידעלע, ביזט דאָרּ מיר אַזױי טייער נכֿייף וי דו װאַלסט מיינם אַ קינד געווען. איף קעז מיין קינר נישט אַ קוש טהאַן אפילו. קום צו מיר. זי נעמט אַרוֹם איידלען און דרוקט זו שטאַרק צו איהר האַרצען. גאָט וועט נעבען אַז דיין בעשערטער וועט זיד גאָר אין גי כעז אָפּזוכען. אי ווע נעהן זעהן אויב שטערען האַבען זי שוין בעוויזען אין הימעל. געהט אַרווס. בעבעלע ביזט מיר מוחל, איידעלע ? איידע? זעהסט, איר בין אפילו אין שטוב נישט ארייננעגאנגעז וועז ער איז געווען. בעבעלע האסט איהם געוואַפֿט זעה ? איידע? איךד האב איהם דורכ'ו פענסטער געזעהז. בעבעלע יאַ, ער איז א שעהנער ? זעהר אַ שעהנער? ג ''92 ַּרץ הירשביין זי רוימט עפּעס איין איידלען אין אויער, איידעל יא. בעבעלע, מעהר נישט. איף שווער דיר, אז מעהר נישט. ניטעל קומט אַריון. נו װאָס מאַכסטו, מיין קינר? בעבעלע מיר איז שויןגוט. מיר ווילט זיך שויז ווידער שפּרינגען אוז טאנצעז איידעל געהט צו און נעמט זי אַרום. ואס ווילסטו ? בנעבעלע וועסט נאַרּ קומען צו מיר מאָרגען ? איידעל אי וועל קומען, בעבעלע. א גוטע נאַכט, גיטעל. ניטעל געה נעזונד, איירעלע. בנעבעלע א נוטע נאַכט, איירעלע. איידעל שלאָףּ געזונד, בעבעכע. געהט אַוועק. ניטעל אט אַזױי נעמט מען עס און מען שרעקט עס איבער א מאַמע'ן. צינדט אָן דעם לאָטפּ. 1915 צ ''א זאַווערונע אמאַל האַבעו אירעז נעהוליעט. 1915 ''פּערוזאנעו: נכאטשע שמחה, ישוב'ניק. רייצע יענטע, זיין ונוייב. זיידע { זייערע קינדער. ‎y?2pyoys‏ יואל חיים., זיין פאָטער אורטשע כלאוונע וואווע שמערע . ושוב'ניקעס. שורה מלכה, אורטשע'ס ווייב. פעלטע פייגעלע, זייערמיידעל. זיידעס כלה. שפרינצע צירעל, שמערעס מיידעל. בייניש אַלטער, כלאוועס זוהן ''אַ זאַווערוכע 95 בוי כאטשע שמחה'ן. א דאָרפיש היוזעל. שפעט בוו נאַכט. ווינטער, די פענסטער בעדעקט מיט שנע. דרויה סען אַ זאווערוכע. יוא5 חיים אַנ'אַלטער, הויכער געבויגענער איד. אַריבער הונדערט ואָהר אַלט. זוצט ביים אייווען און פליקט פעדערען פון אַ זופ. דרעמעלט איין יעדע וויילע. טוט אַ שאָקעל מיט'ן קאָB,‏ די יארמעלקע פאַלט אַריין אין די פעדערען,. כאַפּט זוך אויף און פיהלט אַזו דו וארמעלקע איז נישם אויפ'ן קאָפּ,. ער געפונמם זי אין די פעדערען. צעלאַכט זיך. רעדש צו זיך אַליין אַרומקלויבענדיג די פעדערען פון דער וארמעלקע. האַסטו דיר געעזהן אַ מאַל, אַ יארמעלקע זאל ווערען קליין אויפ'ז קאָפּ... וואו ביזטו דאַרט, פּעסעלע ? פעפעלע רעדט פון אַנדערען חדו. איך כינ אויפ'ן אייוועז. יוא חיים ס'אי דיר קאַלט ? פעDסעלע‏ איךד שלאָף. ווא5 חיים די הענער האַבען שויז געקרעט ? פעסעלע שוין לאַנג. יוא חיים הייסט עס שויז נאָר האלבע נאכט. פעDעלע‏ אודאי, שוין כאנג אַז זיי האָבעז געקרעט. יוא חיים קום אהער דא איז אויד װואַרים. ג ''96 פרץ הירשביין פעסעלע הערסט זיידע, ווי אין דאַרף בילט א הונט, דאס מוזען זיי שוין פאַהרען. יוא?ל חיים דער ווינט רייסט. וועט פארטראגען דעם נועג. אוז זיי האַבען זיךף דאָרט פארהוליעט. פעכסעלע קומט אַריין זעצט זיך נעבען אַלטען. מיךר האָבען זיי נישט געוואלט מיטנעמען. יואל חיים זאָל מען גאר דערלעבען ביזקע? דער חתונה, נע, וועל, איך מיר שוין נישט לאזעןו איבעררעדען. פּעDעלע‏ די חתונה וועט דאָף זיין זומער; מיר וועלען ביירע פאַָהרען. יוא? חיים זעה נאָר, מיין קינד, צו זיי פאַהרען נישט. פעסעלע די שויבען זענען אנגעפרוירעז, אָט וועל איך באלד אראפּהויכען דעם אייז... אוי, ס'ארא ווייסקייט דרויסען איז! מען דערקענט נישט די בוימער אפילו. יואל? חיים דערלאנג מיר נאַר אהער דאָס פלעשעל. כ'האָב שוין איין מאָל גענומען אַ גלעזעלע ; עס שלעפערט. פעסעלע ביי דיר איז די יארמעלקע פול מיט פעדערען. יואל חיים כע = כע = כ'ביו אנ'דרעמעלט געוװאָרען איז זי אריינגעפאלען איז זיפּ. אָט אַזוי מיין קינד... ברענג אהער א גלעזעלע אויף, דאָס קליינע גלעזעלע. אט דאָס איז עם. וועסטו אויך נעמען אביסעפלע ? ''אַ זאַווערוכע 97 פעDעלע‏ טאָמיר וועל איך נאַףּ ווערען שיכור. יוא חיים ברוד אתה ה' אלהינו מל העו5ם שהכ? נהיה בדברו... הא, נאַף א יאָהר וועסטו שויז ווערען אַ ככה. וועסט ווערען אל א ג יאהר זעכצען יאהר, ווייסט עם? עלעסDעפ‎ גיב מיר אַ ביסעלע בראנפען. וואל חיים מאדך אַ ברכה. פעDעלע‏ כ'האַב שויז נעמאכט... הא, עס ווערט ווארימער. יוא5 חיים איף ווע נעהמען נאַרּ א גלֿעזעלע. פאר דיר וועט זיין גענוג. פעסעלע אוי, מיר דרעט זיך שוין רער קאפּ. יוא חיים דאַרט טהוט זיך איצטער אַ לעבעריגע וועלט. פעDעלע‏ באשר כ'האַב דיך נישט געװאַכֿט לאַזען אַליין. ווא5 חיים גנוט האסטו געטהאָן, מעז טאַהר אַזאַ אַכֿטען זיירען נישט לאַזען אַפיין. פעכסעלע איך ווע אוד פֿעבען אַזוי לאַנג ¢ ווא חיים כע, כע, נישט יערערער דערציהט ביז הונדערט יאהר. פעסעלע דער טאַטע וועט אוד כעבען אַזױי לאַנג. ''98 פּרץ הירשבוון יואל חיים אַו דער טאטע וועט איהם קענען אַבנארען. פעפעלע וועמען מיינסטו ? יואל חיים כע, כע, איהם מיין איף, דעם מלאףהזהמות. פעסעלע װוי אַזױי האָסטו איהם אָבגענארט ? יוא? חיים כע, כע כע, = ער האָט זיד אוועקגעשטעלט אין טיר מיט א חלף איו האנט און מיט טויזענט אויגען מיף גענומען זוכען. האָב איף אויפגעשטעלט די קניה און אַָנגעטהאָן אויף איהר די יארמעלקע האָט ער מיך געקוילעט אין קניה -= כע, כע, כע. פעDפעלע‏ געווען אַ צייכען אויפ'ן קניה ? יוא? חיים װוי אַ רויטער פאַדים געוועז אויפ'ן הויט. טרינקט אַ גלעזעלע בראָנ- ען. אט אזוי נעהמט מען אוז מען נאַרט אָפּ אפילו איהם אלייז. זעה נאָר צו זיי פאָהרען שוין. פעסעלע כ'האַב מורא צו קוקעו אין פענסטער. יואל חיים דו האַסט נאָר נישט װאָס מורא צו האָבען. נו, זיננ מיט מיר.. דיי דאִי דים -= דים -= דים, = א, ווע, דים - דים ד דאִים... אַז ביי דיר וועט זיין תנאים וועט מען דעם עולם נעהמען אהער. אַ פוי- נער יונגאטש כלאוונעם, אָט דער קלענערער. פּעסעלע ער וועט מיד נישט וועלען. וואל חיים פאר װאָס וועט ער דיף נישט וועלעז? וועט זיף שעמען מיט'ן ''אַ זאווערוכע 99 ויירען דיינעם, װואַס? וועסט איהם זייז אַ כשר'ע װוייב; האַבעז איהם כשר'ע קינדער. ער לאָזט זיך אַוועק איבער'ן שטוב, שיכור'לאך. זינגט. פעDסע?ע‏ אימעצער איז צוגעפאָהרען ! כלאוונע און װװואַווע קומען אַרוון מים אַ ,מול טוב". יוא5 חיים אָט זענען זיי. כלbאוונע‏ זיי זענען ראַף נישטא! וואָווע װאָס האָב איד געזאָנט. יוא5 חיים װואָס, נישט געפאַהרען אינאיינעם ? וואווע אַרויסגעפאַהרען אינאיינעם: האָט זיד ס'פערד זייערס צעטראגען אוז אַװעק בעזונדער. מסתטא וועלען זיי באַלד אַנקומען. לאַמיר נעהמעז צוביסכאף, זיד אנווארימען. פעDסעלע‏ טרייסעלט אַפּ דעם שנע פון היטעה. ווא חיים וואו איז דייז זוז, כפֿאוונע ? מיר וועלעז דאַ פּראווען אַ תנאים. כלאוונע ֿחיים, זאָל נאָר מיין קלענערער יוננאטש וואקסען... אבער אַ הוליע געטהאַן... וואווע .ײיסט, אז דאָרט איז נישט געוועז קיין ריינער אכציגער. כל5אוונע אורטשע האָט פיב צוצומישעז װואַסער... לחיים ! אַט דאס איז רייה נער אכציגער, - ''i es, 100 פַּרץ הירשביין כלאוונע 5 געה אַרויס, װואַווע, זעה רער פערד זאָל נישט פארקירעווען אין שטאַל אַריין. נו, פּעסעלע, וואקס נאךד אונטער א ביסעל וועל איד דיף נעהמען פאר אַ שנור. וואווע זי איז שוין גענוג גרויס. כלאוונע נאר שמחה'ס, נאָר געהוליעט... רב יואל חיים, נאכסאל האָט איהר זיךד געלאָזט ווערען אַלט ? העי, גלייכט נאָר אויס די פּלייצע! ניט נאָר א האנט. זינג נאָר, וואווע, ווי געהט ער עס דאָרט דער ניגון ? פארלעגט אַ האַנט אויפ'ן אלטע:ס אַקסעל און טאַנצט. שמערע 5 קומט אַריין. מזל טוב ! וואו זענען זיי? כלאוונע כֹא -- כא -- כא = אויד אָננעווארען ? וועלען זיך געפינען. גניב אַ האנט שמערע, אָפֿיי דריצעם, אָפיי דריצעם -- שטעל אַ פום, שמערע. שמערע מען בעדארף געהן זעהן הינטער'ן דאָרף, אפשר האָבען זיי פאר- בלאנדזשעט. וואווע ואס הייסט, א איד פארבלאַָנדזשעט ? כאטשע שמחה'ס פערד וויי- סעז דעם וועג. פעפסעלע וואו איז אייער שפּרינצע צירעל 2 שמערע איז אַריינגעקראכען צו חתןדכלה אין וואנען. רייצע יענטע קומט אַריון נושט טויט נישט לעבערוג. ''אַ זאַווערוכע 101 אוי ווע איז מיר, אידעז, האט רחמנות. פעDסעלע‏ װואַס איז עס, מאַמע, וואו זענען זיי ? רייצע יענטע אידען, ווע איז מיר, װאַס זיצט איהר איז שטוב ? וואווע וואו זענען זיי? רייצע יענטע דער פערד מיט חתןדכ3ה האַט זיף צעטראגען. שמערע מיין חצופה איז ביי זיי אין װואָגען. יווא5 חיים 5 טראָגט ער זיר דער פערד מסתמא טאקי א היים... רים, דים, דאים, דים -= זינגט זשע קינדערלאף. 5 רייצע יענטע איך בין אַרויסנעפאפען פוז שליטען גלייף אין גראבען אריין. א נפֿיק װװאָס דאָרט האָט אַנגעטראגען שנע. יוא חיים בעדארפסט בענשען גומל, מיין קינד. רייצע יענטע אז כ'האָב מיר אויפנעהויבעז איז שוין פוז זיי קיין סליאר נישט געווען. שמערע ביזטו אויךד געקומען אַ היים צו פוס? כא -- כא -= כא. קומט, רב יוא חיים, וועלען מיר געהן אַ זוד טהאַן. יואל חיים רים, דים, דיי, דיי, דים... = זינגט זשע קינדערלאר. שמערע ער איז פארשנעבעט, דער אַלטער. 0 ''102 פֿרץ חירשבוון רייצע יענטע קום, פּעסעלע, מיין קינד, מיט מיר, ווארום איך ווע? עס נישט אויסהאלטען. קום מיר וועלען זיף אריינזעצען אין שליטען. כלאוונע וואוהין, אידענע, וועט איהר געהן ? באלד וועפען מיר אלע אַ פאָהר טהאַן. זינגט זשע אידעלאך, אָצים דריצעם איי, איי, איי, — נאָר שמחה'ס זאָל טאַקי זיין ביי אידען. קום, וואווע, קום, שמערע. רייצע יענטע פּעסעלע, מיין קינד, פאָהר דו אויף מיט. שמערע נעהם נאַר מיט א רעכטע בייטש. מיין בייטשדשטעקעל האָט זיך צעבראכען. פעDעלע‏ אָט איז אַ גוטע בייטש. בלאוונע, וואווע, פּעסעלע און שמערע לאָזען זיך אַרוים מים געזאַנג. רייצע יענטע ואס זאַנט איהר צו מיינע צרות, שווער לעבען? כ'האָב זיף גע- בעטען, אידען טרינקט נישט, מען וועט נאָר בעדאַרפען פאָהרען אַ היים.. יואל חיים וויין נישט, אידענע, וועלען זיך אָפּזוכען. רייצע יענטע אַזאַ זאווערוכע... שאט נאַר, דאכט מיר די קאלב מעקעט אין שטאל. יוא? חיים אוז מיר דאכט אז עס איז א שעפּסען קול. הערסט 2 פעDפעלע‏ טאַקי א שעפּסען קול. זיידע קומט אַריין בעדעקט מוט שנע. ''אַ זאווערוכע 103 רייצע יענטע פאַלט איהם אויפ'ן האַלז. אט איז דאָס קינד, וואו זענען זי ווֹאו איז די פה 2 ? זיידרע כ'האָב זיי אַנגעווארען. דער שפֿיטען האָט זיף אוֹיסגעקערט. די פערד זיד צעטראגען. יוא חיים האַבעז זיד פארשנעבעט. כע -- כע -=כע. ז יויך ע אורטשע האַט די פערד בעוויזעז די בייטש, זיי האַבעז זיף געגעבעז א טראנ. יוא5 חיים זיינע פערד האָבען פיינט די בייטש. רייצע יענטע איךר ווע5 זיך נאַר אַ מעשה אַנטהאַז. ז יווך ע וואו זענען די איבריגע ? רייצע יענטע וואווע, כלאוונע, שמערע און פּעסעכע זענען אוועק אייף זוכען. זיידע זיי זענען שוין געווען ? זיי ווייסען דאף נישט וואו צו זוכעו. יוא חייםDם‏ אי זיף פארשנעבעט... וואו איז די כלה % רייצע יענטע פעלטע פיינעלע, ווע איז מיר, זאַל חכֿיכה מיט איהר נישט טרעפעו עפּעס. ‘ יוא5 חיים האָט מעו טאַקע שארף אריינגעשנעבעט ? רייצע יענטע אט דאס איז דאָך מייז אומנכיק, ווע איז מיר. כ'האָב זיד געבע- ''104 בּרץ הירשביין טעז וװוי ביי א נזלן, אידען האָט גאָט אין הארצען. אורטשע האָט ארייננעקאטשעט א גאנץ פעסעל בראנפען. יוא חיים אוו מען האָט געצאפּט פון קראן? רייצע יענטע אודאי. יואל? חיים איז דאָד טאַקי נעווען א תנאים ביי מיין אייניסעל. טא װואָס זשע דאנה'סטו אידענע ?... אַז דער חתן איז פארהאן, מסתמא וועט באלד די כלה אויף זיין. עס קומען אַריין כאטשע, שמחה, אורטשע, כלאוונע, שמערע, שרה מכלה, פעלטע פייגעלע, און שפּרינצע צירעל פארשנעטע. דער עולם איז בגילופין. זונגט. רייצע יענטע וואו איז מיין קינד, פּעסעלע? פעלטע פייגעלע אוי ווע, זי איז דאָך נישטא! וואווע פוז אונטער די הענט איז זי מיר פארפאלען נעװואָרען. זיירע איד וועל זי געהז זוכען. לויפט אַרוים. איורטשע נישט בעדארפט לאָזען דעם חתן אליין. נכאטשע שמחה מיין זוהן וועט צעהן שדים פארשטעקען אונטער'ז נארטעל. מפכלה שרה װאָס אַ איד רעדט! פעלטע פיינעכע ב'וועל? אפשר נישט אויסהאלטען. ''אַ זאווערוכע 105 אורטשע קלֿאַנ נישט, טאַכטער מיינע, דייז חתן וועט נישט פערפאלען ווערעז. וואווע שאט, שאט ווייבער, נישט קלאָגט, איף געה. געהט אַרויס. פעכ5טע פייגנעל נעהמט אַרום שפּרינצע צירלען און וויינט. כאטעשע שמחה ואס קלֿאָנט איהר דאָרט, נאַרישע קעלבער? כלאוונע ניב אַ האנט כאטשע שמחה, קום אהער שמערע, וואו איז די כלה ? אֵי, זינגט זשע אידעלאך ווארום די שטוב דרעט זיף. מפכלה שרה דאַס דרעט זיך אייך דער קאָפּ, ווע איז מיר. נכאטשע שמחה שאט, אידען, וואו איז טאַקי מיין טאַכטער ? רייצע יענטע איצטער האָט ער זיךד דערמאנט, אז דאָס קינד איז נישטא. כ'וועל עס אפשר נישט אויסהאלטען. וואווע קומט אַריין. די הינט בילען איז דאָרף. דאָס פאָהרען זיי. כלאוונע אידען, אייך דרעט זיף נישט דער קאָפּ, ברענגט מיר אהער מייז שטוב. מיין אידענע און די בנים... רב יוא? שמחה, איהר שלאָפט ? שטעהט אויף, אידעלאך פרעהען זיף! זיידע קומט אַריין. עס ווערט אַ געטומעל, דו מאַמעס קושען איהם. די כלה פאַלט צו צו איהם און וויינט. ג ''106 פרץ הירשביין רייצע יענטע וואו איז פּעסעלע ? וזיידע נישט נעזעהן. די פערד בעדארף מען אריינפיהרען אין שטאל. עס דרעט די זאווערוכע. כלפאוונע דער טייוועל וועט זיי נישט כאפּעןו. כאטשע בער שאט נאַר, אידען, וואו איז טאַקי מיין טאַכטער ? רייצע יענטע האַסט זיך אָנגעטרונקען און ווייסט נישט וואו דו ביזט אין דער וועלט. \ שמערע אידענע װװאָס איהר זענט. די ציג וועט קומען אַ היים. מפנכלה שרה קום, שמערע, לֿאָמיר גאָר פאהרען א היים. קום צירעלע מיר וועלען פאַהרען אַ היים. שמערע כא -- כא = כא = ווער וועט עס פאהרען א היים ?... אי װואָס מיר זענעו זענען מיר, אַכבער אידען זענען מיר! זינגט אידעלעף, װאָס מיר זענען זענען מיר.. רייצע יענטע נישט אנדערש אין דעם פּאסטערנאק-צימעס איז עפּעס געווען. מפיכה שרה . װואַס רעדט איהר ? איך האָב דעם פּאסטערנאק איבערגעקליבען. רייצע יענטע איהר וועט מיר נישט איינרעדען. נישט אנדערש א משוגע'נער פּאַסטערנאק זיףר אריינגע'ננב'עט, א נישט װאַלט זיך דעם עולם אַװװ נישט פארדרעם די קעפ. ''אַ זאווערוכע 107 אורטשע װואָס וועט איהר, מחותנעסטע, אויסטראכטען אויף פֿיין צימעס ? איךד וועל מיר נישט לאַזען. sפעDע?ע‏ פאַלט אַריין אַ פארשנעטע. כלbאוונע‏ אט איז זי, אידען! לאָמיר הוליען, לאַמיר טאַנצע!.. רייצע יענטע קושט זי. מיין קינד, וואו ביזטו געווען ? פעDעלע‏ אַלע שוין פארהאז? קושט זיך מיט די מיידלאך. שפרינצע צירעל? אוי ווע, מיין טאַטע, איז דאר נישטא! נכאטמשע שמחה כא -- כא -- כא = וואו איז שמערע ? כלאוונע ער איז אוועקגעפאַהרען ברענגען מיינע חברה. שפרינצע צירעל 5 קומט, אידען, זוכען מיין טאַטען אוי וועה, איף וועל געהן איהם זוכען. רייצע יענטע 5 לאזט זי נישט אַרויס פוז שטוב. נכאטשע בער שמערע איז אַװועק צו כלאוונען זאָג איך אייךד. זעצט זיך אירען צום טיש. דערלאננ, מיין ווייב, וואַס צו פערבייסען. אידען, צום טיש! שמערע קומט אַרוין. עס ווערט אַ געטומעל. ג ''108 פּרץ הירשבויון כלאוונע שמערע, סערדצע, וואו ביזטו געווען ? שמערע ציילט דעם עולם. נישט איינם, נישט צוויי, נישט דריי... כלאוונע אַלע פארהאנען, װאָס ציילסטו ? שפרינצע צירעל אט בין איך דאָר, טאַטע? שמערע ווארפט די הימטעל אן דר'ערד פאר התפעלות. דאס ביזטו דאַד מיין כשר'ע טאַכטער! טא װאָס זשע שווייגט איהר אידען? לכאָמיר זינגען, לאָמיר שפּרינגען, אי, װואָס מיר זע- נען זענעו מיר, אָבער אידען זענען מיר... כל5אוונע אידען זייט עדות ; כאָטש כאטשע בער איז מיר אַמאָל נעקראכען אין וועג ארייז, נאָר איך בין איהם נישט קיין שונא. וואו ביזטו זיירע? און דו פעלטע פייגע, חתן-ככה קומט אהער! זאָל גאָט געבען, אַז טאַטע מאמע זאָלען האָבען נחת פון אייףד! קום אהער, כאטשע בער, אַדער כאטשע שמחה. נכאטשע שמחה װאַס ביז איף דיר אַמאַל געקראכען אין וועג אריין? די בהמה איז סיי וי געווען מיט א חסרון, דאַריבער האָב איף זי געפיהרט אויפ'ן יריד. רייצע יענטע װװװואָס רעדט איהר, כלאוונע, ווען די בהמה זאל זיר נישט בריקען װאַלט איך זי אייך פערקויפט. האָט נישט צוגעלאָזען די מילף, געמוזט שטענדיג איהר געבען א ביסעל היי אונטער דער נאַז. כלאוונע כא -- כא = כא, = אידענע װװואָס איהר זענט! איך רעד נישט ''אַ זאווערוכע 109 פוז דער בהמה, כ'מיין אַז מייז אַכטער בייניש האָט געהאט אנ'- אוינ אויף אורטשעם טאַָכטער און איך אויךד; נאָר איף פארגין דיר. אידען זייט עדות, איך זאָג, אַז איף ווינש די קינדער מזל און גליק. שמערע און מיט מיר שטעהט דיר גאָר נישט אַן צו משדף זיין? טא זינגט זשע אידעלאך וװואָס מיר זענען זענען מיר, אָבער אידען זענען מיר... כאטשע שמחה וואס איז דאָ פארהאן צו רעדען ? איך זאָג אויד, אז כלאוונעס קדיש איז אַ וואוילער יונגאטש. כלאוונע שאט אידען, כ'וועל גאר נעהמען פּעסלען פאר א שנור. רייצע יענטע קושט פּעסעלען. ביי מייז קינד איז נאָך די מילד אויף די ליפּען. כלאוונע װאָס זאָגט איהר, רב יואל חיים ? יואל חיים אַ שאד ארויסצולאזעז פוז שטוב. שמערע און מיט מיין קינר שטעהט דיר נישט אַן צו טהאַן א שידודה כלאוונע זי האָט דאר אַ חתז. אורטשע װואָס איז דא פארהאן צו רערעז. איף זאַג, אז ער איז ₪ וואויײעה יוננאטש און דו, שמערע, בעדארפסט זיר נישט ברעקלע:. כאטשע שמחה שאט, שאט .איד ניב קיינעם נישט מייז טאַכטער, כלאוונע, איר גיב דיר נישט מייז טאַכטער. ''110 פּרץ הירשביין שמערע ואס דאנה'סטו, טאָכטער מיינע, וועסט קריגען א חתן. זינגט זשע אידעלאד : װואָס מיר זענען זענען מיר, אָבער גאָט דינען מיר. אוי, אוי, אוי, כ'איז מיר גוט, ס'איז מיר וואויל, אוי, אוי, ס/איז א נחת, בעווייז'זשע טאַכטער ווי דו וועסט טאַנצען אויפ'ן טיש. כאטשע שמחה בעווייז װואָס דו קענסט, שפּרינצע צירעל. מפלכה שרה נו, שפּרינצעלע, בעווייז וואס דו קענסט ! וואווע שווייגט ווייבער! איי ווע אידען, ס'איז מיר גוט! ירייצע יענטע וער עס טאנצט אויף פרעמדע שמחה'ס דער וועט דערלעבען צו טאַנצען אויף אייגענע שמחה'ס... אוי מאמעלאף, שמערע געהט טאַקע טאַנצעז אויפ'ן טיש. לאָזט, כ'וועל די גלעזלאף אראָפּנעה- מען. שמערע ; בא, כא, כא, אידענע! גיס אַן די גלעזלאך פול ביז די ראנדען אוז איד וועל טאַנצען צווישען זיי. ער וואַרפט אַראָפּ די שטווועל און אין די זאָקען קלייבט ער זיך ארויף אויפ'ן טיש. שרייט. נו, זינגט זשע מיר אידעלאד : אוי װואָס מיר זענען זענען מיר, אבער אירען זענען מיר; װאָס מיר זענען זענען מיר, אַבער גאָט דינעו מיר... קום ארויף, טאָכטער מיינע, העלף דעם טאַטען טאַנצען ביי אַ אידען אויף אַ שמחה. כלאוונע נו. שפּרינצע צירעלע, געה אויפ'ץן טיש, דער טאַטע רופט.. בע- ווייז ווא דו קענסט! שפרינצע צירע? ווארפט צַראָפּ די שיך און שפּרונגט אַרויף אויפ'ן טיש, טאַנצט אנטקע"- גען טאַטען. ''אַ זאווערוכע 111 שמערע פארקאשערט די פּאָלעס און טאַנצט גרינג צווישען דו גלעזלאך אַנטקעגען דער טאָכטעו. זונגט. איי, אידעלאך טייערע, װאָס מיר זענען זענען מיר, אַבער אידען זענעו מיר... כלאוונע וואווע, סערדצע, כאפּ זיד אריין אין מיין שליטען אוז ברענג מיר מיין משפּחה אַהער. כ'ווי?, אז שמחה'ס זא זיין... שמערע! מיין זוהן נעהמט דייז טאָכטער וי זי שטעהט און געהט! אידען, זייט עדות, אַז כלֿאוונע ניט אִפּ זייז זוהז פאר שמערעס טאַכטער. אָהן נדו, אָהן... איי, װואָם מיר זענען זענען מיר... זינגט זשע, אידע- פֿאך, אַצים דריצעם, אִי, אַי, א'... שמערע און שפּרינצע שפּרינגען אַרונטער פון מוש. כלאוונע נעהמט אַרום שמערען. הערט אידען, כ'האָב געהאט פאריבע? אויף שמערען. געהאט באנ'- איהם אנ'עופה. געװאַכֿט ווארטען ביזקע? יום-כפור און כ'בין עם איהם מוח?! כ'ביו דיר מוח5, שמערע. אף, װואַס מיר זענען זענען מיר, אָבער אידען זענען מיר. : אַ קלאַפּ אין פענסטער פון דרויסען, ברעכט אוים אַ שויב. רייצע יענטע אוי, ווי דער ווינט פייפט. מפנכ5ה שרה פארשטאפּט די שויב גיכער, מיט אַ שמאטע. וואווע ס'האַט מיין פערד אויסגעשלאַגעו. בעט זיף איז שטוב אַרייז. כ'וועל געהן וועל איך אלע בייזע חלומות צו איהם אויסלאָזען. נכאטשע שמחה פיהר איהם אַרונטער הינטער דער שטאַ? דאַרט רייסט נישט דער ווינט אזוי שטארק. ג ''112 פרץ הורשבוין אורטשע 5 קום אַרויס וועכען מיר זעהן וער עס איז דאַרטען. דאכט מיר ס'איז נישט דעם פערד'ס מלאכה. וואווע קום אורטשע ! געהען ביידע אַרווס. כלאוונע ואס מיר זענען זענען מיר... געפעלט דיר, שמערע, מיין זון ? האָס- טו איהם ! -- און דו טאַכטער, געפעלט דיר מיין יונגאטש, האַס- טו איהם. איך גיב איהם, שמערע, איבער אין דיינע הענט. לעה- רען איהם צו האלטען א בייטש אין דער האנט, און שבת זאָל ער ביי דיר זיין א איד -- זינגט זשע אידעלאך אצים דריצעם אִי, אִי, אַי... אוו דו, פּעסעלע, האסְט האַלד מיין קלענערען יונגאטש, ער בעדאַרף נאָרּ וואקסען, דו בעדארפסט נאָך וואקסען. װאָס זאָגסטו כאטשע שמחה ? נכאטשע שמחה מסכים ! שמערע ער האָט א וואויל קעפעל. רייצע יענטע מיין קינד קען נאָף ווארטעןז. שמערע כאטשע שמחה וועט פּעסעלען געבען נדן אויר. כלאוונע טאַ, טאנ זשע, צירעלע, מיין שנור! קום אהער, כלאוונע רופט דיף. ווילסט זיין מיין שנור? צו מיר אויף קעסט. וועסט דאָם פוטערדפעסיל ביי מיר נישט בעדארפעז דרעען און די בהמה מעל- קען אויך נישט. מפכילה שרה די מאַמע האַט זי נישט געלעהרענט צו זיין א פּריצטע. זי וועט ''אַ זאַווערוכע 113 דרעען דאַס פעסעל און מעלקען די בהמה, אַז מען וועט בעדארפען. שפרינצע צירעל ואס זאָנסטו פעלטע פייגעלע, ס'איז גוט צו זייז א כלה2 ז ונוך ע ווער א כלה, צירעכ, וועט מעז ביידע חתונות פּראווען איז אייז װואַר. יוא חיים וואָס האָט די גאַנצע צויט געדרעמעלט רייבט די אויגען און הייבט אָן זונגען. 5 איי דים, דים = דים = דים, אוי דוי, דים -- דים --- דאים. שמערע פעבען זאָל רב יוא? חיים! כלאוונע מחותז, שמערע! ניב מיר אַהער דייז האנט. קומט אידען לאַמיר פאַהרען צו מיר, זאָל מיין אידענע וויסען, אז איהר זוהן איז נע- װאַרען א חתו. נכאטשע שמחה זאָל זי טאקי וויסען, ריין אידענג. כלאוונע נישט געקענט זי מיטנעהמען, אַ אידענע, האָט זיד פארריבען, זאָל זי וויסעז. שמערע איך ווע איהם דעם חתן אנדרעען פאר' אויער. קומט אידען פֿאֲמיר פאַהרען. און דו, טאַכטער מיינע, צירעל שפּרינצע אַדער שפּרינצע צירעל א דאנה, אידען, איהרע צוויי באַבעס כשר'ע ווייבער געווען. וואווע און אורטשע קומען אַריין, לאַכען אויפ'ן הויכען קול. שמערע קומט אריין אידען ! וואווע יוייסט איהר ווער ס'האַט די שויב אוסגעשכאַנען ? ג ''114 פרץ הירשביין אורטשע טייו באראן! מיט די הערנער אויסגעשלאָגען. מפנכילה שרה מען האָט געלאָזט אָפען די שטאַל איז ער נאָכגעלאַפען. כלאוונע שאט, אידען, דאס האָט ער מיר דעם פערד איבערגעשראקען. שמערע ער האט מיין פערד אויד איבערגעשראקען, כא -- כא -- כא. אורטשע מיט געוואלד איהם אין שטאַל אריינגעפיהרט. צו דיר, כאטשע שמחה אין שטאל אריין. ירייצ ע ר ע נ טי ע איז עס טאקע אייער באראן? אורטשע כא -- כא = כא --= אידענע !: מפנכלה שרה וויל נישט בלייבען אין שטאַל אליין אָהן דעם פערד. רייצע יענטע טא וי קומט ער צום פענסטער? שמערע האט געהערט אידען זענען זיך משמח. אַ קלאַפּ אין פענסמער. אַ שויב צעבראָכען. וואווע כ'האַב געזאַגט מען באדארף דעם טויער פערשפארען. זיידע ער בעט זיך אין שטוב אַריין. מכלה שרה געה, חתן, אַװועק פון פענסטער. פעDכסעלע‏ קָּוקט אין פענסטער, ''אַ זאווערוכע 115 מעז זעהט קכיינעם נישט. וואווע קום אורטשע, כ'ביז א בעפֿן צו זעה וואָס דאַרט איז אַזעלכעם. כלפאוונע קומט, אידען, כֿאָמיר איהם כאפּעז אוז בינדעז. יווא5 חיים נעהמט מיט די בייטש. כ'בין אַ בעלן צו געהז. אַלע מענער געהען אַרויס. די ווייבער בלוובען קוקען אין פענסד טער. שפרינצע צירעל ער איז אנטלאָפעז געוואַרען. רייצע יענטע ס'איז נישט רעכט, מייז קינד, דו זאָלסט שטעהן נעבען פענסטער. פע5טע פיינעלע זיי יאָנען איהם נאַר. מפכ?כה שרה נעה דו אויד אוועק פוז פענסטער. רייצע יענטע 5 האַבעו זיד קייו עין הרע אנגעשנעבעט. זאַכֿען זיי דארט חלילה נאָר נישט בלייבען אין שנע. פע5טע פיינע? סוקט, קוקט, װוי זיי יאגעז איהם נאַף. אוי, דער זיידע איז געפא- פֿען אין שנע! מכילה שרה מען האט דעם חתן נישט בעדארפט לאַזעז געהן. שפרינצע צירע2 שרייט דורך דער צובראָכענער שו'ב. זיידע, זיידע, קום אריין! רייצע יענטע נעה אַװועק מיין קינד פוז פענסטער. וועסט זיך נא פערקיהלען. ''116 פּרץ הירשביין שפרינצע צירעל אונזער באראן איז אַזאַ קלונער, פּונקט וװוי אַ מענש איז ער קלונ. אַנומעלט זאָגט צו מיר דער טאַטע: געה שפּרינצע, טרייב איהם אריין אין שטאכ און פארשטע? דעם טויער. נעהם איך א רי- טעל און וויל געהן צו איהם, טוט ער אַ קאפּיע מיט די הערנער און אנטלויפט אויה דער לאנקע. אַזוי ווי א מענש איז ער קלוג! ‎y?yoDys‏ ‏איהר זעהט דער זיידע ליגט אין שנע. קומט לאַמיר איהם אויפ- הויבען. קום, צירעפע ! כאַפּט צירעלען ביים האנט. לויפען אַרויס. רייצע יענטע אלט איז נישט יונג. אנ'איבריג גלעזעל גענומען סען ער זיר שוין נישט איינהאלטען אויף די פים. די צוויו מיידלאך פיהרען אונטער די הענט דעם אַלטען. יוא חיים האַלט זיך קוים אויף דיו פיס. זינגם. דים, דים, דיי דיי דאִים... רייצע יענטע נאכסאל, שווער לעבען, האָט איהר בעדארפט ארויסגעהן אין אַזאַ זאווערוכע ¢? יואל חיים וואו זענען מיינע קינדער, מיינע אייניקלעף ? פעסעפע 5 זיי זענעז אַלע אין גאָרטען: זיי יאָגעז זיך נאָף איהם. מיט געזאַנג לאָזען זיך אַריין אַלע מענער, אויסער כלאוונע. פאַלען פון דו פיס. מנכלה שרה וואו איז כלאוונע ? שמערע האָט זיר אַװעסגעיאגט נאָר איהם. ''8 זאווערוכע 117 אורטשע איך זאָנ איהם, ס'איז מיינער אוז ער יאָגט איהם נאד. שמערע זעצט זיך אַנידער און האַלב איינגעשלאָפען זונגט ער. אך, װאָס מיר זענען זענען מיר, אבער אידען זענען מיר. וואווע זיננט, זיידעשו, אי ווע ס'איז מיר גוט; אֵי ווע ס'איז אַ נחת. -= באטשע בער, דו שלֿאָפסט ? שטעה אויף דיין זוז איז דאר א חתן נעווארען. אורטשע דו שלאָפסט אויף? -- קומט לאַמיר זינגען לאַמיר שפּריננען. שמערע וואו איז מיין מחותן, כלאוונע ? כ'וועל איהם געהן זוכע:. לאָזט זיך צום טיר. שפרינצע צירע2 בלייב אין שטוב טאטע. מפכלה שרה לאָזט איהם נישט אַרוֹים. שטערע פֿאָזט מיר ווייבער. ב'ווע9 נעהז מייז מחותז זוכעז. כלאוונע, וואו ביזטו ? קומט, אידען, לאַמיר איהם געהן זוכען. מפכ?ה שרה אט בעסער כענט זיך צו. איהר האָט דאַף שויז נישט קיין כח צו שטעהן אוי הדי פים. שמערע אך, ואס מיר זענען זענען מיר, אָבער אידען זענעז מיר... טאַטע רבונו ש5 עופם -- איי ס'איז מיר וואויפ, = לאָזט מיר אויפז טמיש. כ'וויל טאַנצען. ניב אַ האנט, טאָכטער... רייצע יענטע / טהוט עס נישט. איהר ועט נאַף חלילה אַראָפּפאלען. לאַז איהם נישט שפּרינצעכע, מיין קינד, ער וועט אַראפּפאלעו. ''118 פרץ הירשביין אורטשע קום, שמערע, איך געה אויך מיט דיר... וויל זיך אַרויפקלייבען אויפ'ן טיש און קען נישט, פנילת שרה גאָט איז מיט אייך, איהר וועט זיך נאָך חלילה ה ממית'ן. כלאוונע לאָזט זיך אַריין מיט אויסגעשפּרייטע הענמ ווי אויף פליגעל. אויסגעטונקט אין שנע. קוקט אַרום דעם עולם. אט זענען זיי דאָך! כא -- כא -- כא -= שטעהט אויף, אידען! ביי מיר איז א שמחה, ביי מיר איז אַ שמחה... העלפט מיר טאַנ- צען, העלפט מיר שפּרינגען... אָט אַזוי... מפכילה שרה איהר וועט איינווארפען דעם באלקען אַזוי טאַנצענדיג. כלאוונע אירען שפּארט אונטער דעם באלקען! איד וויל זיננען, איך וויל שפּרינגען. טאַנצט אוש דו גאַנצע שטוב ציטערט. א<לטער בייניש קומט אַרוין. זעהט אויDם‏ ווי אַ זויל שנע. דער עולם צעלאַכט זיך אויפ'ן הויכען קול. כלאוונע מיין זוז, מיין קדיש! זינגט זשע, אידעלאף, װװואַס מיר זענען זענען מיר... פעלטע פייגע2 אַלשער, דו ביזט געוװואָרען א חתן! מפכלה שרה ואס מאכט די מאמע ? אילטער בייניש די מאַמע האָט געהאט א איננעל. קום א היים, טאַטע. עס ווערט אַ געשריי ,מזל טוב כלאוונע". ''אַ זאווערוכע 119 מפנילה שרה או ווע איז מיר, מז טוב, מזל טוב אייף, כלאוונע. אילטער בייניש 5 5 איד ביז נעקומען רייטענדינ. מען וועט קענען מיין פערד צושפּאנען צום ארטשיק; וװוי ס'איז זי אַרויסשלעפּען פון שנע. כלאוונע פאר װװאָס האָסטו דער מאמען נישט געבראכט? אלטער בייניש איך זאָג דא דיר, די מאַמע האָט געהאַט אַ איננעל. כלאוונע ווער, שפרה ? מייז ווייב? מיין כשר'ע אידענע? טא װאָס זשע שווייגט איהר, אידען ? שמערע, מחותז, װואָס מיר זענען זענען מיר, אַבער אידען זענען מיר... קום אהער, זוה ! וואו איז זי... די כלה ? זוכט. י אילטער בייניוש וועמען זוכסטו, טאַטע? כלאוונע לאָזט זיך אַראָפּ אויף דרערד, פּאַטשט מיט די הענט פאר תענוג. איי, שמערע, אנ'איירעם וועסטו האָבעז. איי, אַ שנור וועל איף האַבען! טאַנצט זשע אידעלאף, טאַנצט זשע קינדערלאף... דער עולם נעהמט זיך ביי די הענט און טאַנצט אַרום כלאוונען. שפרינצע צירעל קלייבט זיך אַרויף אויפ'ן טיש און טאַנצט. רייצע יענטע דייז כלה איז דא עס, אַלטער בייניש ! \ כלאוונע מיין זוז, מיין קדיש. אויפ'ץ טיש קריד ארויף, טאַנץ מיט דיין כלה. שמערע קושט אַלטער בוונוש. ג ''120 פּרץ הירשביין אד ואס מיר זענען זענען מיר, אבער אידען זענען מיר... רייצע יענטע ער ווייסט נישט פון װואָם צו זאָגען. זיידע גיב א האנט, אַלטער בייניש, ביזט דאר אַ חתן! כלאוונע טא װאָס זשע שווייגט איהר... שרייט זשע מזל טוב! -- עס ווערט אַ געשריו ,מזל טוב". מען ברעכט כלים. אַלע זונגען ,וואָס מיר זענען זענען מיר," שפּרינצע צירעל טאַנצט נאָך אַלץ אויפ'ן פיש. ''איינזאַמע װעלטען 1905 ''פּערואנען: שלמה שרה טעלצע, איהר אייניקעל עוזריא2 חיים, זיין אינגעל חייקע2 ''איונזאַמע וועלטען 193 אַ קעלערהוואוינונג עהנליך צו אַ הייל. דער סופיט שווארץ און געוועלבט, לאָזט זיך האַלברונד אַראָב ביז צו דיו פענסטער. די ווענד שמוציג. קיין מעבעל איז נישטאָ, נאָר אין אייניגע ערטער ליגען אויף שטיקער האָלץ ברעטער און אויף זיי בערג שמאַטעס, וואָס דיענען פאר אַ געלעגער. אין אַ וואַנט צוויי קליינע פענסטערלעך. א הרובע אין אַ ווינקעל. ווינטער. אַרום האלבען טאָג. 5 שלמה ליגט אויף אַ געלעגער צוגעדעקט מים שמאַטעס. שרה זיצט אויף דער הרובע, די פיס אונטער זיך. דרעמעלט. ע זריאפ שטעהט ביים וואַנד און קוקט אין אוין פּינטעל אַריין טעלצע ליגטאויף אַ געלעגער. א חיים זיצט אויף דער ערד און צויכענט וואָס אויף אַ פּאַפּיר. עוריאל הא -- הא, דערגאַנגען דעם סוד ! דערגאנגען = אדרבא, זאָל מיר ווער ווייזעזן פערקעהרט. פיהרט מיט די פינגער איבער'ן וואַנד. דא האָט איהר אייז שורה רעכטס און דאָ פערנעהמט זי זיר לינקס. אוו ווייטער רעכטס און ווידער לינקס -= געוויס; דאַרטעז איז דער סמבטיוז! קום חיים'?, זאג : וויפיעל פּינטלעד און וויפיעל פאס- סקעס זעהסטו דא אויפ'ן וואנד ? פערקוקט זיך אויף איין פּינמעל. שלמה קוקט צום סופיט. רעדט צו זיך. ער בעוועבט מיר מיין קאָפּ !... חיים'?! נעהם א שטעקען אוז טרייב אַראָב דעם שפּין איבער'ן קאָפּ. דעם שפּינוועבס... איבער'ן קאBE‏ חיים'9! חיים שפּרינגט אויף מיט שמחה. קוקט אויפ'ן פּאַפּוער. אַ, ס'ארא גרווסער מויער ! צעהן יאָהר אינגאנצעז אַלט, כ'האָב נאָר ניט קיין שיף. , נאָף אין צעהן יאָהר אַרום, כ'וועל זיין אַ נרויסער, ''124 פּרץ הירשביין וועל איך האָבען אַזאַ מויער. איצטער דארף מעז צוטיילען די קא- מערן... נעמט זיך ווידער פאר'ן צויכנען. שלמה אַ שטורם, אַז גאָט שיקט אַן -- אַ שטורם איז וואלד = בוימער מיט די וואַרצלען פאלען. דעמבעס קענען דעם שטורם ניט בייקומען: די ערד אַליין קען דעם שטורם ניט בייקומען. דעמבעס מיט דער ערד איז איינעם קערען זיך אויס. און איר, אָהן הענד. איין פוס --- נאָר איין פוס איז מיר פערבליבען און ס'איז גאר קיין סוף ניטא, היים, טרייב אראַב דעם שפּין! איך זעה שוין באַלד די שיין ניט. חיים! עוריאל שפּאַצירט זיך דווך הין און צוריק. קוקםט יעדער'ן אָן מיט חשד. קוקט אַ לאַנגע צויט צו חיים'ס אַרבייט. חיים מערקט איהם נימ. שרה עפענט די אויגען. מרויסעלט זיך אויף, גענעצט זיך אויס. רעדט צו זיך אַליין. זודיגע וואסער, הא -- זודיגע װואַסער, אַ שטיקעלע שמאלץ מיט עט- ליכע סקאַרענקעס. אַ קוויקעניש. נישטאָ קיין ציינער אין מויל. ואס קעז מעז מאכען אַהן ציינער, וואָסם? טראַכט א ווילע. אז כ'האָב געבאָרען בתיה'ן, איז מיר ארויסגעפאפען דער ערשטער צאָהן פון מויל; אז כ'האָב געבאַרען חוהז, איז אַרויסגעפאלען דער אַנדעז רער; און אַז כ'האָב געבאָרען נחמנ'ען, האָב איך אָנגעװואָרען דריי ציינער מיט אַ מאַל.. דערנאַר זענען זיי שוין געפאַלען, געפאַלען ביז איינעם. דאס מוֹיל אין גאַנצען לעריג געבליבען... מטאַפּט מיט די פינגער אין מויל. לעדיג, לעדיג, אַלץ געהט פערביי... געהט פערביי. שאָקעלט מיט'ן קאָפּ ביז זי דרעמעלט איין. עוריאל שטעלט זיך ביי אַ וואַנד און פיהרט איבער איהר מיט'ן פינגער. איהר מיינט, אז די פּינטלעך מיט די פּאַסקעס און די פלעקען אויף ''איונזאַמע וועלטען 125 די ווענד אוז דער סטעליע איז פתם אזוי -- א טעות ! א גרויסער טעות. אַלצרינג האָט זיין בעדייט, אלץ האַט אַ ציעל. אַדרבא זאָל מיר ווער אויפווייזען פערקעהרט... אין די אויגעז איז מיר פינסטער, איך זעה נישט, װװואָס דאָרט העכער טהוט זיר איבער מיר. קוקט צום סופיט. דאַרט איז גאר אנ'אנדער וועלט. אַ סך וועלטען איז פא- ראַן און אלץ איינע אַנדערש ווי די אַנדערע. קיין זאד איז ניט גע- ראַטעז איז דער אַנדערער. אט זעהט די פּינטלעף און די פּאַסקעם, אָט האָט איהר גרויסע און קליינע, גלייכע און קרומע; די קאָליארען אויך אַנדערע. ווענדט זיך צו די הויזלייט. וואָס זאָנט איהר אויף די לאַננע שורה, װװואָס ציהט זיך לינקס ? פערטראַכט זיך. טע5צע קריכט אַראָב פון געלעגער און שפּאַצירט אום אַפּאַטיש. נחמן געווען אַ נאַר; בתיה געווען אַ נאַר. אַ מענש אליין, עלענה. װואָס קען מאכען א מענש אליין ? נישטאָ קיין חשק אראָבצוגעהן פוז געלעגער. ווענדט זיך צו דער אַלטער. באָבע! זאָג, וי האָט די מאמע אויסגעזעהען פאר'ן טוידט ? אַלע זענען אויסגעשטאַרבען ; פאר װואָס האָבען זיי מיך געכאַזען, זאָג ? געהט צוריק אויפ'ן געלעגער. כ'וועל רעדען, אין גאנצען פערגעסען. פערגעסעז מיין נאַמעו. עסעז, עסעז. וואו איז חייקעל ? פאר וואָס איז ער נאָך ניטא ? חתיים מוט שמחה. צעהז קאמערען אויף יעדען שטאַק! או איז גאנצען וועלען זייז = און אין נאנצען וועלען זיין... ווענדם זיך צו עזריאל'ן. צעהן מאַל צעהן פיעל איז, טאַטע ? עזריאל קוקט איהם אָן פערוואונדערט, אדרבא, זאַל מיר ווער אויפווייזעז פערקעהרט.. חיים צו טעלצען. ג ''126 פרץ הירשביין מומע, זאָנ וויפיעל איז צעהן מא? צעהן, הא ? קריגט קיין ענטפער, רעכענט אויף דיו פינגער. טעלצע פאר װװואָס שפּי?ט מען נישט דאָרט אויבען ? טראכטם אַ וויילע. פאר ואס זיצען זיי דאַרט אויבען און איר אונטען? פאר וואָס? ווער האָט מיך אַהער אריינגעזעצט? פאר װװואָס קען איך נישט ארוים- געהן פוז דאַנען ?... איף בין אין גאַנצען פיערציג יאָהר... דרייסיג... פיערציג יאָהר אַלט. טאַפּט איהר געזיכט. קנייטשען, קנייטשען. געפינט אונטער'ן צוקאָפּענס אַ שטיקעל שפּיגעלהגלאָז, קוקט זיך אוין אין דעם. יעדען טאָג אַ קנייטשעלע ; יעדעןז טאָג קומט צו אַ קנייטשע- לע. דער שטערז דור אין קנייטשען. די באקען... שפּרינגט ענערגוש אַראָב פון געלעגער. ווענדט זיך צו דער אַלטער. באַבע, זאַָנ: פאר ואס בין איר דאָ פערשפּארט ? וװװואַלט מען שוין אַנהויבען שפּילען דאָרט אויבען... הא! כ'וואָלט וועלען הערען דעם פרעהליכען, דינעם ניגון. װוי רופט מעז איהם ? ווען איד װואָלט זעהן וועמען פוז אויבעז װואַלט איד פרענען וװוי דער ניגוז רופט זיך. אַז איך וועל האַבעז חתונה... וועט מען יעמאלט שפּיעלען ? זעצט זיך ווידער אויפ'ן געלעגער, שמאַרק פערטראַכט. חיים שפּרונגט אויף מיט שמהה. | צעז מאָל צעז איז הונדערט, גאַנצע הונדערט ! הונדערט קאמערן ווע- לען זיין איז מיין שטוב. איצטער דעם קעלער מיט א שטאל. נעמט זיך ווידער פאר'ן צויכענען. שלמה ברעכט אויס מיט אַ ביטערען געלעכטער, חאדחאדחא. דאַקטוירים ! דאָקטוירים אָהז קעפּ, אַהז מחות. וואו איז זייער שככ, זייער פערשטאַנד ? ביידע הענד מיט איין פוס האָבען זיי מיר אָבנעשניטען -- כ'װואַלט זיי אלץ מוחל געוועז. דעם קאפּ, דאס הארץ פאר וװװואָס האָבען זיי נישט אַָבגעשניטען ? ! װאָס קעז אַ מענש מאכען נאַר מיט איין פוס ? טאַטע, פאַטער איז הימעל ! נעהם ''איינזאַמע וועלטען 197 דאס האַרץ מיינס, נעהם! שטעקט אַרויס פון אונטער'ן צודעק זיין געזונדען פוס און בעטראכט. דאָס איז מיר געבליבען... אין וועלכער ערד פוילט דיין פּאַר ? אוואו ערגעץ פוילען מיינע הענד ? וװואַלטען זיי מיר איין האנד נעלאַזען -- כאָטש נאַר די לינקע האנד. דאָס מויל האָבען זיי מיר געלאַזעז. עסעז אוז שילטעז. איף ביז הונגעריג -- שילטען וועל איףך ! וועמען זאָל איך שילטעז ? טרייבט ווער דעם שפּין אַראָב! דער שפּין איבער'ן קאָפּ! טעלצע געהם ווידער אַראָב פון געלעגער און שפאצירט אום. עפּעם אַ פוילקייט האָט זיךד מיר אין אַלע מיינע ביינער איינגעז געסען. בעקוקט איהרע הענד. בליי איז דאָרט אנשטאט די בייה נער. עוריא? בעווייזט אויפ'ן וואַנד. אדרבא, זאָל מיר ווער בעווייזען פערקעהרט! פאסקעס און פּינטלער. פּאסקעס דאס בעווייזט אויף די טייכען, און פּינטלער -- מיינט מען די אינזלען = די מדינות. אָט האָט איהר די גאַנצע לאַנדקארטע ! איצט לאַז איף זיך צום סמבטיוז און דערנאָר צום בארג אררט און גלייך קיין פּרם... טעלצע קוקט אַן עזריאל'ן, שאָקעלט מיט'ן קאָפּ. שלמה װאַלט זיד דער מויער איין מאַל פאר אַלע מאַל איינברעכען און אפע- מען צורייבען, צומאָלען! װאַלט א דונער פוז הימע? אראָבפאפכען אוו צוזעצען די ווענד מיט אונז אינאיינעם ! פיער חדשים צו זומער נאַר געבליבען. איך וועל דאָ ליגעז. זאַנט, וועלכער חודש איז היינט ? פאר װװואָס שווייגט איהר, אַז איך רוף ? ס'פלאצט מיר די גאַל = פאר װאָס הערט איהר נישט ? ! חייקע9! פאר װואָס איז נאַף חייקעל נישטאָ ? ! דעם שפּין טרייבט אַװועק איבער'ן קאָפּ. ''128 גרץ הירשביין מעלצע געהט צוריק אויף איהר געלעגער, פויל, פויל, פוי?. שרה 5 וואַכט אויף, רייבט די אויגען, קוקט זיך אַרום. נחמן פלעגט מיר שטענדיג טרייסטען, שטענדיג טרייסטען. גענעצט. ניט דאגה, מאמע. אַז כ'וועל אם ירצה השם אויסוואקכען... אַ טייער קינד געווען בתיה, א ליעב קינד. נעבאָרען געװאָרען א ליעב קינד. נחמן איז קליגער געווען. געזאָלט א רב זיין, אַלע האָבען עס גע- זאָגט. קאַקאַלט!... סאיז שוין נאַכט ? מיינע אויגען זענען מיר פינסטער ? חייקעל ? אה, חייקע9? נישטא? שאָקעלט מיט'ן קאָפּ. אלץ געהט פערביי, אַלץ פערביי. זיי פוילען אין דער ערד ; אלע אין דער ערדר. אַלץ פערביי, אלץ פערביי. דרעמעלט איין. תיים וועז כ'וואַלט קענען ארויף אויף דעם אויבערשטען שטאק, זעהן, װוי דאָרט איז אַלע קאמערן, -= די טישען, די בענק, דאַרט וואו מען שפּילט. איז מסתמא אַ גרויסע קאמער. דאַרטען זיצט דאָס קליינע מיידעל, זי שפּילט. איהר מאַמע זיצט נעבען איהר און גלעט איהר קאַפּ. צו עזריאל'ן. הער, טאַטע! עוריאל מערקט איהם נים. חיים שלעפּט איהם פאר'ן ארבעל. הער, טאַטע ! זאָג מיר = קוק מיר נאַר גלייך אין פּנים אַריין. ביזט דאר מיין טאַטע, פאר װואָס ווילסטו מיר אין פּנים נישט קוקען ? עוריאל ווארפט צו איהם אַ טעמפען בליק. תיים אלע טאָג פרעג איך דיר, זאָלסט מיר זאָנען וואו די מאמע איז. זאַנ ''אוינזאַמע וועלטען 129 מיר = וואו איז זי, וועל איך געהן צוֹ איהר. איף בעדארף דיף נישט. איף וועל זי געהן זוכען. איף וועל געהן פוז שטאַדט צו שטאַרט אין אַלע הייזער. זאָנ, טאַטע, ווי רופט מען די מאַמען? ווי האָט זי אויסגעזעהן זאָג, טאַטע! טעלצע לאכט. 0 איך וועל נאָף, איך וועל נאַף. דרייסיג יאָהר אַלט. פיערצינ יאָהר. דריקט איהר ברוסט מים ביידע הענד. כ'וואַלט דאָ האַבען א קליינ- טשיגעס קינד, אַ װװואַרעמענקעס, א רויטענקעם... כ'וואַלט עס גלע- טעז. אָט דא װואָלט איד עס האַלטעןז.. דריקען, דריקען. חתיים קוקט זי אָן פון ווייטען. מעלצע ביינאכט אויפ'ן געלעעגר, אַריבערדעקען זיך מיט איהם אונטער די שמאַטעס, דריקען צום האַרצען, אוז ער מיט די הענדטעלעד גרא- בעלט, זוכט, גראבעלט. דאס לייב, די ברוסט. אַרום איז פינסטער, פינסטער, איר זעה גאָרנישט, נאָר איךד פיהל ווי ער גראבעלט, גרא- בעלט. שלמה חיים'ל, שעהנער, קינד! קום צו מיר. טייער קינד, קום צו מיר. חיים קריכט אַרויף צו דער אַלטער אויף דער הרובע. זי בעמערקט ניט. שלמה מיט די ציינער וועל איד זיך דאָס לייב בייסען... דעמבעס רייסם רער שטורםדווינד אוים איז וואלר -- דעמבעס מיט דער ערד אינ- איינעם קעהרט ער אויסם; שטעדט ברעכט דער דונער איין. מיין פוסם! שניידט מיר אָב מיין פוסם! שניידט מיר אב דעם קאָפּ! שניידט מיך אויף שטיקער! פאר וװואָס שווייגט איהר ? רוצחים ! מערדער ! א דונער פוז גאָט זאָל אייד אלע מיט אמאל איינברעכען ! מאכט מיר דעם טוידט, אַרער הערט מיין בעטען. אפשר זענט Den ~~ > ''130 פּרץ הירשביין איהר טויב ? אלע טויב... שרה!... טעלצע !... עזריאל?! נאַר ער איז דאַךד משוגע.. חיים! שרה אַו מען האַט נחמן'עז אין קבר געלעגט, האַט זיין צורה געלויכטען ווי לעבעריג. אַנאנדער קרענק פרעסט אין גאַנצען אויףה. אַז כ'האָב געזעהן, ווי מען דעקט צו זיין ליכטיגע צורה מיט שארבענס, איז מיר אין די אויגען פינסטער געוואָרען. כ'האַב נישט געוויינט אוןז די אוי- נען זענען מיר פינסטער געװאַרען. אפשר צוליעב דעם זענען זיי פינסטער געוװואַרען. ס'מוז נא הענגען דאָס וויגעלע אויפ'ן בוי- דעם. צוויי ווֹיקעלשנורען זענען דאָרט געלענען -= איינער א רוי- טער און איינער א ווייסער. נאָךף איהם געוויקעלט. נחמן -= ביז דער לעצטער מינוט האָט ער נאַךּ גערעדט. געוואוסט, ער שטארבט. זיין דבור קלאַר. ביז דער לעצטער מינוט... אלץ געהט פערביי. שאָקעלט מיט'ן קאָפּ ביז זו שלאָפט איין. עוריאל פוז איין שטערעז צום אַנדערען איז נישטא קיין וועג; פוז דער זון צו דער לבנה איז אויר נישטא קיין וועג : פוז דער ערד צום הימעל איז אויך נישטאָ קיין וועג. דאָס בעווייזט, אַז אַלע זענען אליין אויף זייער וועלטעל. ‏ איז דעם איז קייז שום ספק נישטאַ. אדרבא, זאָל מיר ווער ווייזעז פערקעהרט. קוקט צו דער סטעליע. דאָרטען איז נאָר נאָר א פרעמדע וועלט. גאָר פרעמד. דאָרט מוזען חיות אויך זיין. אדרבא, זאָל מיר ווער בעווייזעז פערקעהרט. מעלצע קוקט אין שטיקעל שפּיעגעל-גלאָז. דאס קעז נאָר אויסגעפיהרט ווערען ; איז גיכען געמאַלט זייז. ראשית דאַרף איך אנטלויפען פוז קעלער אפילו נישט קומען מעהר צוריק... אָבער ווי קלייבט מען זיד אַרויס פון דאנען ? אלע פרעמד : קיינעם קעז איך נישט. איד האָב שויז פארגעסען וװוי צו רעדען מיט א מענ- שען. אז כ'וועל וועמעז בעגעגענען אין גאַס, װואָס וועל איך איהם זאַ- גען ?... װואָס ועט ער מיר זאָגעז ?... קיינעם, קיינעם קען איך נישט. ''איינזאַמע וועלטען 131 איך האָב שויז רעדען פארנעסען. ווענדט זיך צו חוים'ען. חיים9! טייערער, חיים'?! װאָס דאַרפסטו דיין משוגע'נעם טאַטעון? קום בעסער צוֹ מיר, קום, מיר וועלען ביירע רעדען. וועסט נישט געפי- נען דיין מאַמען. אפילו וועז דו וועסט זי געהן זוכען. הינט האָבען זי אויפגעגעסען. -- ס'אַגרויסער פראָסט אויף דער גאַס, זי איז פערפראָרען געוװואַרעז. איד בין שוין אַלט דרייסיג, פיערציג יאָהר. שענסט מיך רופעז ,,מאַמע" אוז איך דיר ,טייער קינד", ,,ליעב קינד", און אַז חייקעל וועט קומעז, מיט דער קערבעל, וועל אף פאר דיר אויסקלייבען די ווייסע חלה מיט ראַזשענקעם. ווארט אויף אַ תשובה. חיים בעהאַלט זיין קאָפּ צווישען די קניה. טעלצע דייז מאַמען האַבען וועלף אויפגעגעסען; דו האַסט גאָר קייז מאַל קיין מאַמען ניט געהאט. דיין משוגע'נער טאַטע ווייס אויךד ניט וואו זי איז.. פון דעם אויבערשטען שטאָק העוען זיך אוונצוגע קלאַנגען פון עפּעס אַ מעלאָדיע אוופ'ן פּיאנא. חיים שפּרינגט אַראָב פון הרובע. די מוזיקע האָט זיר שוין אַנגעהויבעזן! איר הער ווי מעז שפּילט ! טעלצע דער רדינער פרעהליכער ניגון! דאס שפּילט דאָס שעהנע בלייכע מיידעל, װואָס נעהט פערביי יעדעס מאָל פאר'ן קעלער. אפשר שפילט דאָרט נאָר א קליינע מיידעלע ? גאָר אַ קליינינקע, צעהן יאָהר אַלט... איךד שפּיר, אַז גאָר קליינע דינע פינגערלעךר שפּילען דאַרט. -= מען בעדאַרף זיךד אויפהויבען נעהענטער צו דער סטעליע. שטעלמ זיך אויף דעם געלעגער, דעם קאָפּ גענייגט צו דער סטעליע. דאס איז דער פרעהליכער דינער ניגוז. טריל = טריל --- טריל... טרי? -- טריל טרי?.... ''132 פּרץ הירשבוון שלמה מוזיקע, מוזיקע! אויף דעם האַבען זיי אויערן = רוצחים ! וואפ-- גזלנים ! אַ מענש געהט אוים פאר זייערע אויגען. א מענש געהט אוים... חיים אַז איךד מאך צו די אויגען, זעה איף די קאמער, וואו מען שפּילט. אַ שעהנער, אַ גרויסער, אַ הויכער חדר. דאַרטען שטעהען גרויסע טישען, רויטע או גרויסע, רויטע שטוהלען. א מענש שפילט :א קליין מיירעכלע שפּילט. הערט זיך צו. טעלצע דאס שפּילט א קליין, בלייך מיידעלע, מיט דינע, דינע פינגער- לעף, אין די פינגערלעך איז ניטאָ קיין ביינדלעף. הערט זיך צו. די קלאַנגען גיסען זיך. עוריאכ אט האט איהר די גאַנצע לאנדקארטע, אַלע ימים, אלע טייכען... הויבט אויף זיין קאָפּ צום סופיט מיט אַן אָפענעם מויל. הא, מוזיקע, דאס איז שויז איבער מיר, דאָרט העכער אויף די פערבאָרגענע וועפ- טעו. דאַרט געהט שויז אַרוים פוז מייז רשות... בלויבט שטעהן מיט אַנ'אָפענעם מויל -- הערט זיך צו. שלמה בלאָזט צום סופום, אראב פוז דאָרט = אַראָב ! קייז אנדער עצה איז מיר ניט געבליבעז, איף וועל זיף לענען אויפ'ז בויף -= מיט'ן פּנים אראַב, איך זפ גאר ניט קוקען, אניט וועט מיר די גנאַל מיינע פּלאַצען. באפד וועט ער מיר שוין פערשפּינען דעם קאַפּ, זאָל שוין אַ דונער אויס- ברעכען ! איבערקעהרען דעם מויער מיט'ן פונדאמענט -- דעם מויער מיט די ווענד, אַז עס זאַל אַ שטיין אויף א שטיין נישט בלייבען... א ציגעל אויף אַ ציגעל זאָל נישט בלייבעז. ''אוונזאַמע וועלמע ן 133 תחייקעכ5 , קומט אַריין, בארפוס, טראָגט אַ קערבעל מיט שטיקלעך ברויט. שטעלט דאָס קערבעל אויף דער ערד, שפרינגט ארויף אויף אַ געלעגער, בעהאַלט זיינע פיס אונטער די פּאָלעס. עזריאל, טעלצע, חיים מערקען איהם ניט. הא -- הא -- הא -.ווי קאלט ! אָנווארעמען די פיס--פערגעסען זיי אַרומצובינדען מיט שמאַטעסם. א פולע קאַרב מיט אל-דאָס-גוטס האב איך געבראכט. איף הער מוזיקע אַלע טאָג, אַלע טאָג הער איף מוזיקע, אַ סך מוזיקע. שלמה הא, חייקעל ! ביזט נעקומען... קום צו מיר, מיין אויסלעזער. כ'האב געמיינט, אַז איך געה שוין אוים ביז דו וועסט קומען. נישטא קיי- נער אויסער דיר, ווער עס זאָל מיך הערען... וער זאָל פערשטעהן מיינע יסורים. = קום צו מיר, חייקעכ ! חייקעל? באלד, באלד. איך וועל נאָר אָנווארעמען די פים. שלמה איך האב נאָר איין פוס, איז ער מיר אויך איבריג. כ'האב זיך אויפ'ז טוידרט געבעטען. כ'האב זיךד אויפ'ן דונער געבעטען. קום צו מיר, חייקעל. חייקעל? נאָד א ביסעל. נאָר אַנווארעמען די פיס. סאיז היינט א גרויסער פּראָסט אויפ'ן גאַס. ביז די קניה שנע לינט אין גאס. קאלט אין די פים, כ'וועל זיך נאָר אַנווארעמעןז. כלי-זמר הער איך אלע מאַל אין גאַס און אויף חתונות. אויף חתונות שפּילען כלידזמר און דער עולם טאַנצט. טעלצע 5 קוקט צו חייקלען מיט מיפען שמערצען אויפ'ן געזיכט. שלמה חייקעל?! חייקעל! ג ''134 פֿרץ הירשבוו; חייקעל שפּרינגט אַרויף צו שלמה'ן אויפ'ן געלעגער. אט בין איך נעבען דיר -- ווילסט חלה מיט ראַזינקעם ? שלמה דו זעהסט דאַרט דעם שפּון 2 ער בעוועבט מיר דעם קאִפּ. נעהם אַ שטעקען און פערטרייב איהם: צורייס אלץ. חייקעכל א שענער שפּינוועבס, אך וװוי שען! שלמה בווז. צורייס ! צורייס! חייקע5 אַהן אַ שטעקען קען איף נישט. ‏ שטעלט זיך אויפ'ן געלעגער און צורייסט מיט'ן האַנד דעם שפּינוועבס, א שאד, א שאַד אַזוי שען! שלמה או דעם שפּין האַסטו געכאפט ? חייקעכ ער איז אנטלאָפען געװאָרען. שלמה כאפּ איהם, כאפ איהם און הרג'ע! דו וועסט אַוועקגעהן און ער ועט זיף וויעדער פאר די ארבייט נעהמען. --= כאפּ איהם! חהייקעל ער איז שוין אין ווינקעל אנטלאָפען. שלמה יאָג איהם נאַף מיט אַ שטעקען און הרג'ע איהם. יאַג איהם נאר. שרה וואַכט אווף. חוה האָט נישט געוװואַלט נעהו נרבות בעטען. איף האָב זינישט גע- שיקט. נחכן פלעגט שסגנדיג זטגען, אז איף וועל ווערען א מענש. ''אוינזאַמע וועלטען 135 תחייקע2 באבע, זעה; איךד האָב נעבראכט פון כ9 טוב פרישע חלה, ווייכע. קריכט אַראָב פון געלעגער, די קלאַנגען פון אויבען ווערען שטיל. טעלצע שוין נאָד דער מוזיק! גאר קנאפ האָט זי היינט געשפּילט. ס'האָט וער אַנגעשריעז אויף איהר. מעז האַט אויףהּ איהר אַנגעשריעו, האָט זי אויפגעהערט. הא, חייקע?! ביזט געקומעז. ברויט מיט רא- זינקעס האָסטו געבראכט ? זוכט אין קערבעל. חתיים געהט צום קערבעל. אַ שאר אַזוי קנאפ געשפּילט היינט. מיט די ראַזינקעס איז מיינע. זוכט אין קערבעל. שלמה פאר װואָס, אז איךד האָב אייך גערופען, האָט מיר קיינער ניט גע- הערט? ! שרה אי הער, אז חייקעל איז פארהאן אין שטוב. גיט מיר ווער א שטי- קעל ווייכע פרישע ברויט. טעלצע קלוובט אויס פאר זיך עטליכע שטיקלעך ברויט, זיצט ביי זיוך אויפ'ן געלעגער און קייט. תיים בלייבט זיצען ביים קערבעל. שרה חייקע?! איד הער אז דו ביזט דא איז שטוב -- פאר וואָס ענט- פערסטו נישט? חייקעל שפּרינגט אַרונטער פון שלמה'ס געלעגער. טראָגט צו דער אַלטער דאָס גאַנצע קערבעל. איף בין געקומען, געוויס, נעקומען. אָט האָב ג ''136 פּרץ הירשבי ין איף דיר דאָס גאַנצע קערבעפ געבראכט, קלייב אוים, שרה די פרישע און ווייכע שפּיר איך צווישען די פינגער, נאַר צו איז עם וויים ? שלמה פאר וואַס השסטו מיר נישט צוגעדעקט, חייקעל ? דעם שפּין האַסטו געלאַזעו לעבען, ער פערציהט שויז וויעדער א שפּינוועבס, חייקע5 ! חייקע5ל דערלאַנגט שרה'ן חלה. איך געה, איף געה אט דאס איז גוט פאר דיר, ס'איז ווייף, אַה ציינער קענסטו עס עסען. עוריאל נעמט אַרום חייקלען פריינדליך און שפּאצירט מיט איהם אום. צווישען איין בארג און דעם אנדערען ליגט א טאַל און צווישען איין טייך און דעם אנדערען לינ די יבשה. איין טייף גיסט זיף אריין אין דעם אנדערען, און אלע -= אין ים אריין. אדרבא, זאָל מיב ווער בעווייזען פערקעהרט. פערשטעהסט עס נישט? פוהרט חווק- לען צו אַ וואַנד. ‏ שטעה רא אוז היט. איף בעדארף נא געפינען דאס שטיק יבשה צווישען דעם סמבטיוז אוז דער מדינה פרס. שטעה זשע און היט -- נימ פון ארט און איף וועל געהן עסען. נעמט עטליכע שטיקלעך ברויט פון קערבעל ניט קלייבענדוג, קוים, שפּאַצירענדוג פערטראַכטערהייט. שלמה 5 מיד האַסטו פערגעסכען, חייסעכ ! כ'וועפ דאָס הארץ מחיה זיין, איף זאָל כח האַבען צו שילטען, חייקעפ ! חייקע5 באַלד, באלר. עוריאל שטעה אויף אַן ארט. ''איונואמע וועלטען 137 חתיים געה ברענג בעסערע ברויט. געה בעט, מען זאָל דיר געבען חלה מיט ראַזינקעס, געה. תייקעל בלויובט שטעהן צוטומעלט, ניט וויסענדיג וואָס צו טהאַן. טעעלצע זאָנ מיר, חייקעל, ווי זעהען אויס די מענשען אין נאס ? כ'האָב שוין פערגעסען, װוי זיי זעהען אויסם, זאָג, דו זעהסט עפּעס קליינינקע קינ- דערלעך אין גאַס, חייקעל ? תיים זאָג, חייקעל, אפשר זעהסטו מיין מאַמען אין גאַסם? דו געהסט דאר דעם גאנצען טאָג אום אין גאס -= זאָג -= איךד האָב דאָך א מאַמען. שלמה פאר וואס בין איד אַזוי פערשאָלטען געװאָרען ? פאר וװואָס האַט מען מיר ניט געלאָזען כאָטש די לינקע האנד -= איינציגווייז װואַלט איך אייך די מחות צושלאָנען. --- חייקע9 ! חייקעל כאַפּט דאָס קערבעל און שטעלם עס שלמה'ן צופוסען. אט האָסטו דיר דאָס גאנצע קערבעל. עוריאל פיהרט חייקלען צוריק צו דער וואנד. שטעה אוֹיף דייז אַרט אוז היט. שלמה שטיק פערד ! ! װװואָס טויג מיר דאָס קערבעל, אַז כ'האָב קיין הענד ניט ? חייקע?! דו רייצט זיך אויד מיט מיר?! טעלצע קריכט אַראָב פון געלעגער, נעמט חייקלען פאר'ן האַנד. קום צו מיר, פאלג זיי ניט. זיע דאָ, אט הער, װאָס איר וועל דיר זאָגען. ''138 פרץ הירשבוון עזריא5 וואו אַ בארג און וואו אַ טהאל וועסטו שוין קיין מאַל נישט נעפו- נעl...‏ שטעלט זיך ביים וואנד, קוקמ אין איין פּינטעל אַריון, שלמה טאר אַ דונער פון הימעפ לעו אייר אלעמען אוועקלענען. כ'וועפ װאַרטעז ביז זומער, אוז וועל גאָט בעטען, ער זאָל אַ דונער אויף אייך אַנשיקען. שרה חייקעל, חייקעפ! טעעלצע האַלט איהם צו. 5 הער זײי ניט, הער זיי ניט. זאָ זו זיצעו דאַרט, די אַלטע. דער- צעהל מיר אַ מעשה. דערצעהל מיר, װואָס רו זעהסט איז די גאַסען = וועמען זעהסטו דארט, הא ? דו, חייקעפ, ביזט נישט עלענר, דן זעהסט אַלעמען = דערצעהל מיר, וואַס האסטו היינט געזעהען אין גאַס 2 חיים זעצט זיך וויעדער אויה דער ערד צויכענען, נעה, חייסעל, ברענג חפה מיט אַ סד ראַזינקעם, געה זור מיר אויף די מאַמע מיינע. שלמה װואָס האט מען מיר דאס קערבעפ אונטער די נאַז געשטעלט .2 דער ריח פון פרישען ברויט זאַל מיר דאס הארץ פערברענען ? נעמט צו! איהר נעמט צו. שליידערמ מיט'ן פוס אַראָב דאָס קערבעף די שטיקלעך ברויט צופליהען זיך אין אַלע זייטען. נאַר איין פום איז מיר פערבליבען אוו מיט איהם וועפ איר אַלץ אַרום מיך צֵו- שמעטערען ! 5 װחייקע5פ אַ שאר דאס ברויט, אַ שאַד דאָס ברויט, ''איינזאַמע וועלטען , 139 טעלצע פוז פריה ביז נאַכט ביזטו אויף יענער זייט קעלער -= הער, װואַס כ'ווע? דיר זאָנען : וועסט ביינאכט ארויסגעהן איז גאס, וועסט בע- גענענען א קליין קינד, אַדער ווייבער מיט קליינע קינדער --= כאפ אַרוים אוןז לעג איז קערבע? ארייז, אוז קום צולויפעז אהער -- צו מיר. חייקעל קוקט זי אָן פערוואונדערט. שרה צעהז יאָהר אַז כ'בין ביי נחמן'ן אויפ'ן קבר געוועז. צעהז יאהר ביי חוה' אויפ' קבר נישט געוועז... בתיה'ס קבר געדענק איך שוין גאָר נישט -- חייקעל, חייקעל! חייקע? שטעלט זיך. איךד וועל געהן אויפקלייבען דאַס ברויט. טעלצע האַלט איהם צו. וועסט אַנדער ברויט ברענגען. כאַטש נאַר אייז נאַכט וויל איף איהם האַלטען נעבען זיף. ער וועט מיט זיינע הענדטעלעף גראב- פען, גראבלען. בעהאַלטעז איהם אונטער די שמאַטעם. שעפטשעט איהם וואָס אין אויער. שלמה װאַלטען זיי מיינע קינדער געווען = איינציגווייז װואָלט איד זייע- רע כייבער צוביסען, מיט'ן פוס די הערצער צובראַכען. איצט איז מיר געבכיבען מיין איינציגע פוס צום בייסען. בייסען מיין אייגען פֿייב פאר צאָרן, אויף וועמען זאָל איף מיין כעס אויסגיסען ? -- כ'וועל מיך אליין, מיין אייגען לייב! -— שרה אַז דער שנע וועט צוגעהן וועל איך בעטעז חייקלען, ער זאָל מיר אַרויספיהרען אויף די זון. כ'ווע? געהז אויפ'ן פעלד. נחמו'ס קבר ג ''140 פרץ הירשביין וועל? איף נאָר דערקענען. כ'וועל דעם צייכען אַנטאפּען -- דעם שטעקען, װאָס כהאָב אין קבר ארייננעשטעלט. ביי חוה' אויפ'ז קבר מוז נאַך דאס וויגעלע ליגען. חייקעל, חייקעל! טעלצע האַלט חייקלען. שעפּטשעט איהם אין אויער. עוריאל מיט גרויס שמחה. פערקוועטשט דאָס היטעל אויפ'ן קאָפּ. געפונען דעם גלייכען וועג! אלץ געפונען -= דערגאַנגען. שלעפש אַרויס א געלעגער אויפ'ן מיטען שטוב. שטעלט זיך אויף איהם און טאַפּט מיט שמחה דעם סופים. אט האָב איך דעם נאַנצען הימעל ביי זיךד אויפ'ן האנד = אלץ אויפ'ן האנד ! פּינטלאף און פּאַסקעסם ; פּאסקעסם און פּינטלאך -- גאָר קיין נייעם אויף דער וועלט נישטא = אדרבא, זאָל מיר ווער בעווייזעו פערקעהרט. איצט פערשטעה איד שויז דעם סוד, פאר וװואָס דער רעגען גיסט זיךד דוקא פוז אויבען אוו נישט פערקעהרט. גאַר קיין נייעם אויף דער וועלט נישטאָ, גאָר קיין נייעם אויף דער וועלט נישטאָ... אלץ די אייגענע בערג, אלץ די אייגענע ים'עז, אלץ די אייגענע טייכען. אט דאָס איז דער סוד פוו דעם רעגעןז. גאַר קיין נייעס, גאָר קיין נייעס. -- אלץ אויפ'ז האנד. 5 5 פיהרט מיט'ן פינגער איבער'ן סופים, רעדט צו זיך אַליין. טעלצע שטעהט אויף, נעמט חייקלען אונטער'ן אָרעם און פיהרם איהם צו דער טיר. ° איצטער געה. געדענק, װאָס כ'האָב דיר אַנגעזאנט. אט ווי איף האַב דיר געלערענט. 5 תייקע? עקשנ'ט זיך. לאָז, כ'וועל נעהמען דאס קערבעל, ברעננען האַלץ. נאָד ברויט. כאַפט דאָס קערבעל. ''איינזאַמע וועלטען 141 שלמה איד ווע פון הונגער שטאַרבען! חייקעל, וואוהין? ! טעלצע שטופּט איהם אַרויס אויף דער גאַס. געה, געה גיכער. ביי נאכט וועסטו קומען. געהט צוריק אויפ'ן געלע- גער. ליידענשאַפטליך. איין נאכט, איין נאכט, אונטער דער דעקע, ער ועט זוכען מיט זיינע קליינע הענטלאף, גראבלען, גראבלען דאַס לייב. די ברוסט. פערטראַכט זיך שטאַרק. חיים כאַפּט זיך אויף, לויפם צו צו דער טיר און קלאפּט מימ'ן פויסט. חייקעל! די מאַמע!... מיין מאמען! חייקעל! געדענק, די מאַמע! שלמה שרויט. חייקעל, וואוהיז! אַ דונער זאָל דיך אויפ'ן וועג איינברעכען! געה צוריק! נאָר איין ביסעז ברויט לעג מיר אין מויל אַריין, איין ביסען ברויט ! כ'וועל בייסען מיין לייב. כ'וועל גריזען מיינע ביינער. כ'וועל צורייסען מיין הארץ אוו דאָס בלוט אויסטרינקען. איהר זענט טויב?! שריים מורא'דיג. איהר זענט טויב? !... הערט!... הערט, הערט!... איין בי--סען ברויט לעגט אין מויל!... איין בי--סען ברויט!... -- דעם -- שפּיז -- טרייבט אַ--ראָב! שרה איינציגווייז, איינציגווייז אויסגעשטארבעז מיינע קינדער.. איינ- צינווייז, איינציגווייז אויסגעשטאָרבען די אייניקלעף. איינציגווייז, איינציגווייז ארויסגעפאלען די ציינער. ביסלעכווייז, ביסלעכווייז פינסטער נעוואָרען איז די אויגען... ביסלעכווייז, ביסלעכווייז נעהט אלץ פערביי-!... אלץ פערביי... שאַקעלט מיט'ן קאָפּ ביז זי דרעמעלט איין. .6 ''''וע עס פא5ט דער מ אידיליע 1915 ''פערואנען: עוזוזר ואלצבערג ביידע אַכציגער נחמה, זיין פרוי. סי מ ע, הויזמיידעל. חיים פייגין, צַ גוטער פריינד, פּאַראַליזירםמ א ש ר, פיהרם אום פויגינען. ''ווען עס פאַלט דעו פוי 5 145 סוף זומער פארנאכט, ביוי זאלצבערג'ן. אַנ'אַלטער גרויסער פרוכטדגארשען ציהט זיך וויים אַוועק אין הינה טערגרונד. אין פאָדערגרונד, רעכטס, אַ סוכה צום זיצען. אַ וועג לויפט פון דער סוכה ביז צו אַ גרויס אַלט הויו, ואָס זעהט זיך אַרויס ווייט פון צווישען די בוימער. פון ווייטען בעווייזען זיך עוזר און זיין פרוי, געהען זייט ביו זיים, בעטראכטען די בוימער. עוזר רופט. סימע! סימע! בעקומט קיין ענטפער,. ער קלאפט מיט'ן שטעקען אן אַ בוים, רו- פענדיג. נחמה עס קען זיין זי איז פוז שטוב אַװועקגעגאנגען. עוזר זי ועט דאר נישט כֿאַזעז די שטוב אַליין. קומען אן. נחמה ביי איהר קענסטו אַלץ פּועל'ן. עוור האָט נישט װאָס צו טהאַן. נחמה װאָכֿט זי נאָר וועלען, מען קעז שוין געפינעז װװאָס צו טהאן. עוזר אַלצדינג בעדעקט מיט שטויב, אין שטוב. נחמה כ'האָב היינט אראפּגענומען א שפּינוועבס איבער'ן בעט. עוור האָסט עס איהר געדארפט ווייזען. ג ''146 פּרץ הירשבוין נחמה ווייסט נישט װואָס זי וועט דיר ענטפערען ? כ'האָב איהר געוויזען דעם שטויב אויפ'ן אלמער ווייסטו, װאָס זי האָט מיר געענטפערײ ? אַז מען זוכט גושט, זאַגט זי, געפינט מען קיין שטויב נישט. עוור גאר נישט קיין נארישער ענטפער, כע -- כע... נחמה איר פרעג זי, וװואָס זי טהוט אזוי שפּעט אין גאס ? ענטפערט זי. = זי געהט שפּאצירען מיט איהר חתז. עוור ווער איז איהר חתן 2 נחמה ווייס איף דאָרט וואס ! ענטפערט זיר אזוי. האָט פיינט צו בלייבען שולדיג אַנ'ענטפער. עוזור קלאפּט מיט'ן שטעקען און רופט, סימע, סימע: נחמה לאַכט גושמוטיג, מאַכט זיר נישט הערענדינ. עוזור מאכט זיף נישט הערענדיג. אז איר רוף ? איר גלויב עס נישט. נחמה וי דען, אויף איהר איז אַלץ צו גלויבען. עוור אי וועל זי אויסזירכען. נחמה װאָס וועסטו זיר שויז אַָנהייבען מיט איהר2? 5 עוור דו צעלאזט זי, ''ווען עס פאלט דער טוי 147 נחמה איך? אנ'איינפאל. וויפי? מאַפ האָב איד זי שויז געװאָלט אַװועק- שיקען ? עוזר ואס עפּעס אַװעקשיקען ? איז שוין צוגעוואוינט צום שטוב. זא זיין. נאָר מעז בעדארף זי אויסשטראפען. איד וועל זי היינט אויסשטראפעןז. נחמה דו האָסט זי צעלאזען. איר האָב געהייסעז אלע טאַנ אויסווישען די טיר אוז פענסטער, האַסטו געזאַגט, אַז ס'איז גענוג איין מאַל אין וואַר. זאל איך דען זיי די שלעכטע ? עוזר כי, כי, כי... ביזט גאַר אייפערזיכטיג. כו, בי, כי... נחמה װואָס פרענסטו זי אַלע מאַל איבער צו זי האָט שויז געגעסען ? פארלאַז זיך אויף איהר. זי נעהמט פריהער פאר זיף און דערנאף דערלאנגט זי דיר. עוזר נע, נע, דאס רעדסטו שוין בייז. דאָס רעדסטו שוין נישט גוט. נחמה ווארום איד ביז גערעכט. עוור זעהסטו, איו דעם ביזטו שויז נישט נערעכט. זי מעג, אַ יונגער מענש, אז ער הארעוועט בעדארף מען איהם געבען עסען צו זאַט. נחמה איךר זשאַלעווע דעז? איך קוק דען נאַד? וויים איףד ואס דו רעדסט. עוזר איך ביז אויף איהר נישט ברוגז. װואָס זאַל איך האַבעו צו איהר? כַי, כי, כי, נאָר אַ קלוגע איז זי. אַ פערשייטע, ענטפערט צו דער ג ''148 פּרץ הירשביין אר. איר זאנ איהר: האַסטו עס נאר סייו דרר ארץ נישט פאר אַנ'אלטען מאַן 2 איר בין דאר עפּעס דייז בעל הבית ? ווייסטן ואס זי האט מיר געענטפערט ? אייף, זאָנט זי,. געפעלט װאָס איף האָב פאר אייך קיין דרה-ארץ נישט. איר בין, זאגט זי, אנטקעגען אייך אַ קליין קינר. כי, כו, כי.., נחמה אין נאר טאַקע גאָר אַ קינר! עוור גוטמוטיג. אַ שטיפערקע... כו, כו, כו.,, נחמה אוי ווע איז מיר!.. 5 עוזור וואס, ווירער א שטאַף געגעבען אין זייט 2 נחמה וי מיט גאָרלען. עוזור האַט זעהסטו, און איך זאג ס'איז אַנ'עופה. היט דיר נישט אַם. סימע! סימע... 5 נחמה וואס רופסטו ? זי איז נישטא אין שטוב. עוזור ניין. איף וועל זי היינ גוט אויסשטראפען. איד וועל איהר זאָגען אַז אויב דא איז איהר שלעכט קען זי זיף געהן פון דאַנען. נחמה \ ~ זי זאַגט גאַר נישט, אַז איהר איז שלעכט ביי אונן. עוזור טא װואָס הייסט עס ? אַז כ'רוף ענטפערט זי נישט 2 נחמה כאַפּט זיך ווידער ביים זיים, ''ווען עס פאַלט דער טוי 149 עוור איר בין שוין באַלד ברוגז. סימע! סימע! נע, איך וויל עס נישט ליידען. איך וועל זי אפשר היינט דורכטרייבען. איך וועל זי אפשר היינט... נע, איף וועל איהר זאַגען, אַז... נע... איף בין שוין ברוגז. איך וויל עס נישט כיידען... 5 נחמה רעג זיך נישט אויף אַזוי. מעז קעז רעדען מיט איהר מיט גוטען. עוזר אַבער איד וויל עס נישט ליידען. סימע! אז איף רוףּ בעדארה מען ענטפערען ! נחמה זי פּאַלנט מיר אויך נישט. כ'האָב איהר געזאָגט, אז מען לעגט זיך שלאָפען בעדארף מען דעם פענסטער צומאכען. ענטפערט זי מיר: קיינער וועט מיד נישט ארויס'גנב'ענען. און, אז מען וועט קריכען דורכ'ן פענסטער אין שטוב אַריין וועל איף, זאָגט זי, דערהערען. עוור אוז דו זאָגסט עס נישט מיר, אַזאַ זאף.. זי קען זיך נאָך חלילה פארקיהלען און דאנאָף... אַזאַ חצופה.. זי וועט שוין מעהר קיין פענסטער נישט האלטען אָפען... נחמה ער זאָגט פארקיהלען... אי טראכט, אימעצער קען אריין דורכ'ן פענסטער אין בע'דלות שטעלען. ּ עוזר יא, איך מיין עס אויך. מעז קעז בע'דלות שטעלען... ניין, איך ווע זי היינט דורכטרייבען. איך האָב שוין מעהר קיין גערולד נישט. אוו רעכט אויף איהר, אַז מען האָט אַזאַ גוט אָרט, בעדארף מען איהם שאַנעווען. טהוט מען נישט קיין הפקר זאכען. זאָל זי זיך געהן ! נחמה אַ נאַרישע מיידעל. ווייסט נישט אַז דאָ איז איהר גוט. אז וװוי אז ג ''150 פֿרץ הורשבוון אייגען סינד איז זי ביי מיה עוור דאס האַט מע נישט בעדארפט. פון ערשטען טאָג אַן, שטרענג ! און איף הריב עס נאָך איצטער או. נאַר שטרענג... 5 ספימע קומט אַן פון צווישען די בוימער. ליכמיג בליאנד, מיט ווגענד פול. פראָגט און ביידע הויפענס רוימע מאַלינעס. לאַכט. איהר זענט גאר דא און איף האב אייף איבער'ן נאנצען גאָרטען געזוכט. זעהט נאַר װואָס כ'האָב געפונען. פארזוכט, הערר זאפצ- בערג, שטעלט או די האנט וועל איך אייר אריינשיטען. נתמה געה, ביוט א צעלאָוענע מיידע?. ער איז שוין געווען אין כעם. ספימע ווע איז מיר, איהר האט מיף בעדארפט ? עוזור אי בין נאָך איצטער אויף אין כעס. סימע ווע איר זאָל עם וויסען. כ'האָב געמיינט אז איחר שלאָפט. עוור כי, כי, כי... זי מיינט, אז אַלטע ליו שלאַפען שטענדיג. סימע איהר שלאָפט דאר שטענדיג אין דער צייט. נחמה געה אוו זיי אי כעס אויף איהר. עוור גוטמוטיג, כ'האָב דיר שוין געוואַלט דורכטרייבען. סימע איהב דאַרפט מיף נישט טרייבען. איף קען אליין אוועקגעהן. ''ווען עס פאלט דער טוי 151 נחמה כ'ווייס וואָס ער רעדט. ס'האַט מיר איז זייט אַ שטאַף געטהאןו. ספימע בעסער פארזוכט די מאלֿינעס. איהר זעהט, פולע הויפענס. עוזר נעהמט פון איין האַנט און לעגט אין מויל און נחמה נעהמט פון דער אַנדערער האַנט און לעגט צו זיך אין מויל. סימע שמעהט אויף די קניה מיט אויסגעשטרעקטע הויפענס, און קוקט זוו אין די אויגען. עוור אַ בעכֿנות געווען אַזױ פי9 נאַף איצטער מאַלינעס אַנצוקלייבען. נחמה מען זעהט זיי שוין קיין מאַל נישט איז דער צייט. ספימע איך האָב געזוכט פאר אייר, כ'האב געוואוסט אז איהר האָט עס ליעב. עוור כי, כי, כ'האָב שויז באלד אין גאנצען אויפגעגעסען, אוז פאר דיר נישט געלאָזען. נחהמה לעגט סימען אַ מאַלינע אין מויל אַריין. נא, דו שטיפערקע, דו... עוור און דו זאַנסט, אז איף האב זי צעלאַזען. כמעט ניט בעמערקענדיג לעגט ער אויך סומען אין מויל אַריין מאַ- לינעס. נחמה איד זאַג עס נאַד איצטער אויף. פימעץע מיט װאָס בין איך שלעכט? אַט, אדרבה, זאַנט מיר. איד װאָלט וועכען פוז גאנצעז הארצען, אַז איהר זאָלט זיין צופרידען מיט מיר. איך וויים דען נישט, אז אי בעדארףה אייף אויפהיטען. אייער טאַכ- ג ''152 5 פּרץ הירשבוון טער האָט עם מיר אַנגעזאגט -= איד וויים אבער אליין בעסער פון איהר, עוזור אודאי, אודאי, וויל מייז טאַכטער, אז דו זאָלסט אונז אויפהיטען. נחמה אירּ האַב צו דיר גאָר נישט. ביזט מיר ליעב װוי אַנ'אייגען סינד. ספימע איך ווייס, אַז איהר וועט מיד נישט דורכטרייבען. נחמה חלילה, וער טראכט פון אַזעלכע זאכען. עוור נאר אַ שטיפערקע ביזטו. װואָס האַסטו זיר אַזױי אַוועקגעזעצט אויףּ דער ערד און מען קען מיינען דו קארמעסט צוויי הינער? ספימע / 5 עס טהוט מיר ווע די פיס. כ'בין אַ סד אומגעגאנגען. עוור וועסט זיר היינט לעגעז פריהער שלאפען, אוז בעדאַרפסט נישט אויפשטעהן אַזוי פריה. סימע איר הער, אז איהר שטעהט אויף, נו ווי סען איך שוין שלאָפען. עוור האַסט אויףּ מיר נישט װאָס צו קוקען. נחמה אט זעהסטו, ביי דיר איז רעכט, זי זאָל שלאפען ביז האכבען טאַג. עוזר כי, כי. האַסט א שלעכטע בעל-הבית'טע. כי, כי... סימע נו, ואס זאָל איףד אייך איצטער ארויסברענגען ? ''ווען עס פאַלט דער טוי 153 עוור ברענג מיר אַרויס מיין שלֹאָהראַק, ס'איז שוין קילבלאף. ; ספימע זאל איך אייף, מאדאם, אפשר ארויסברענגעז א טוד? נחמה יא, מיין קינד, ס'איז שויז טאַקע קאלט. ספימע לויפט איון שטוב אַריין. עוור און דו האָסט זיך געבייזערט אויף איהר. נחמה איך האָב געזאָנט, אז כ'האָב, חלילה, צונ'איהר גאַר נישט. עוור דו ביזט א שלעכטע, ביזט צו מיר אויף שלעכט. נהמה װאָס נאָר פאר אַ בלבו9 וועסטו אויף מיר אויסטראכטען ? עוזר זעהסט, אָט איז זי שויז צוריק. וויזי שפּרינגט! כויף נישט אַזױ ! וועסט נאַף פאלען איבער די צווייגען !.... ספימע קומט אָן. טהוט איהם אָן דרעם שלאָף-ראק און איהר די טוך. אָט אַזװ ועט אייד זיין ווארעם. עוור ס'קומט פארנאכט, פאלט שוין אַ קאיטער טוי. ספימע פיינין פאהרט ראכט מיר אַהער. עוזר הא, הא... זעהר גוט. זאָג איהם מיר זענען אין גאָרטעז. עפען אויף דעם טויער און זאָל ער אריינפאַהרען אהער. ''J Morera ercen 154 פּרץ הירשביון נחמה נישט אַנדערש. בעט איהם אהער... Dפימע‏ אַבגעהענדיג, שרויט. ווארט דארט נעבען טויער! איך געה אויפעפענען. עווזור שוין דריי טעג איהם נישט געזעהן. נחמה קעז זיין ער איז געלעגען צו בעט. עוור געקענט זיין גאָר א שטארקער איד. ..נחמה וועז נישט גאָטם שטראףה, עוזר אַ גרויסע שטראף.. כי, כו, אַזאַ חצופה האַט אַנגעקליבען אַזעלכע שארפע מאַלינעם. אַ וואויל קינד. מיט'ן וועג קומט אָן פייגין, געפיהרט אין אַ שטול אויף רעדער, אשר שטופּט דעם שטול. סימע געהט אויך נאָך. פייגין גרוי און אַלט. זוצט אין שטול איבערגעדעקט דיו פיס מיט אַ פלעד, עוזר אַ גלייכע זאד האַסטו געטהאַן, דא איז גאַנץ פריש. נחמה װואָס עפּעס גאַנצע דריי טעג נישט געזעהן ? אשר הער פייגין איז געלענען. נחמה װאָס האב איר געזאנט 2 פייגין מיין יונגערמאן וװואָס געהט מיר נאַף פון הינטען האט זיך גע- ''ונוען עס פאַלט דער טו' 155 פוילט מיך צו פיהרען, האָט ער מיר איינגערעדט, אז כ'בין א חולה אוו כ'בעדארףה ליגען אין בעט. הוסט. נחמה טע, טע, טע, אָט היסט איהר. טאַקי פארקיהלט. א שר איהר האט נאַר היינט אויך נישט בעדארפט אַרויספאַהרען!. פימע מיט ואס זאָל איך מכבד זייו דעם גאסט ? פ וי ג ר ן אט איז דער אַנדערער גוטער מענש. ספימע נעוויס בין איד אַ גוטער מענש. פיינין אִי, זענט איהר גוט. איהר קענט דען פֿיירען אַכֿטע כייט? פימע ווינקט זיך דורך מיט אשר'ן. נחמה אומזיסט האַסטו פאראיבעל, חיים. אט זאָג איךד איהר אין די אויגען, זי איז אַ גרויסע שטיפערקע, נאַר כ'ווינש איהר קיין בייז נישט. איז מיר אַ גוטער פריינד. אשר הער פייגין איז אויה מיר אין כעס פאר װאָס איד געה א פארה טראכטער ווען איד שטופ דעם שטול. 5 תפ וו ב ין מען האָט מיך די װאָד שיעור נישט איבערגעפאָהרען. 5 עוזר אַזוי... שיעור נישט איבערנעפאָהרעז. כי, כי, כי, דו יוננאַטש איה נער -- פארגעסט זיף, אז דו פיהרסט א כעבעדיגען מענשען. טאַמער עפּעס, דו: קענסט אנטכֿויפען אוז ער נעבעך... ג ''156 פּרץ הירשביין פיינין אט דאס שריי איף. חלום נישט! רעד אַ װאָרט אַרויס. נעהט ער הינטער מיר און כ'מיין ער איז שטום געוואָרען. אשר נעהמט סימען. זי איז א בעסערע פון מיר. ₪ וו נ ר ן װאַלט זי נאַר וועלען געהן צו מיר. פימע איף וועל געהן. פאר װװואָס נישט ? סיי ווי וויל מיך הער זאלצבערג דורכטרייבען. עוזר דו, נאַריש מיידעל דו. וער האט עס דיר געזאַנט ? האָט זיך איינ- גערעדט, אַט, דו נאַריש מיידעל. פיינין דאס מאכט זי נאָר אַנ'אנשטעל. כ'ווע? איהם שוין מוזען האל- טען, אט דעם שלאק.. נו איצטער ביזטו פריי... קענסט זיך געהן אויב דו ווילסט. פימע ווינקט צו אשר'ן. זיי געהען ביידע אָפּ אין הינטערגרונד, פיינו } כע, דאָס בייזער איד זיר נאָר. מען קען נישט אַנדערש. אַ וואוילער בחור. האַט אַ שארפען קאָפּ. אין רעכענען -- פייער-פלאם. איך כאפּ איהם אמאַל, אַז ער שטומט הינטער דעם וועגעל געהענדיג, מיין איר, אַז ער איז גאָר אנטשלאָפען געוואָרען, פרעג איך פלוצלונג: וויפיל איז טויזענט מאָל טויזענט -= ער ענטפערט! גאָר נישט געקעלערט. כאָטש פרעג איהם וויפיל שטערען אין הימעל פארהאןו, ט'ער אויף זאַנען. אין הינמערגרונד איז צו זעהן ווי סימע קלעטעויט אויף אַ בוים אֶָשר העלפט איהר אונטער. ''ווען עס פאַלט דער טוי 157 נחטמה מיינע אויד, אַ דימענט. שאַנעוועט אונז וי אייגענע טאַטע מאַמע. 5 וויבו ו איך האָב אַזעלכעס בעראַרפט האָבען. אי זעה, אז זי איז מיט אַ נוט הארץ... זענעו שוין די עפּע5 דערשטאַנען ? עוור פאכען פוז די בוימער. נישטא וועמען זוי אויפצוקפֿייבעז. אט ווילסט, ווע איך דיך א ביסע? דורכפיהרען דעם גאָרטעז... העלף מיר, נחמה. בוידע שטופען דעם שטול. פימע קומט צון לויפען פאר'גנב'ענענדוג זיך צווישען די בוימער און ווינקט פון ווייטען צו אָשר'ן ער זאָל קומען. אשר קומט. בעהאַלטען זיך אונטער אַ בוים, כאַפּען זיך אַרום און לאַכען צופריודען. פימע זעה נאָר, ווי די אַלטיטשקע שטופּעז דעם שטול? קוקען ביידע אַ צייט אַהין וואו צווישען די בוימער שפּאצירען די אלטע. אשר װוילסט, ווע? איךד איהם אַנרעדען ער זאָל דיף געהמען. וועסם נאַר נישט האַבעז צו טהאַן ראַרט. פימע ניין, איך האָב מיינע אַלטיטשקע פֿיעבער. וי צוויי ווייסע טייבעלאד זעהן זיי אוים. כ'האב זיי ביידען פריהער ווי צוויי טייבעלאר . נעלענט מאלינעס איז די מייפֿער... אוז דער אלטעטשקער, אֵי האַט ער מיד פיעב ! ווייסט, ער בייזערט זיך אַמאָל אויף מיר אין מישנע. איך מאד מיר אַזוי דערשראַקען, און איד הויב אַזש אַן צו וויינען. הערט אַזױ ווייףד. הויבט ער מיר אַן צו גפֿעטען און זאַגען, אַו ער האַט עס נישט נעמיינט אזוי ערענסט. כא, כא, כא. ''158 פּרץ הירשבוין אשר אַלט איז נישט יונג. Dפימע‏ אלש איז נישט יונג. אשר אוז יוננ איז נישט אַלט. ער קושט זי. ספימע כאפּ מיף! רייסט זיך אַרויס פון איהם און לאָזט זיך לויפען. אשר יאָגט זיך נאָך. עוזר און נחמה קומען אָן מיט פייגינען. עוור פארשטעהסט, צייטענווייז דאכט זיך דיר אוים, אז ביזט נאָך גאָר ניט אַזוי אלט. קענסט נאָרּ גאָר אַ ניי לעבען אָנהייבען. נחמה די וועלט פיין אַבגעלעבט. נישטאָ װאָס צו בעקלאָגען זיך. װואָלט איךד נאַר זיין אַזוי מיט יענער וועלט בעזאָרגט. פ וי ב ר ן וועז אירּ זאָל נאָר קענעןז פוןז וועגעלע אַראפּ. כ'װואָלט נאָך וועלטען איינגענומען. אַזוי אַבער טראכט אידך אַמאַל: די וועלט איז שוין נישט פאר דיר. נחמה כל זמן מעז לעבט, לעבט מען. עוור אודאי, כל זמן מען לעבט איז מען א מענש... געהן פארבויו אשר און סימע קומען אַן פאר'גנב'ענענדיג זיך פון צווישען די בוימער און בעהאַלטען זיך ווידער אונטער אַ בוים. ''ווען עס פאַלט דער טוו 109 פימע דער אַלטיטשקער וועט אפשר וויינען, אז כ'וועל עס איהם אַנ- זאָגען. אשר ואס געהן זיי אונז אַן? פימע טאַקע װאָס געהען זיי אונז אָן? נעהמט אַרום זיין קאָפּ און קוקט איהם אין די אויגען. ווען דו וואָלֿסט אַבער געקענט גוט קלעטע- רעז, װאַכסטו דאָרט איבער דעם צוים ביינאכט אריבערגעקלעטערט און װאָלסטו טאקי מיין פענסטער געפונען אָפען. אשר האב איך טאַקע געקענט קלעטערען אוז דיי פענסטער איז געווען פארמאכט. פימע אַזוי גאָר? קריכסט גאָר ביינאכט אין פרעמדע גערטנער. גנוט װואָס ב'האב נישט דערהערט. איף װאָלט געמאכט א געוואלד או מען װאַפֿט דיך געכאפּט. ביי אונז איז דא ביינאכט אַ שומר אין גארד טען. יא. א געזונטער שומר. אשר אָבער דעם פענסטער האלטסטו פארמאכט. Dפימע‏ ניין, אַפען. אשר ניין, פארמאכט. פימע צו וואס פאר אַ פענסטער ביזטו געגאַנגען ? אשר אט צו יענע פענסטער װװואָס קומען אַרוים, דאָרט פוז רער לינקער זייט. ג ''160 פרן הירשביין פימע שיסט אויס מיט אַ געלעכטער. דאס איז דאָך זייער פענסטער! זיי האלטען איהם שטענדיג פאר- מאכט. האָבען מורא טאָמער פארקיהלען זיי זיף. אשר וואו זשע איז די פענסטער פון דיין צימער? פימע קום איד= וועל דיר ווייזען... שא אט זענען זיי שוין. פארשווינדען צווישען די בוימער,. עס קומען אָן עוזר, נחמה און פויגין. עוזר כי, כי, אַז איר האָב מיט איהר חתונה געהאט איז זי געווען גאָר. אַ ציג... געשאָטען נאד זאמד אין טשעפּיק און געשפּילט אין צייכענם. כי, כי... האָט מיך נישט געלאָזט אויף די אויגען... אט די ציג. נחמה יוואו נעהמט מען איצטער יענע יאַהרען? אז כ'האָב געבוירען ס'ערשטע קינד בין אי נאָך אַ קינד געווען. עוזר אט נישט געוואוסט װואָס איז בויךד וואקסט. מען האָט איהר גע- קענט איינרעדען, אַז קעצעלעךד האַט זי אין בויך, כי, כי כי... נחמה געה, שוין געה... ווֹי דען טאקי? צו יונג געווען.. בן וו ג ר } לאַכט אויך גוטמוטיג. איי, די יונגע יאָהרען. עוור מען האָט מיד חתונה געמאכט. נישט נעוואוסט װװואָס ס'איז. געמיינט ס'איז מיט די אינגלאך אין קנעפלאך שפּילען און זי איז נאָך גאר געווען אַ ציג.. ''ווען עס פאַלט דער טוי 161 גיט דער אַלטער אַ קניפ אין באַק. פייגין טע, טע, ווען מען קעז צוריק איצטער כאַפּען יענע יאַהרען. איצ- טער איז די וועלט קליגער. געהן פארביי. סימע און אשר קומען אַן. ספימע איצטער בעווייז מיר וי אַזוי דו וועסט ווערעז ברוגז אויף מיר. אשר איך ווע? קיין מא נישט זיין אין כעס אויף דיר. פימע אַזװי האָב איד פיינט. מען בעדארף ווערען ברוגז או דאנאַר זיד איבערבעטען. אשר אז איך ווע שוין אַמאֵל יא ווערען ברוגז, ווע5 איך זיף קיין מאַל נישט איבערבעטען. Dפימע‏ װואַס הייסט ? אשר איך פרענ אויך, װאָס הייסט ? פימע פאר װואָס וועסטו זיד מיט מיר קייז מאַ5 נישט איבערבעטען ? אשר טאַ פאר וואָס זאָלסטו מיט מיר זייז ברוגז ? סימע אַזוי. א װוייב מוז אַמאֵל ווערען ברונז. זי מוז. פארשטעהסט ? אַו איך וועל אויף דיר נישט ווערען ברוגז... אי געה, דו פארה שטעהסט גאַר נישט... אשר פוז וואנעז ווייסטו אַועלֿכע זאַכען? ''162 פּרץ הירשבו וו Dפימע‏ גיט אוהם אַ שנעל און נאָז. ווער ברוגז ! אשר גיט איהר אַ קוש. ספימע ווער ברוגז! אשר איר האָב ריר ליעב. ספימע אוו איך האָב דיך פיינד! אנטלויפט, אשר בליויבט אַליין צעטומעלט. די אַלטע קומען אַן. אשר בעהאַלט זיך הינטער אַ בוים. עוור כי, כי, כי, ווייסטו װאָס זי האָט מיר אמאָל אַכגעטהאָן ? ברוגז געװװואָרען אוֹיף אַ גאַנצע װואָר... כ'וויים נישט פאר װװואָס און פאר ווע!... נחמה דערצעהל ושע אַבער פאר װאָס כ'בין ברוגז געװאָרען. תפ וי נ ר ן מעהר ווי איין מאַפ איז זי נישט ברוגז געװואָרען 2 עוזור אַבער אויף אַ גאנצע װאָר! נישט געגעסען. כי, כי... נישט נע- גאנגען שלאָפען צו מיר אין חדר. אין אנטאַהן געשלאָפען א נאנצע װואָר. אַלע לאַכען גוטמוטיג. 5 יוו ג י ן און איהר האַט זיר איבערגעבעטען ? ''ווען עס פאַלט דער טוי 163 עוזר נעקומען ערב שבת. און איז שטוב איז פינסטער. ממש פינסטער. כ'האָב זי פונע בכבוד נעווען. זי האָט געװאָלט אַ קלייד. זאָג איך : ואס בעדארפסטו נאַךּ דער חתונה קליידער¢ כי, כי, אַזוֹי האב איךר נעזאַנט. האַסט רא שוין אַ קינד... כי, כי. ווערט זי ברוגז. אַבער אויף א גאנצע װאד! נחמה לאַכט גוטמוטוג. אַז מעז איז יונג איז מעז נאַריש. האב געמיינט, אַז ער האָט מיף אַבגענארט. אוו וויפיפ האָב איך פאר יענער װװואַד געוויינט!... די קישען נאַס געמאכט... פייגי: אוו זיד איבערגעבעטען ? עוזר נעמוזט... אויסגעקליבעו צעהן נילרערנע רענדלאף. דאכט זיף אז צעהז, װאָס זאָגסטו, נחמה ? נחמה אודאי צעהן. עוור צעהן ניפֿרערנע רענרכאך אין טשעפּיק אריינגעלענט. פּ וי ג ר ן איז זי בעסער געװאַרען ? עוזר בעסער געואָרען! די מינוט בעסער געװאָרעז. נחמה כי, בי, בי. שטעהן נאַף מיר איצטער פאר די אוֹיגען יענע צעהן נילדערנע רענדלאף... עמיפD‎ קומט אָן. איהר האָט זיך דאר פארמאטערט. לאַזט מיר איף וועל שטופּען | ) ''164 פַּרץ הירשביין דעם וועגעלע. . עוור פּאַמעלאף, פאמעלאף. פייגין אט אַזאַ פיהרען האָב איף ליב. זו שטופּט שנעל מיט דער אַלעע דעם שטול. עוזר און נחמה געהען נאָך. אשר פאר'גנב'עט זיך און קוקט צו פון ווייטען. ער געהט אויך אַוועק אין יענער ריכטונג,. ס'איז צו מערקען ווי ער וויל איבערנעהמען ס'וועגעלע ביו איהר. זו גיט עס איהם איבער און אַליין לויפש זי אַוועק און בעהאַלט זיך אין סכה. ספימע לאַכט פאר זיך אַליין מים אַנ'איינגעהאַלטענעם צופרידענעם גע" לעכטער. אשר קומט אַן. 5 סימע, זייט נישט ברוגז אויף מיר. איך בין נישט שולריג. פימע אי האָב געהאלטען פון אייר מעהר. אשר איד בין נישט שולדיג. איף האב נישט פערשטאַנען. 5 ספימע ואס האַָט איהר דען צו פארשטעהן ? אַז מען האָט ליעב בעדארף מען זיף לאַזען אפילו אַפּבייסען אַ פינגער אויר. אשר נו, הייסט וועל אי עס טהאן. פימע איצטער איז שוין צו שפּעט. ''ווע עס פאַלט דער פֿוו 165 אשר זייט נישט ברוגז אויף מיר. ספימע שוויוגט. אשר נו. איך בעט אייר. איך וועל אפשר אַנהויבען וויינען. איך ווע? אפשר היינטינע נאכט נישט קענען שלאָפען, אויב איהר וועט מיר נישט זאָגען, אז איהר זענט נישט ברונז. ס'מאכט זיף אַ מאַל, מען רעדט אַרוים אַואַ זאך װװואָס מען קלערט נישט אפילו. ס'רעדט זיך ארויסם; װאָס בעדארפט איהר אַבער אַזי זיף נעהמען צום הארצען ?... סימע, איך בעט אייף... ספימע נעהמט אַרום זיין קאָפּ. . נאדריזשער בזחור, נא-רי-שער ב-חור... איצטער ווייסט איהר שוין פאר וואַס אַ ווייב בעדארף א מאָל ברוגז ווערעז אויף דעם מאן? ס'איזו דערפאר ער זאָל נישט ווערען זויער... ס'איז דערפאר, אז מען זאָל זי איבערבעטען. אשר זענט איהר נישט ברונז ? ספימע ציט די ווערטער. ביזטו נישט ברוגז ? אשר ביזטו נישט ברוגז? פימע ניין. איך בין נישט געווען ברונז או איף... קום, קום... מיין קליי- נער. שענער אינגעכע, גניב מיר דייז האנט... איף וועל דיך פיהרען אין אונזער גאָרטען אוז וועל דיר בעווייזען זעהר אַ שענעם אָרט... געהען אַוועק. ) ''166 . פרץ הירשביין די אַלטע קומען אָן. עוור װוי נאָר עס ווערט נאכט, הויבט אַן אַ טוי צו פאלען... מאפט די גראָז און דערלאַנגט פייגינען דו האַנט. זעהסטו שוין נאַס די גראַז. ס'איז אומגעזונד איצטער דא אומצוגעהן. נחמה לאָמיר שוין געהז אין שטוב אַריין. 5 וו ג ר } איר וועל שוין פאַהרען צו זיך אַ היים. עס לעגט זיף דער נאַסער טוי,. ברעכען די ביינער, עוזור אין שטוב איז ווארימער... בי. כי, מייו טרייע ווייב וועט מאכען אַ ווארימען טרונק... דער אבענד איז שוין גרעסער. פיהרען אַוועק פייגינען צום שטוב צו. נחתמה רופט געהענדוג. | סימע, קום אין שטוב אַריין! פיויגין אשר, וואו ביזטו פערפאלען געװאָרען ? פארשווינדען פון אויג, סימע און אשר קומען אָן. ספימע טראָגט אויפ'ן קאָפּ זיין הומ. אַז די פארנאכטען קומען אָן וויל זיר מיר אין די פעלרער אריין לויפען. ביז'ן האלו מיט דעם טוי זיף נאַס מאַכען. אשר היינט ביי נאכט, -- גוט 2 ספימע הא, היינט ביי נאכט וועט א שטארקער טוי זיין. זעהסט די גראז איז שוין נאס. זעהסט ווי די הענט זענען נאם. גיב כ'וועל זי ''ווען עס פאַלט דער טוי 167 איז דיינע האָר טרוקען מאַכען. איידער מיר געהן איז שטוב אריין, כֿאַמיר זיך אביסעל א יאג טהאַן -- גוט? לויפט. אֶשר יאָגט זו נאָך. ער קען זי נישם כאַפּען. זו קומש צו לויפען אַ פארסאפּעטע און זעצט זיך אַנידער אויף דר'ערד. אשר קומט אויך צו לויפען און פאַלט אַנידער נעבען איהר. אוי ביו איד פארמאטערט ! ספימע לעג צו טייז האנט צו מיין הארצעו. הערסט ווי סקלאפּט ?... אשר הערסט, װוי מייז הארץ קלאפּט ? סימע 5 זעהסט, מיין נאנצע קייד איז נאַס געװאָרען פוז דעם טוי. אשר ביי נאכט וועלען מיר זיך אויסטהאן בארפום. פימע נלויך מיט'ז פעלד, הינטער דעם גאַרטען. הו = הו! הערסט ווי עס ענטפערט אָפּ... ס'איז אַ ווידערזקול... הו -= הו -- אשר וואו זענען זיי? ספימע וער ? אשר די אַלטע... סימע אין שטוב, זעהסט ס'איז שויז ליכטיג איז פענסטער, מען האַט א לאָמפּ אָנגעצונדען. זיי זענען שוין אין שטוב. אשר ֿאֲמיר נאָך אַ מאַל פֿויפען. ''168 ַּרץ חירשביין ספימע ווער פריהער ? אשר דו פריהער ! פימע לאָזט זיך לויפען. אשר ואָגט זי נאָך. ס'הערט זיך נאָך פון ווייטען איהר שרייען = חו = הו! און שפּעטער אַנ'אלגעמיינער געלעכטער. .85 ''אלהו הנניא אַ מעשה'לע. 1914 ''פערואנעזן: חיים-דוה, דאָרפס-מאַן, כאַשעדדאָבע, זייןגגייב, מאירדפייווע< זיין אַלטער פאָטער בעני-לויב ציפעדחנה זיינע קינדער העני-פייגעכל אורח ''אליהו הנבוא 171 בוו חיים דוד'ן. ווינטער. שבתנאָך שלש-סעודות. אַ ווייס, אויסגעקאַלכט שטיבעל מיט צוויי פענסטערלאך אין דער וואַנד רעכטס, לינקס, אַ באק- און קאָדאייווענס, צווי- שען דיו איוווענס אַ טיר אין אַ צווייםט קעמעריל. אַ ביסעל נידריגער אַ טיר אויף דער גאַס, אין שטוב איז שוין טוג- קעל'לאך, בלויז דורך די פענסטערלאך בלאנקט דער שנע. דיו מענער זיצען בוים טיש, כאשעדדאָבע און ציפּה-חנה זיצען ביים אייווען. 5 דער אורח אונטערגעשפּארט דעם קאָפּ מים ביידע הענט זונגט אַ ניגון פון ומירות, אַלע הערען זיך איין. כאשע דאַבע אין שטאָרט זינגט מעז זמירות, איז עס אַ חיות צו הערען. חיים דוד אין שטאָדט זינגט מען זומער מיט א זומערדיגען ניגוז אוז ווינטער = מיט א ווינטערדיגען ניגון. מפאיר פייוושל ם'איז געווענדט ווי קארטאַפעל געראָט ביי אונז איז גאָרטעז. װוֹאָס פאר א גערעטעניש אין דאַרף, אַזאַ ניגון אין שטאָדט. כי, כו כא... כאשע דאַבע זאָל מיר גאָט נישט שטראפען פאר די רייד, אז כ'קום איז שטאַדט אַריין, דאכט זי מיר, אז מענשען געהעז דאַרט מיט'ן קאָפּ אַראפּ און מיט די פיס ארויף. פפוי זאל עס ווערען ! ציפה חנה בי, כי, כי... די מיידעז דאַרט געהען נישט ווי מענשעז, נאָר דרעהעז זיך, װוי מעז װאַלט זיי נויטעז פון קה?. בע ני לייב קוקען אויס חתנים. ג ''179 פּרץ הירשביין חיים דוד שטיק פויער! ואס פּלאפּעלסטו ? זיצט א פרעמדער מענש און קען מיינען, ווייסט ווער זייער טאַטע איז. ציפה הנה װואַרעו ס'איז נישט אנ'אמת ? מאיר פייווע5 לאַכט גוטמוטהיג. ס'איז אַ דור אויפגעשטאנען. לאַקשען פערזוכט עס נאָר ערב יום- כפור און דאס אויר נישט קיין לעדערנע לאַקשען, כי, כי... דער רבו איז אַ טייג כאַטש קנעט פון איהם פארפעל, וואקסט אוים די צונג = נישט געשטויגען און נישט געפלויגען. חיים דוד ארעז ער איז נישט גערעכט ? וואָס זאַגט איהר עפּעס, רב איר, צו היינטיגער וועלט ? אורח מיט אַ ניגון. צור משלו אככנו, נו, נו, נו.... אַלע שווייגען און הערען דעם אורח'ס זונגען. ער ענדוגט מיט א גרויסען גענוץ. דער גאַנצער עולם צעגענעצט זיך, חיים דוד אין שטאדט קען מען נאַף כאפּען א מאַל אַ ניגון אויף. כאשע דאבע גענעצט. װאָרען, אז מען זיצט אין דאַרף פערגעסט מען אפילו איז גאָט, איז זיין הייליג געבאָט. מפאיר פייוועפs‏ צו בענו לויב'ען. האַלט זיד וי אַ מענש. ועט דער איד פאר דיר עפּעס א שידוך אויס- זוכען... ''אליהו הנבוא | 173 בע ני 5ייוב כ'וועל מיר שויז אליין אויסזוכען. כ'פאַהר מאַרגען אויף א יריר. חיים דוד עסט נישט שווייגען9! י בעני לייב ואס ווילסטו פון מיר? דער איד הערט אפיכו נישט װואַס כ'רעד. זעה נאָר אויף איהם, ווי שבת ווערט ער אַ גאַנצער... היים דוד 5 עס נישט שוויינען, קענסט ביי מיר כאַפּען פּעטש אפילו אום שבת. כאשע דאַבע אַ חרפה און א שאנד. װואַס וויכסטו פוז קינד ? ער רעדט דאַף נאר נישט. מפאיר פייווע2 האַסטו דיר א דור. אז מען כאָזט עס לאנג אומבריקעווען. מיד האט מען נעפענטעט אז כ'בין נאַףּ געווען א קיזשיק. און טאקע מים דער בייטש געכוואַשטשעט. ציפה חנה פערשטאָפּט דאָס מוול מוט'ן פויסט און לויפט אַרוים אויף דער גאַט. חיים דוד שפּרינגט אויף פון אָרט. 5 איהר נפֿיק װאַס זי איז אַרוױסגעפאַפען. אַ שענע טאַכטער אויסגע- האָדעוועט. כאשע דאבע אַזאַ יאָהר מיר ואס פאר א קינד עס איז. כ'וועל נישט בייטען צעהן שטאָדטישע אויף איהר איינער. חהיים דוד 5 שוין באכד ביז דער סטעליע גרוים. נכאשע דאַבע האָסטו געזעהען א ביסעל, נאַך די מילך אויף די ליפּען. באשר קיין עיודהרע עס וואקסט... איז אַרױיסגעכאַפען אויף דער גאַס, קע זיף 3 } ''יי 174 פרץ הירשבוין נא חלילה פערקיהפען. געהט צום פענסטער. דאַכט מיר שטערען זענען שוין דאַ. מע: קען שוין מעריב דאוונען. אורח זונגט און אַטשט טוט דו הענט צום טאַקט. אַלע הערען זיך צו. היים דור i ‏רעכטע קינדער וואַלטע: איבערגענומען אַזאַ שעהנעם נינון.‎ ‏אויפ'ן באקדאיוווען ווערס אַ גערודער. העני פייגעל קוויטשעט,‎ ‏שרויט ,אַ פּסיק!", ,,אַ פסוס!",‎ ‏כאטע דאבע‎ ‏ואס איז דאַרט?‎ ‏העני פיינעפ‎ ‏זי לאַזט זיר נישט. אוי, זי גראבעלט זיב!‎ ‏חיים דוד‎ ‏איך ווע? דיר באַכד געבען אַ קאַץ: איף וועל דיר באלד געבען אַ‎ ‏זיצעז אויפ'ן אייווען.‎ ‏כאשע דאבץע‎ ‏קריד אראָב, מיין קינד, פוז אייוועז, וואַרען דעם טאַטע געהט נעי‎ ‏מען די בייטש.‎ ‏חיים דוד‎ ‏איך וועל דיר שויז באלד געבען אַ שפּיעלען מיט א קאץ.‎ ‏ער געפינט די בייטש און הוובט אַן כוװואַשטשען דאָרט אין דער‎ ‏פונסטער.‎ ‏העני פיינע5‎ ‏גוואלדעוועט אויפ'ן אייווען.‎ ‏מאמע, מאמעלע, מאַמעכע...‎ ‏אַ קאַין שפרונגט אַראָפּ פון אייווען און אנטלוופט,‎ ‏כאשע דאבע‎ ‏װאָס ביזטו צוגעשטאַנען צום קינד. זעה נאַר, א פרעמדער מענש‎ איז פאַראַנען. איז ער גאר משוגע נעוואַרעז. וויל זיר איבערנעהמען פאר אַ פרעמדעןז אידעז מיט זייז פרומקייט. ''אצוהו הנבוא 175 חיים דוד שלעפּט אראָפּ הענו פייגלען פון איוווען. אַ מויד אַ ביסעל! פופצעהן יאָהר איז עס אַלט און ס'איז שויז גרעסער פוז דער מאַמען. ער וויל איהר נאָך אַ מאָל דערלאַנגען מיט דער בייטש. העני פיינע2? כאַפּט זיך אַרויף דער מוטער אויפ'ן האַנד. מאַמע, מאַמעלע, לאָז איהם נישט... כאשע דאַבע זאָפֿסט זיר נישט דערוועגען זי אָנצוריהרען = הערסט ? מאיר פייווע? כי, כו, כי, פייז אונטערנעשמיסעז. האַסט דאַר כאַטש געקענט ווארה טען ביז נאַר הבדלה.. חיים דוד איך קען נאַף הבדלה פארבעסערען. אורח געהט אַרויס אויף דער גאַס. נכאשע דאַבע עפּעס אַ מאַרנער איר. אַ שווייגענדיגער. װואָס ווילסטו זיף אַזוֹי אויספיינען פאר איהם ? חיים דוד װוי דען ? דאָDס‏ הייסט א איר. שבת בעדארף מען קיין מיאום װואַרס נישט רעדען, פּלאפּלען נישט געשטויגען אוז נישט געפלויגען. װאַל- טען מיינע קינדער געווען עפּעס רעכטס, װואַלט ער געפונע: ואס צו רעדען מיט דעם. כ'האָב א זוהז אַ בורילע. בעני לייב מא פאר וואַס רעדסטו מיט איהם נישט % חיים דוד װאָס זאַגסטו? ! Op ''176 פּרץ הירשבוין כאשע דאַבע װאַס ווילסטו, דער זוהז זאַפ טאַקע זיין לייטישער פוז טאַטען און פון זיירען. א מענש זאל זיר שטענדיג טשעפּען צו קינדער. דער אֲרִי- מאן שווייגט, ווויל ער האַט נישט פון װאַסם צו רעדען. קיין עון- הרע א פיינער קייער. אז מען איז זאט, שווייגט מען. חיים דוד אַט, ווער ס'פיהרט זיי פוז וועג אראַנ. די מאַמע אליין איז נישט בעסער. בעני לייב נו גוט, טאַטע, גיב מיר אַ כלה כאַטש מאַרגען. כאשע דאָבע 5 און ציפה-חנה'ן קענסטו אויר כאַטש מאַרגען אונטער דער חופה פיה- רען. קריג נאר אַ שענעם נדן פוז איהרעט וועגען, וועט זיך נאָך אַ שטאַדטישער בחור אויך קוואפען. מפאיר פייוועפ וועסטו חיים דוד, נאָף הבדלה איבערשמועסען מיט'ן אירען. אפשר האט ער טאַקע עפּעס אַ בחור פאר'ן מיירעפ. חיים דוד קוקט אין פענסטער, ער געהט אום הין און צוריק די הענט פערלעגט אויף הינטען. כ'איז איהם גאָר נישט קאַלט. שוין לאנג אַזאַ אידען נישט געזעהן. בכעני כייב מזל-טוב ! חיים דוד גראָבער יונג. האסט כאַטש געהערט זיינע זמירות ? עס הערט זיך דרויסען אַ קוה מהוקען. אט הצסטו דיר! כאשע דאָבע איף פערשטעה נישט, װאָס דו דרעסט זיך אַרום. מען דאווענט אפ מעריב, וועט מען די קוה אויסמעלקען. כוועדאָרע איז היינב אין רעד פריה נישט געקומען מעלקען. ''אליהו הנבוא 177 מפאיר פייוועל אַז מען מעלֿקט א מאַל איבער א מאַ5 ווערט ס'מילֿף פערפאלעז. חיים דוד דאַווענט מעריב ברומענדוגף. נכאשע דאבע הויבט אָן מיט א ניגון הויך. נאָט פוז אברהם, פוז יצחק אוז פון יעקב, בעהיט אוז בעשירעם דייז כשר פאק ישראל איז זיינעם נויט. טהוסט דאָד שפּייזען אויפ'ז וואנד די שוואכע פליג, אזוי זאָלֿסטו מיר נישט פערלאַזעו. אוו אַזוי ווי דעם אַקער מאכט מען דאַד פוז אייזען, אזוי זאַלסטו מיר מיט מיין מאַן און מיינע קינדערלעף שפּייזען... אויף דער גאַס הערט זיך וויעדער די קוה שרייען. אַלע ווערען אויף אַ וויילע שטיל. ציפה חנה קומט אַריין. דער אורח דאַווענט מעריב אויף דער גאַס. דער בהמה האם ס'מיפֿד אַנגעשפּארט. איז דער פריה נישט געמאלקעז. צונדט אָן אַ ליכט און שרייט. גוט וואד! כאשע דאַבע נוט וואָר, נוט יאַהר! נעזעהן א מאַל וי ס'האַט זיף איינגעקנר רעט. געה, כ'האָב דיר נישט קיין כח צו האלטען אויפ'ן האנד. העני פיינע2 ס'איז מיר אזוי קאלט. חיים דוד שטעהט אווס שמונה עשרה. צום ערשטען מאָק זעה איך אַזאַ אירעז. עפּעס געפעלט ער מיר נישט. א מענש זאָל קיין װאָרט נישט רעדעז. קוקט אויף דער לבנה... ''178 פּרץ הירשביין העני פייגנעכל אַז איך האַב איהם געזאַנט ,גוט שבת" האָט ער מיר געזאַנט .גנוט יאהר". נכאשע דאַבע ער האט קיין עיזדהרע פיין געגעסעןז, נאַר אויסנעווישט מיט חפה דעם טעלער. חיים דודה שווייג שויז בעסער. אורח קומט אַריין. נוט וװואָד, גנוט וװואַך!... אַלע ענטפערען איהם ,,גוט יאָהר" און בעטראַכטען איהם ווו זוו וואָלטען איהם צום ערשטען מאָל געזעהן. העני פייגעל קריכט אַראָפּ פון דער מאַמע'ס האַנט. אורח אַ מיידעל טאר זיר נישט שפּילען מיט א קאץ. אַלע הערען זיך צו ווי ער רעדם, תיים וד אט אַזוי װוי איהר זעהט, האָט עס נישט װװואַס צו טהאַז. ברעננ אריין מילר, וועט מעז מאכען הבדפה. אורח עס איז קיין בייז נישט אויף מילר צו מאכעז הבדלה, נאַר ביי מיר איז נאַרּ דא איז זעקעל א ביסעל ווייז. נועט סטייען אויף הבדלה. וואו איז ער, מיין זעקעפ ? נכאשע דאַבע געה, ציפּע חנה, ברענג ארייז דעם אידען'ס זעקסעפ. העני פיינע5 שלעפּט אַריין פון קעמעריל דעם אודען'ס 8 זאַק. ''אליהו הנבוא 179 רעי אורח זוכט אין זאַק. ער בעקוסט דאָרט אַ פלעשעל מיט וויין. אויף דעם קעז מעז ,בורא פּרי הגפן" מאכע!... מפאיר פייווע2 כי, כי, כא... איז וועג איז גנוט א נכֿעזעפֿע וויין. הבדלה איז רעכט איבער מילך אויד... ער שמעקט פון פלעשעל. שוין אַ ביסעלע זויער- לער. אורח מאַכט הבדלה, מאכט הבדכה. כ'ויכ נאַד היינט פוז דאנען זיר אַרויסקלייבען. ער געהט אַריון אין קעמעריל. כאשע דאָבע זעה נאָר, ווי רעדעוודיג ער איז נעװואַָרען מיט א מאַל. ציפה חנה אַלֿע פרומע אידעןז שווייגען שבת? העני פיינע2 ב'וועל אַ קוק טהאָז װאַס ער האַט איז זאק. חיים דוד דו קריגסט באד איבער די הענט! בעני לייב אַנ'עסק צו שכֿעפּען זיך מיט אַזאַ פאק אויף די פלייצעס. מפאיר פייווע? הייסט איהם, זאַל ער דאַ איבערנעכטיגען אויב ער וויל. ציפה חנה אז ער האָט אָנגעהויבען צו רעדען, איז ער גאָר אנ'אנדער מענש געוואַרען. איר האָב שויז פאר איהם מורא געהאט. נכאשע דאבע אַ פרומער איד. מייז זיידע זאָ זיין איז גזדעדז האָט אויךף שבת נגעשוויגען. 5 כ ''180 פרץ הירשבוין אורתn‏ קומט אַרויס. כאדכא, כ'האָב מיין טאבאקדפּושקעכלע נישט געקענט געפינען. אַז אירד שמעק פריהער נישט קיין טאַבאק, הער איך נישט דעם ריח פון בשמים. כאשע דאבע ביי אונז איז גאָר קיין בשמים נישטא פאר הבדלה. אורת בעקומט פון זאק אַ הדס און אַ דיקע געפלאָכטענע הבדלה. ער דער- לאַנגשט הענו פויגלען. צינד עס נאַר אַן, טאַכטער, וועט דער טאַטע מאכען הבדלה. ציפה חנה האַלט די הבדלה איבער'ן קאָפּ, וועסטו האָבען אַזאַ הויכען חתן! בעני כויב פער'גנב'עט זיך און פּרובט מים'ן פוס אַ ריהר טהאָן דעם זאַק, אורח נו, רב חיים-דוד, מאכט הבדלה. חיים דוד אפשר וועט דער אורח מאכען הבדלה. מאיר פייוועל אַנו טאַקע, איבער דעם אייגענעם וויין. אורח רער בעל הבית בעדארף הבדלה מאכען. מאיר פייוועכ נאַמיר גאָר איז א נאָווינע הבדלה מאכען. ער מאַכט הבדלה איבער דעם וויין. העני פייגעל האַלט הויך או- בער'ן קאַפּ די הבדלה. חיים דוד שמעקט פון הדס פערגאפט. דער הדס געהט איבער פון האַנד צו האַנר. דער אַלטער גיט יעדען צו פערזוכען פון הבדלה"וויין. דער עולם לעקט די ליפּען און פּרובט דעם מעם פון וויין. ''אלוהו הנבוא 181 אורח אוז איצטער ווע איף מיר קלייבען אין וועג. חיים דוד איהר וועט וואַרטעז ביז מאָרגען, פאָהר איך אין א דארף אַריין, וועל איך אייך אונטערפיהרען. אורח קיין בייז, קיין בייז. אַז מעז נעהט צופוס, קומט מע: ניכער. כאשע דאבע 5 איך וועל אַנלעגען א פייער און אָבקאַכען עפּעס אַ זופּ צו טהאַןו. אורח קיין עין הרע זאט. אַזאַ שבת שוין פאנג נישט געהאט. כ'בין מיט'! מאַנען ביז מאָרנען פערזאַרגט. ציפה חנה איר ווע אויסמעלקען די בהמה, וועט דער איר א נכאַז מילד טרינ- סעו. אורח ווער דאַרף עס נא מיפֿך איצטער ? ס'וועט מיר שוין גענוג זיין. בעני לייב איך וועל געהן איינשפּאנען דעם פערד אוז דעם אידען אונטער- פיהרען. אורח . כא, כא, אויפ'ן דאָרף זיינען נאָרּ אידען פארהאנען, כשר'ע עהרליכע קינדער פאראנען... ער זוכט אין פּעקעל. נכאשע דאבע איהר וועט מוח5 זיין די הבדלה מיט דעם ווייז אריינלענען. זו פערפּראָפט ס'פלעשעל און דערלאַנגט דעם אורח. אורח ס'פלעשעל איז שוין כעדינ, טא צו װאַס זאָל איד נאָר עס טראה נען. די הבדפה פֿאָזט פאר זיף. איז שטאַדט. קריג איף עם ביים / ''192 פרץ הירשביון שמש אין שוהל. זעהט איהר, ס'הדם'9 וועל איר מיר נעמען.. אַ שענעם שבת געהאט... חיים דוד האט איהר אפשר עפּעס א שדוד פאר מיין זוהן 2 בעני לייב איךד האב נאַףּ צייט, כ'קען מיין אַרט פאר ציפּע חנה לאַזען. ציפה חנה כ'האב נאַר צייט. כבין נאַף אין גאנצען זיעבצעהן יאֲהר אלט. כאשע דאַבע זאָל נאַר דער איד עפּעס רעכטס געפינען, װאַלט שוין צייט געווען. מפאיר פייווע5 כי, כי, כא, גרייט נאַר א נדן אַן פאר איהר. אורח גריבעלט זיך אין פּעקעל. ס'וועט שוין נדן אויד זייז. ווען מזל איז פארהאן, ווען דער װואָס אין הימעל ווארפט נאַר אן אויג איז שויז מזל אויך פאַראַן. חיים דוד געה, בעני לייב, שפּאן איין ס'פערד און לעג אין קעלנע אריין גענוג היי, זאָל דעם אידען זיין ווייך צו זיצען. בעני לייב געהט אַרווס. חיים דוד אַ לייטישער בחור. א ביסעל דאָרפיש. קיין דרר-ארץ נישט גע- האט פאר'ן מלמד. כאשע דאַבע זאל מיר גאָט נישט שטראפען פאר די רייד -= געווען א נאר א גרויסער דער מלמד. 5 העני פייגע5 ער האָט א מאל געוװאַלט איינשפּאנען דעם פערד, האָט ער איהם ''אלוחו הנבוא 183 אַריינגעפיהרט מיט'ז קאפ איז װאַנעז. לאַכט. 0 ציפע חנה אַז ער האָט מיט מיר געלערענט, האט ער געהאלטען אַפען די טיהר, טאָמער וועל איד איהם עפּעס אַבטהאן, האַט ער מורא געהאט. לאַכט. אורח מען טאָר נישט אַזוי. חיים דוד פֿאד נישט אַזי ; האַסט געזעהעו ווי ס'האט זיר צעלאכט ! אורח פוז אַ מענשען חוזק מאכעז איז נישט רעכט... פערנעמט דעם פּעקעל. נו. האָט אייך אַ נוטע װואַף. דער רבונו ש9 עוכֿם וועט אייד ממלא זיין אוז איהר וועט אייערע קינדער מנדל זיין כ5חופה ולמעשים טובים. א איד בעדארף נאַר צופריעדען זייז מיט דעם װואָס ער האָט. בע ני כייב קומט אַריין. עם קנאקט דער פראסט. פֿאַמיר נאַר אַ פּעלצעל אַנטהאַן... איהר. רב איד, וועט כאפּען אַ פריהר. אורח איך ווע מיר געהt‏ צופוס. אזא מנהג איז ביי מיר. שבת צר נאכטס געה איד צופום. מפאיר פייווע2? װאָלט בעסער דער אורח געבליבען : אַ הייסען קארטאַפעל מיט אַ ציבעלע.. כי, כי, כא... אורח געזעגענט זיך. אַזױי איז מיין שטייגער: זונטאנ בעדארף אי=ד שויז איז אז אנדער שטאַדט זייו. טוט דער נייער ווא א נייע שטאָרט און נויע איה ג ''184 פּרץ הירשביין ...|V7 ‏כאשע דאָבע‎ ‏טאַ נעמט כאָטש מיט עפּעס אויפ'ן ווענ.‎ ‏זי פּאַקט איהם אַריין אַ גרויסע געפלאָכטענע חלה אין זאַק.‎ ‏אורח‎ ‏כאזכאדכא ; װאָס וועלען אנדערע אידען טהאָן ? אַזוי קנאפ אורחים‎ ‏פאַראַן. קען דאַף איין אורח אזוי פיע? גוטס נישט פערנעמען.‎ ‏בכעני לייב‎ ‏נעמט זיין פּעקעל.‎ ‏אויב איהר ווילט נישט פאַהרען, טאַ וועל איך אייך ביז אויפ'‎ ‏רעכטעןז וועג אַרויספיהרעז. הינטער'ן דאָרף זענעז צוויי ווענען‎ ‏פארהאן.‎ ‏ציפה חנה‎ ‏דארט קעז מעז זעהר גרינג פערבלאַנרזשען.‎ ‏אורח‎ ‏וואס הייסט פאר אַן אַרימאן בלאַנדזשען ? ער בלאַנדזשעט, בכאַנ-‎ ‏דושעט אוז געפינט א אידען. אָט האב איד דאָרּ אַהער אויך פער-‎ 5 ‏בלאָנדושעט.‎ ‏ער לאַכט גוטמוטהיג. ער מונטערט אויף דעם גאַנצען עולם מיט‎ ‏זיין רעדען און פרעהליכקיים.‎ ‏כאַשע דאַבע‎ ‏צו חיים דוד'ען.‎ ‏וי מעו קעז עס אַ מענשען נישט דערקענען מיט איין מאַפ.‎ ‏העני פייגע5‎ ‏נעהם מיד אויד מיט, בעני-לייב.‎ ‏בעני לייב‎ ‏ס'איז קאלט, בלייב אין שטוב.‎ ‏אורח‎ ‏ס'קאַלט, קינד; ס'איז ווינטער אויף דער נאס. בכייב אין שטוב‎ ‏אוז שפּיעל זיף נישט מעהר מיט קיין קאץ: װואַרען א קאץ נרא-‎ ''אליהו הנביוא 185 בעלט איין מאַל, בֿייבט א צייכען אויף צוויי מאַל. א גוטע וואר. ער געהט אַרויס, בענו טראָגט איהם נאָך דעם פּעפיל. חייםדדוד און מאיר-פייוועל בעגלייטען איהם אַרוים. כoאשע‏ דאבע איך וועל געהז אויסמעלקען די קוה. צינד מיר נאַר, העני פייגעלע, די לאמטערנע אַן. העני פייגע? נעהמט אַראָפּ פון וואנט אַ לאַמטערנע מיט הילצערנע רעמלאך און צינדט דאָרט אָן אַ ליכט. 5 כאשע דאַבע װוי מען קען עס גאָר נישט א מענשען. רעדט אזעלכע קלוגע רייר. ציפע חנה אוז דעם נאנצען שבת האַט ער נעשווינען אוז גענעסען. כאַשע דאבע איך האָב איהם פערגונען מיט'ז גאנצען הארצען. װאַרען װאָם האב איר דעי צו זשאַפֿעווען א מענשען ברויט ? ציפע חנה ווייסט פאר וואַDס‏ כ'האַב זיך פריהער אַזוי צעלאכט ? כאשע דראַבע װויי9 ביזט א נאר. גוט װואָס ער האָט זיך נישט געמאכט וויסענדיג. ווי כאכט מעז עס פוז אַ פרעמדען מענשען ? ! קום וועסטו מיר צר כייכטעז. געהען ביידע אַרוים. העני פייגע2 בלייבט אַליין אין שטוב, זי קוקמם אין פענסטער. עס זעהט זיך ווי מען געהט פארביי מיט דער לאַמטערנע. אַ פערד הירזשעט. זי געהט צו טיש און בעטראַכט די לעדיגע פלעשעל פון וויין, קוקט אנמה קעגען ליכט. פּרובט אויסנויגען די פלאש איבער'ן גלעזעל אפשר וועט זיך נאָך פון דאָרטען וויין בעקומען. פּאַמעליך גיסט זיך דער וויין פון פלעשעל ביז די גלעזעל ווערט פול, מים ברייטדגעעפענטע אויגען ג ''186 פֿרץ הירשבוון פאר וואונדער קוקט זי אַ מאָל אויפ'ן לעדיג פלעשעל און אַ מאָל אויף דעם גלעזעל. גאַנץ פאָרזויכטיג פערזוכט זי פון וויין און ס'פּנים איהרס לויכט אויף פאר תענוג. זי טרינקט אוים די גלעזעל וויין און נעהממ זיך ווידער פאר'ן פלאש, זו נויגט איבער'ן גלעזעל דו לעדוגע פלאַש און באַלד איז דאָס גלעזעל ווידער פול. טרינקט ווידער אויס. זי לויפט צום פענסטער און קוקט אויף דער גאַס. קיינגעם ניט זעהענדוג קומט זי ווידער צום טיש און גיסט דעם וויין פון פלאַש און טרינקט אָהן אויפהער. דער וויין צענעהמט זי און זי הויבט אָן פרעהליך טאַנצען ווי אַ ציג איבער'ן שטוב. ס'דערהערט זיך טריט. זי קרוכם אַרויף מיט גרויס מיה אויף דעם באקדאייווען, בעהאַלט זיך דאָרט. מפאיר פייוועל קומט אַריין. ס'איז איהם קאַלט. ער קלאפּט די הענט אַ ביסעל זיך צו דערוואַרימען. ער געהט צום טיש און בעטראכט די פלאַש פון וויין. גיסט זיך אָן אַ גלעזעל וויין און טרינקט אויס. לאָבט זיך. פּרובט אָנגיסען נאָך אַ גלעזעל. חיים דוד קומט אַריין. צופום איז ער נאָכגעגאנגען דעם שליטען, האָט זיך נישט געוואַלט אויפזעצען. װאָס איז דאָס? ס'פלעשעל איז דאַף לעריג געווען. מאיר פייוועל דערלאַנגט דעם זוהן אַ גלעזעל וויין. מענספט איהם פערזוכען. אין פלעשעל איז אליהו הנביא אריינ- געקראַָכען. חיים דוד טרינקט. ואס הייסט ? פיינער ווייז. ס'האט דאר אויסגעזעהן, אַז די פלע- שעל איז לעדיג. ער גיסט אָן נאָך אַ גלעזעל, בעטראכט דו פלאש און בלייבט פער- וואונדערט. דאָך טרינקט ער אויס און נעהמט גיסען ווידער פון פלאש אין גלעזעל אַריין. ''אלוהו הנבוא 187 ציפה חנה קומט אַריין. טראגט אין ביידע הענד פאָרזיכטוג אַ פולען שעפעל. אַזש מים אַ שוים איז די מילך פון אויבען. 5 נעהם עס, טאַטע, צו פוז מיר. די בהמה האַט שויז כאנג אַזִוי פיעל מילך נישט געגעבעז. די מאַמע האָט שוין באלד נאָך אַ שעפעל מילך אַננגעמאַלקען. אט דער טאָפּ ועט שוין גענוג זיין. זו נעמט אַרוים פון אַלמער אַ גרויסען טאָפּ און געהט מיט איהם אַרוים. חיים דוד שיסט אויס מיט אַ געלעכטער. װואָס איז דאָס, טאַטע? כא, כא, כא. סווערט איז פלעשעל גאַר נישט ווינציגער. כא, כא, כא, די פיס הויבעז זיד מיר אליין. פשש. כ'ארא וויין! ער מרינקט און ווערט אַלץ פרעהליכער. נכאשע ראַבע קומט אַריין. טראָגט אַ פולען טאָפּ מילך. מאַמעלעך מיינע. אידך קען דא אונזער קוה נישט אויסמעלקען היינט. שוין דער דריטער טאָפּ פו אוז ס'איז נא קיין אַנהויב נישט! חיים דוד טראָגט איהר צו א גלעזעל וויין. נאַ, פערזוף, מאך א ברכה בורא פּרי הגפו. ס'אי אמת'ער ווייז. זי האַלט מיט ביידע הענט דעם טאָפּ מולך און טרינקט פון זיין האַנד דעס וווין. מפאיר פייווע? מחיה נפשות... װאָס זאָל עס בעדייטען % כאשע דאַבע װאָס זשע שטעה אי מיט די מילך אין האנט ? שטעלט דעם מאָפּ מילך אַוועק אויף דער ערד און זוכט אויס נאַר ''188 פּרץ הירשביין צוווי לעדיגע טעפּלעך און געהט אַרויס. ציפה חנה קומט אַריין, טראָגט אַ טאָפּ מילך. אוי, כ'האָב שוין קיין כח נישט. די הענט טהוען מיר שויז וועה. וואו זענעז נאָך כלים ? מפאיר פייוועל קום, טאַכטער, פערזוד פוז דעם וויין. נא, געפין דיר אַ גלעזעל אוים. מען טאָר די פלעשעל נישט איינלאַזע!.... ער גיסט איהר אָן וויין. ציפע חנה טרינקט אויס אַ גלעזעל וויין. װוי עס שמעקט. דער אייגענער ריח ווי פון רי בשמים... מפאיר פייוועל ס'איז דאָף אליהו הנביא געווען.. כי, כי, כא... חיים דוד פלוצלונג וואו איז ער? מען טאַר איהם נישט אָפּלאַזען... אוידווא, אוידווא... כאשע דאַבע קומט אריין און שלעפּט אַ גרויסען טאָפּ מילך. אוי, כ'האָב שוין קיין כח נישט... װואָס איז דא ? מאמעלעךף ! אליחי הנביא... חיים דוד אליהו הנביא דאַ געווען ! אוי ווא... נישט געטאָרט איהם אַזוי ארויס- לאזען.... יע, װואָס טהוט מען מיט אַזוי פיעל מילך ? מפאיר פייוועל לאָז מען בעסער דעם וויין אויסצאפעז... ברענג אריין ס'פעסעלע פוז הויז, ס'פעסעכע פוז וואסער, וועט מען דעם וויין אריינצאפּען. ברענגט אַריין אַ פעסעל פון הינטער'ן טיר. מען שטעלט עס אַוועק נעבען טיש. דער אַלטער שפּארט אן די פלאַש אויפ'ן טיש און דער ''אליהו הנביא 189 וויין גיסט זיך אָהן אויפהער... אַלע שטעהען אַרום דעם און קוקען פארגאפט... בעני לייב קומט אַריין, טראָגט דעם אָרימאן'ס פּאַק אויף די פּלייצעס. אַלע לויפען איהם אַנטקעגען. נכאשע דאבע וואו איז דער איד, מיין קינד? ס'אי דאַר אכֿיהו הנביא געווען ! זי הויבט אָן וויינען אויפ'ן הויכען קול. בע ני לייב װואס, ער איז דען נישטאָ ? כ'האַב געמיינט אז ער האָט זיד אומנע- קערט א היים. נכאשע דאַבע וויינענדוג. וואו איז ער? בעני לייב מיט'ן פּעקיל אויפ'ן פּלייצע. איר בין נעפאַהרען פאראוים אוז ער איז מיר הינטען נאָכנענאנגען. איך קוק מיר אַרום = ער איז נישטא. געמיינט ער איז דא נעה בליבען... ציפע חנה ס'איז דאָךד אליהו הנביא געווען... זעה ווי דער ווֹיין גיסט זיף פווז פלאש! נאשע דאָבע זעה, מיר קענען דאַך די קוה ניט אויסמעלקען: זעה וויפיעל מילד מיר האַבעז שויז אַנגעמאַלקען... היים דוד און מאיר פייוועל קוקען צום וויין. בעני כייב אוי, אוי, אוי... דער פּעקי? ווערט מיר אַלץ שווערער! רייסט די פּלייצע אַפּ. דער פּעקיל , פאַלט איהם ווי אַ שווערע ‏ משא אַראָפּ פון ''190 פַּרץ הירשביין פּלייצע. אַלע לאָוען זיך צו איהם, זעהן וואָס אינוועניג איז, ציפּע חנה שטעקט אַריין די האַנט און כאַפּט אַרויס צורוק מיט שרעק. חתיים דוד לאַז מיר. װאָס איז דאָרט אזעלכעם ? ער שטעקט ריין דיו האַנט אין זאַק און נעמט אַרויס אַ הויפען רענדלעך. ס'ווערט אַ געטומעל. אַלע שטעקען די הענט אין זאק און בעקומען פון דאָרט לוכטיגע רענדלעך. נכאשע דאבע וויינט נאַריש. אוי, וועה איז מיר, רענדלעך! תיים דוד שטיק פערד! כלים דערלאַנגט. כליזמן עס לאָוט זיף, בעדארף מעו נעמעז. באשע דאבע דערלאַנגט טעלער, שיסלען, גלעזער, טעפלאך. די כלים ווערען פול מיט רענדלעך, ‏ זי זוכמם אוים וואו נאָר עפּעס אַ כלי און דער- לאַנגט. און פון זעקעל נעמט זיך אַלץ ניט אויס. אַלע כלים זענען שוין פול. 5 באַשע דאַבע אוי, וועה איז מיר, מעהר קיין כלים שוין נישטא. החיים דוד שרוום. גים אוים די מילך ! ווער בעדארף איצטער מילך האָבען ? אזוי פיעפ טעפ מיט מילד פערנומען -- גיסט אוים ! ציפה חנה מראָגט אַרויס איין טאָפּ מילך נאָך דעם אַנדערען און ברענגט איהם צוריק אַ לעדיגען. ער ווערט באַלד מים רענדלעך אָנגעפילט. ביז דאָס גאַנצע מילך ווערט אויסגעגאָסען. ווי פער'כשופ'ם אַרבייט דער עולם. בעני כייב וואס וועט איצטער זיין? שוין וויעדער קיין כלים נישטא. ''אליהו הנביא 5 191 תיים דוד גיסט דעם וויין ארוים ! לעדיגט אוים די פאַס. איף בעדארף קיין נויין נישט. אַ פאס איצטער פערנעמען מיט וויין -= גיסט אוים ! מפאיר פייווע? ניספט דעם וויין נישט אוים. גיסט נישט אויס איננאַנצען. אַואַ וויין קריגט מען נישט אַזוי גיךד; אַזאַ וויין קריגט מען נישט פאר געלד. איך הייס ס'פעסעל נישט ריהרען. וויין איז וויין. פון איהם הבדלה געמאַכט. 5 תחיים דוד איד בעדארף קייז וויין נישט! קום, בעני, העלף מיר ארויסקאַטשען ס'פעסעל אויף דרויסען. כאשע דאבע פאַלנ מיר, חיים דוד, טשעפּע נישט דעם וויין. ס'איז דאָך גאָט'ס מתנה. חיים דוד מאַטערט זיך אַרויסצוברענגען אויף דער גאַס די פאַס,. בעני לווב העלפט איהם, אין אַ וויילע אַרום קומען זיי אַריין מיט דער לעדיגער פאַס און נעמען זיך צום זעקעל, אָבער דער זעקעל ווערט מיט אַמאַל לעדיג. די לעצטע רענדלעך פאַלען פון איהם אַרויס, ווי נאָר מען קעהרט דעם זעקעל אויס. דער עולם ענטוישט. אַן אַלגעמוינער אווDס-‏ געשריי: ,נושטאָ מעהר'... כאשע דאַבע געזאָגט, מען זאָל דעם וויין נישט אויסגיסען. אפשר האָט מען איהם נאָר בעדאַרפט היטען. אוי, וועה, פערזינדיגט. מפאיר פייוועל ס'איז אויף קידוש אוז אויה הבדלה דער וויין געוועז. ‏ בעדארפט איהם שאנעווען. חיים דוד נעמט דאָס פלעשעל און בעטראכט עס. עס וועט זיך נאָך ניסען. ס'איז דאַרט נאָך פאַראַן. ’ ''192 פרץ הירשביין ער בויגט אויס די פלעשעל, עס טריפט נאָך אַ פּאָר טראָפּענס פון איהר און הערט אויף. בע ני ייב קיין וויין אויךד מעהר נישטאַ! איף וועל זיף זעצעז רייטענדיג און איך וועל איהם נאַכיאגען. 5 חיים דוד אַז מען האָט קינדער העלצער! האַט.איהר נישט געקענט נאָר כלים אריינברענגען ¢... עס שטעהען דאָרּ נא אויף דער גאס אפשר צעהן טעפלאר ליימענע... ער פערמעסט זיך צו ציפּע חנה'ן. ווער האָט דיר געבעטען דו זאַלסט געהן מעלקען דער קוה און די כלים פערנעמען ? ! מפאיר פייוועל שריי נישט; בייזער זיך נישט. זיי צופריעדען מיט דעם, וואָס דו האָסט. וועסט די קינדער קענען אויסגעבען צו לייטען. וועסט אין שטאָדט אריין קענען ארויסציהען. דעם וויין האָט מען נישט בעדאַרפט אויסגיסען... ס'איז געווען פאר קידוש וועגען. בעני לייב קום, טאַטע, מיר וועלען זיך אויפזעצעז רייטענדיג. מיר וועלען איהם דעריאגען. חיים דוד דערלאַנגט איהם א פּאַטש. ביזט קראנק געוועז דעם עמער אריינברענגען ? ! ער הענגט אויפ' ברונעם. א גאַנצער עמער רענדלעף האַט דאר נאָף געקענט זיין. בעני לייב װאָס ווילסטו פון מיר? וװװואָס בין איך שולדיג ? ווען איך וואָלט דעם זעקעל נישט געבראכט, װואַלט דאָך גאָר נישט געווען. חיים דוד ווימענד. איך וועל אייד אַלעמען די ביינער צוברעכעןז. האַרעווען אויף אייך — אי קען שוין מעהר נישט! ''אליהו הנבוא 193 מפאיר פייוועל ' ואס איז מיט דיר, מייז זוהז ? איד דערקען דאָך דיר נישט. בעסער זעה וואָס דו טהוסט. קענסט נא חלילה דאָס אויד אָנווערען. כאשע דאַבע פלוצלונג. וואו איז דאָס קינד ? וואו איז העני פייגעל? ! וועה איז מיר, וואו איז דאָס קינד ? אַלע קוקען זיך אַרום צושראָקען. בעני לייב איך ווייס נישט פאר וװואָס אוז פאר וועז עס קומט מיר צו שלאָגען... מפאיר פייוועל זי איז דאַךּ נאַרהוואָס געווען. ציפע חנה זעהט, זי איז דאַף אויפ'ן אייווען... שטעה אויף, פייגעלע... קום אַראַפּ פוז אייוועז. זעה, װװואָסם מיר האַבען. חיים דוד איירער אַזעלכע קינדער, איז שוין בעסער גאַָרנישט. ציפה חנה קריד אַראָפּ פוז אייווען ; וועסטו זעהן וויפיעל רענדלעד מיר האָבען... נכאשע דאָבע זעה נאַר, פּונקט ווי א שטיין װואָלט זי איינגעשלאָפעז. קום אַראָפּ, סינד מיינס, קום אַראפּ... מפאיר פייוועל צו חיים דוד'ען. דו, קינד מיינם, זינדינסט; אַ מענש בעדארף זיין צופרידען. בעני לייב און איד בין נישט צופרידען. איר האָב קינדער העלצער און בין נישט צופרידען. איףך וועל זיי פוז שטוב אַרויסיאָגען! כאשע דאַבע וועקט העני פויגלען. ''194 פּרץ הירשביון קינד מיינס, קום אַראַפּ פוז אייווען... חיים דוד העלפט מיר עס אריינשיטען צוריק אין זעקעל אריין. אימיצער קען נא אַריינקומען... געה אַרוֹיס, בעני לייב, און זעה, אויב אימיצער געהט נישט אהער, און איהר העלפט מיר עס צוריק אין זעקעל אריינ- שיטען. מיט ציטערענדע הענט הייבט ער אָן צו שיטען פון די פערשוידענע כלים די רענדלעך צוריק אין זאַק אַריין. כאשע דאָבע וועקט העני פויגלען אויפ'ן אייווען. װאָס איז מיט דעם קינד היינט? בעני לייב געהט אַרוים אויף דער גאַס. חתיים דוד קומט בעסער אהער! גאָלד וואלגערט זיך אויף רער ערד. אימי- צער קעז אריינקומעןז, זענען מיר פערפאכענע. נאַשע דאָבע און ציפּע חנה נעמען אַראָפּ פון אייווען העני פויגלען. מפאיר פייוועכל לעגט די רענדלעך אין זאַק אַריין און זונגט. אליהו הנביא, אליהו התשבי... אליהו הגלעדי... כי, כי, כא... בעני לייב קומט אַריין. דאַכט זיד, אימיצער געהט אַהער! חיים דוד פערשפארט די טיר און לעשט אוים די ליכט! ער שפּרינגט אויף פון אָרט און לעשט אויס די ליכט. מפאיר פייוועכ ווער געהט, הא? ציפע חנה איד הער ווֹי עס סקריפּעט דער שנע.. אימיצער נעהט אהער.. ''אליהו הנביא 195 חיים דוד שא, שווייגט... פערשפארט די טיר... כאשע דאָבע וועקט הענו פייגלען. שטעה אויף, קינד מיינס... שטעה אויף, קינד מיינס... חיים דוד איהר וועט ניט שווייגעז צו ניין!... וװואַרען איר... מפאיר פייוועל ששש... אַלע שווייגען מיט אַן איינגעהאַלטענעם אָטהעם. בעני לייב איך הער קיינעם נישט. כאשע דאבע אי הער אויד קיינעם נישט. ציפע חנה איך הער אויך קיינעם נישט. קום, בעני, לאַמיר ארויסגעהן אויף דער גאַס. נכאשע דאבע זיצט אין שטוב. מען טאר איצטער נישט ארויסגעהן... שטעה אויף, העני פיינעל... שטעה אויף, קינד מיינם... חיים דוד קיינער געהט נישט ? איהר הערט נישט ? בעני לייב ס'האָט זיךד מיר אפשר נאָר אויסגעדאכט. כאשע דאבע גאָט מיין גאָט, װואָס איז מיט איהר ? שטעה אויף !... ציפע חנה אָז, איך וועל איהר געבען אַ קניפּ. ג ''190 פּרץ הורשביון העני פייגעל? לאַכט זיך פאנאַנדער אויפ'ן הויכען קול. חיים דוד פערשטאפּט איהר איהר ס'מויל, זאָל זי נישט לאַכען אזוי הויף. נכאשע דאַבע שמע ישרא?ל! װואָס איז מיט דיר, מיין קינד ? ציפע חנה ב'וועל איהר געבען נאָך אַ קניפ, וועט זי שויז באַלד אַנהויבען צו וויינען... העני פייגעל לאַכט אויפ'ן הויכען קול. נכאשע דאָבע צינדט אָן ליכט, װואָרום כ'האָב מורא צו זיצען אין דער פינסטער. חיים דוד שטילער זאל זיין. איך ווע? זי באַלד דערשטיקען דאָרט טאַמער הערט זי נישט אויף צו לאַכען. כאשע דאַבע | כ'בעט אייך, קינדער, צינדט אַן אַ ליכט. מעז הערט דאר קיינעם נישט. מען זעהט דאַָךּ קיינעם נישט. בעני לייב כ'האָב פאר קיינעם קיין מורא נישט... לאַמיר זעהן, װואָס זי לאכט אַזוי... מאַכט ליכטיג מיט א מאָל. חיים רוד פוז זינען קען מען אַראָפּ. װאָס איז דאס ?... וואו ס'געלד... וואו ס'גאָלד ? ס'אי דאָף... ער נעמט אָן אַ הויפען רענדלעך. עס לאָזט זיך גאָר אויס, אַז שוואַרצע שערבלאך ליגען אין די כלים... ער נעמט אָן אַ הויפען פון זאק -- דאָס אווגענע. ''Den bee rarer oe rears amano... אליהו הנבוא 197 מאיר פייווע5 כי, כו, כא, שערבלאף... אַלע קוקען צו דעם ערשטוינט. העני פייגעכ קומט אויף. קראַצט זיך אין קאָפּ. אוי, האָט זיך מיר גע'חלומ'ט, אַז די קאץ האָט קעצעלאך געהאט, און די קליינע קעצעלאף האָבען נאָר קעצעלאף געהאט. א פולע שטוב איז געװואָרען מיט קליינע קעצעלאף. 0 לאַכט. חיים דוד זוכט נערוועז צווישען די שערבלעך, אפשר וועט ער כאָטש נאָך איין רענדעל געפינען. ניטאָ. 5 מפאיר פייוועכ2 כי, כי,. כא. מען קעז די שערבלאך אויף דרויסען ארויסשיטען. כאשע ‏ דאַבע אויסגעגאַסעו דעם וויין, האָט מען גאָט'ס חסד ארויסגעגאָסען... חיים דוד קוקט אין די לעדוגע כלים. קראצט זיך אין קאָפּ און רעדט קיין וואָרט. העני פיינעל האַלט זיך אַזש בוים בויך לאַכענדוג, ''''אין דער פינסמער 1906 ''פערואנעו: פייווע, אַ גאַס-מענש, פעשקע, זיין טאָכטער. פיינע, פייווע'ס מוטער, בלינד. אברם'ל, א יונגער קוימען-קעהרער, בייני ש, אַנ'אַלטער טרעגער, ''אן דער פינסטער 201 ווינטעראָבענד,. בוו פייווע'ן: צוויי שמאָל-לאַנגע הדרים'לעך אין אַ טיעפען קעלער. ווען עס ווערט ליכטיג זעהט מען אין פאָדערגרונד-צימער, רעכט'ס, אַ באַק-אויווען און אַ קיך. אויף דער ערד טעפּלעך שוואַרצע. פענסטער, טיעף אין דער וואנד פערגראָבען. שטיקלעך צובראָכענע ועבעל. אין הינטערדגרונד אַ צווייטער צימער. פון אַנ'אוו- זערנעם אייוועלע ציהען זיך שוואַרצע רעהרען ביז צום קוימען אין דעם פאָדערשטען צימער. פון צווייטען צו- מער הויבט זיך אָן צו הערען דער אַלטער פווגע'ס שרוש בעגלויט מיט קרעכצען און זיפצען. פייגע טאַפּט און זוכט. ארוים, ווייזט אוים, פון שטוב. נאָר אנדרעמעלט נעװװאָרען און דאס איז שוין אַרוים... קאלט דער אויווען. נישט דערלעבט זיף אָנצואוװואַרעמען... פינסטער. נישט צו מערקען, מ'זאָל וואס ברע- נען. פּלאָנטערט זיך אַרום אין דער פינסטער. פּעשקע! הא ?... ארויס. האַט זי נישט געלאָזט אָפען די טיר? ס'אלעבען, ס'אלעבען! הונ- הודהו... אבי נישט אין נאנצען אין דער ערד. די טיר עפענט זיך עמיצער קומט אַריין. ווער נעהט? הא, ווער געהט? בייניש¢ בייניש גוט נ'אווענד! דאָס בין איף. פַּ ו 1 ג ע בייניש ? בייניש עיד בין עסם. גאָר אין דער פינסטער? פ ו ו , ע בעדאַרף איר דען ליכט ? איף זוךד, פּעשקע איז נאַר װאָס נעווען אין שטוב. אַנדרעמעלט געװאָרעו. שטארק פינסטער, װאָס ? ג ''9092 פֿרץ הירשביין ביי נ יו ש . שטאַרק פינסטער. סע באַנ'אייך קאַלט. געמיינט די ביינער אַבי- סעל אַנווארעמען. פּ ו ו 1 ע אַ שטארקע קעלט. ואס זאָגסטו ? בייניש אַ מורא'דיגע קעלט: גאָר נישט איינצושטעהן. פייג ע פערדינט וואָס ? בייניש אַפילו דעם שטריק פון זיך נישט אָבגעבונדען... קאלט. מסתמא נישט געהייצט היינט? פייג ע געהייצט, וי דען¢? בייניש מיט שפּענער מסתמא ? פייגע ה (/ מיט גראָבע שייטער האַלץ. אַליין זיי מיט מיינע הענד געזעהן. בייניש גאָר אַ מורא'דיגע פראַסט! פייגן ע איז נישט פינסטער ? בייניש פינסטער, חושך! פּ ווב ע דאָרט אויפ'ן טיש דאַרף שטעהן א לאָמפּ. זיו געהען ביידע אין צווייטען צימער, בייניש אויפ'ן קוימען ? rnc © AR ''אין דער פינסטער 203 פּ וו ג ע דאַרטען ליגען זיי א מאָל.. ס'וויל? אין שטוב נישט איינזיצען. אפשר שפאָפט זי ערגעץ = זיי מוחל, טהו א קוק. בייניש ווער ? פייגנע פּעשקע. זי זיצט אין שטוב. געהט אַהן שיף. בייניש קיינעם נישט צו זעהן, פינסטער -- א טורמע. פּ וו | ע בין איך, הייסט עס, לאַננ געשלאָפען. ס'שלאָפט זיך שוין. די ברעמען לאַזען זיך אַראָב בעצייטען. נישט געפונען ? בייניש כ'וויים נישט, וואו צו זוכען. אַ מורא'דיגער פּראָסט געווען. אַז זי פערדינט נישט, כאפּט שוין נאָר פאר'ן הארצען. פייגע נישטאָ. קען אין שטוב נישט זיצען. ביי טאג איז דאָ געווען וער אין שטוב. מען האָט זיר געשושקעט... זאָל עס אברמטשיק זיין? נישט צו דערגעהן געווען. בייניש אֵי, װאָלט איך ביי איהר דערגאנגען ! וואָס זאָגט פייווע ? און די שטריק ? װואָDס‏ זשאַלעוועט מען די שטריק ? פּ ווג ע אוִיף אַ יונג לייב די שטריק איינדרעהען, טהוט וועה. צו יונג איהר לייב פאר'ן שטריק. ס'וויל דעם יאָך אויף זיך נישט שלע- פּען. זאָל איך איהר דעם יאָךּ אָנהענגען ? נישט צו זעהן, וואָם אויף דער ווייסער וועלט טהוט זיך. באלד דרייסיג יאַהר. אפשר זעהט שוין אפילו די גאס גאר אנדערש אויD...‏ בייניש אַבער װוי כֿאַזט עס אַ מויד די באַבען אין דער פינסטער ? פייוועז ג ''204 פּרן הורשבוון דאַרף מען אַביסעל אונטערטרייבען. כ'וועל איהם בארגען מיין שטריק. פייגע ער האָט זיין אייגענע שטריק. הודהו-הו... אָט אַזוי זיצט מען אין דער פינסטער. בלינד און עס גלוסט זיך, פייער זאָל ברענען. הו-הו- הו עלטערע קינדער שלאָגען; ס'הייסט זיך אליין מיט די פויסטען. געקענט אַ מטַמען, האַט אַנגעהויבען שלאַנען איהרע קינדער נאָך אין די געדערעם. זיך איבער'ן בויד מיט די פויסטען. דאס ביטער לעבען נישט פערטראנען. דער מאן האָט גענאַגט. נישט געווען, צו ווע- מען אויסצולאָזען דעם כעם...אַ נאל פלאצט. װװואָס איז אַ קינד שול- דיג ? א יונג קינד ? ס'וויל שטיפען, ס'וויל זיר קעהרען קאָזאָלקעס. בייניש אי, װאָלט איך פאר דעם מיט'ן שטריק פּאַסען געריסען! פיינע און ווער האָט פייווען דאָס לייב געריסען? א שטיפער געבוירען געוװואָרען, נאַךּ ווי א שטיפער! א שווער טראגען געהאט מיט איהם. געוואַלט פאר דער צייט פון די נעדערעם ארויסשפּרינגען. אויפ'ן קאָפּ זי געשטעלט און מיט די פיסלעך אין הארצען געטראסקעט. נאָר אַ שוװוער טראָנען! געבוירען געווארען -= און מיט זיך דעם יאר מיטגעשלעפּט. אין מיינע געדערעם אַליין דעם יאָךּ געכאָוועט. אין צווייטען צימער ווערט מיט אַמאָל ליכטיג. פּעשקע קומט מיט אַן אָנגעצונדענער שוועבעלע. בייניש גאָר! דאָ איז זי, גאָר ניט געוואוסט. פעשקע בעווייזט מיר נאָר, בייניש, אייער שטריק, אין וויפיעל איז זי נע- דרעט ? איהר וװוילט בארגען דעם טאַטען אייער שטריק -= איהר קענט דאַך איהם אפילו פון זיף ניט אָפּבינדען. ''אין דער פינסטער ‎2U5‏ פייגנע כ'האָב געמיינט, ביזט ערגעץ וואו נעגאנגען. מאך פייער, מיין קינד. פּעשקע וואוהין זאָל איך געהן בארפוס אין אַ פראָסט ? בייניש אונטער'ן טיש האָט זי זיר בעהאלטען מסתמא. אומעדום געזוכט. הא--הא--הא אַלץ האָט זי געהערט. אבי אנ'אמת גערעדט. דער טאַטע זשאַלעוועט אביסעל. פעשקע ער זשאַלעוועט, ער זשאַלעוועט. בייניש איז ער א נאַר. קינדער מוז מען שלאָגען. נאָר געפּאסעוועט אויפ'ן הוילען לייב. פעשקע וי גוט איז אייר, בייניש! בייניש נו, נו, אי האַב חוזק געמאכט. גלויב מיר, איך האַב חוזק געמאכט. פ וי ב ע האָסט גאָר נישט חוזק געמאכט, בייניש, ס'רעדט זיך א מאָל אַרוים און מען מיינט אליין, אז דאס איז אַ נאַרישקייט. בייניש אויף אַ טאַטען דאַרף מען זיר נישט אַנלענען, אַ טאַטע דארף שלא- גנען, אַז אַ קינד לעגט זיר אָן אויף זיינע פלייצעס. פעשקע כ'וויים נישט, מיינט איהר, אַז איהר האַט גערעדט מיט'ן טאַטען 2 בייניש מיינט, אַז מיט זיינע שטריק וועט ער קענען העלפען רעם טאַטע: מיר צובינדען. פיינע צינר בעסער אַן אַ ליכט. ''206 פּרץ הירשביין פעשקע כ'קען אין דער פינסטער אויך זיצען. זי צינדט אָן אַ שוועבעלע. איהר װאָלט האָבען אייגענע קינדער, וװואָלט איהר שוין גאַָר אַנ- דערש גערעדט. איז אין כעס אוןז ווייסט אפילו ניט, ואס א קינד איז. בייניש איד װאָפט זיי נישט געשאַנעוועט. פאר צינדען שוועבעלעך אומ- זיסט, ואט איך די פינגער געבראכען... איך לאַך, נאר! פעשקע ס'איז מיר אַלץ איינם: יא געלאכט, נישט געלאכט. מיינע קכוו- דער זענען אויפ'ן וואנד צופוילט געװאָרען פוז שימעל. ווי כאנג נאָך וועל? איך דא זיצען? ביז מיינע זייטען וועלען אָנהויבען צו פוילען ? לעבעדיגערהייט פוילען וויל איר נישט, אוז = כ'וועל נישט! זי רויבט אָן אַ שוועבעלע. פייגע נישט צינד אומזיסט, נישט צינד... איז עם יונג, איז עס אָהן שכל; ס'וויל קלוג זיין. נאַריש קינד! וואו מען ווערט געבוירען דארט ווערט מען פערלוירען. אין קעלער האַט דיד דיין מאַמע געבוירעז, װאָס נישט ? נאךּ נאסער וװוי אין דעם געווען. די ווענט מיט שימעל בעדעקט. פאר'ן בעט מיט זעק פערהאנגען. די זעק צו- פוילט געוואָרען. דו האָסט נעלאכט, געקלאפּט מיט די פיסלעך און געלאכט. אנדערע קינדער הויבען גאַר פריה אַן צו לאַכען; אויף דער אנדערער וואָך ; נאָד גאר אין קינדדבעט... הויבט עס נאַר אַן צו רעדעז, לאכט עס שוין נישט מעהר, וויינט עם... עכpשעפ‎ איד וועל איצטער מעהר נישט וויינען... וויינען --= מעהר נישט! בייניש וועסט נאָף וויינען אין די פויסטען ; בעגראבען דעם קאָפּ אין קי- ''אין דער פונסטער 907 שען און וויינען... ביי מיר איז װאַרעמער = א גוטע נאכט! געהט ארויס. פעשקע ער האָט אפיפֿו קיין שכל נישט אַ געלעכטער צו מאכעז. בונטעוועט דעם טאַטען. פ ווה ע דער טאַטע איז איצטער אויך נישט שלעכט. צרות, מיין קינד, מאַ- כען שלעכט. מען ווערט בייז אויף זי אליין = שילט מען זיך אַלֿיין. א קינד איז דען נישט א שטיק פוןז'ם אייגען לייב ¢? פעשקע ער קען דאר נישט זעהען אפילו, אז איך הויב אויף דעם קאִפּ. פּ וו ג ע אַז זיין קאָפּ, מיין קינד, ליגט איהם צעהן איילען אין דער ערר. צי לאכט ער אַמאִל, -- כ'הער נישט. קיין מאָל נישט. צרות נאָגען. מען לעבט אין קבר. דוכט זיף, כ'זעה נישט, אין די אויגען פינס- טער; איז דען אַ חילוק וואו כ'זיץ, אויבען, צי אונטען ?7 אַלץ איינס, דוכט זיךד=ניין! אָבער ניין. שפּיר איף מיט מיינע בלינדע אויגען, אַז כ'ליעג אין גרוב. קענסט זיך נישט אויפהויבען, וואָס קומט פוז דעם אַרויס ?... הודהודהו-ביזט גערעכט, מיין קינד, ביזט גערעכט. מיט מיינע בלינדע אויגען שפּיר איף, אַז דו ביוט גערעכט; כ'וועל דיךד מיט מיינע הענד בעשירמען. דער טאַטע ועט דיך נישט טשעפּען. כ'וועל איהם נישט לאָזען שלאָגען. כ'וועל איהם זאָגען --- פעשקע ואס האַסטו דען איהם צו זאָגען? כוויים נישט, צי ער שלאָגט מיף פאר ליעבשאפט, צי פאר יסורים. פ ו ו נ ע כ'וועל איהם זאָגען, מיין קינד, אנ'עלטער קינד בעדארף מען שא- נעווען, מען דארף פאר דעם דרך ארץ האַָבען. ער קען נישט זעהן, מיין לעבען, אַז דו געהסט אום לעריג. אַ מענש, אז ער טרינקט זיף, 2 ''908 פּרץ הירשבוון אפילו א שטרייעלע אין איהם שווער אויף זיך צו האַלטען. וואו ביזטו, מיין קיונר? פעשקע אט בין איך. זו צינדט אָן אַ שוועבעלע. פ יוו ה ‎y‏ ‏או דו מאכסט פייער, דוכט זיךד מיר, אַז איך זעה דעם גאַנצען קעלער. פעשקע זעהסט נישט, באַבע; אַז קיינער פון אונזערע זעהט איהם נישט. ס'ווערט ווידער פינסטער., פּ ‎ah‏ ג ע אָט, זעהסטו, האָב איךד נעמערקט, אַז עס איז ווידער פינסטער געוואָרען. פעשקע כ'וועל דיר מאַכען באַלד ווידער ליכטיג. רייבט אַ שוועבעלע. טפ וו נ ע אַ שאד, א שאָד. געווים מערק איף. אַלץ מערק איך. אפילו דיד מערק איף אויך. אין אַ וויילע אַרום. די שטוב לעריג. כאָטש וואַרעמע וואסער; ער וועט קומען פון נאַסם א צופראָרענער... פעשקע ואס וועט פון'ם ביסעל? וװװואַסער אַרויסקומען? זאל שוין זיין, וואס עס וויל. איך האב נישט געקענט. באַבע, איך האָב מעהר נישט געקענט! פון הונגער שטארבען, אבי נישט לעבעדיג פער- פוילט ווערען. אַף, באבע, באָכבע, באָבע! זי ווארפט זיך צו דער אַלטער אויפ'ן האַלז. 5 יוב ע דו ביזט שוין אזוי לאנג פון פאבריק און דער טוטון האָט נאָך נישט אויסגעוועבט. ''אין דער פינסטער 209 פעשקע די ביטערניש וועט זיךד שוין הערען פון מיר, צייט איך וועל לעבען. זאָג מיר, באָבע, פארוואָס איז אַזאַ יונגדבלוט, ווי איף, אַזױי אומעטינ ?... באָבע, מיר איז אומעטיג, מיך דריקט! כ'וועל אפשר אויסגעהן פאר אומעט ? זאֵל דער טאַטע קומען אוז מיר דאָס לייב מיט אַ שטריק צופּאַסעוועז, וועט מיר אפשר גרינגער ווערען. 5 יירג ע ביזט, מיין קינד, זיבצעהן יאָהר אלט -= און איף זיבציג. שווער איז צו פערמאַכען די אויגעז. פערמאכט מען זיי שוין יאָ -- פאלט פון הארצען אַ שטיין אַראָב. דיר איז אומעטיג, און מיר איז פינס- טער. sפעשpקע‏ מיינסט, באָבע, כ'פויל זיךד צו אַרבייטען. כ'בין נישט פויל, באָבע ! אַלץ אי דער וועלט װואַלט איך געטהאַן, אבי מיר זאָל גרינגער ווערעז. בן ורוג ע מאך זיךד מיין קינד, אַ וועג, װוי אַזױי פון דאַנען אַרויסצוגעהן. כ'האָב פריהער געזינדיגט. מיר האָט זיר נעדוכט, מען רעדט, מען שושקעט זיך... מסתמא אברהמ'טשיק געווען. אפשר וועט ער דיך פוז דאַנען אַרויספיהרען. כ'האָב פאר בייניש'ען גערעדט, כ'האָב עס נישט געטאָרט.. פעשקע אףּ, באַבע! וועז דו זאָלסט וויסען, ווי אט דא קלעמט מיר; עמ רייסט מיר מיט אייזערנע קאמען. דאָס נאנצע לייב ווערט מיר קאַלט און ווידער הייס. אין די אויגען ווערט מיט אַמאָל נאָךְ פינס- טערער, ווי דיר איז... די מאמע פלענט מיךד פאר די האר רייסען. איךד בין קליין געווען. כ'האָב נישט פערשטאַנען, פאר װװואָס. און זי האָט מיך פאר די האָר נעריסען. זאָג, צי איז איהר דען גרינגער געװואָרעז, אַז מיר האָט וועה געטהאָן ? ג ''210 פּרץ הורשבי ין פייגע זי האָט זיךד אליין ס'הארץ געריסען. כ'ווֹייס, מיין קינד, ווי זי האָט דיך כיעב געהאט, נאָר די יסורים. דיין מאַמע איז פון הונגער געשטאַרבען. דיך האַט זי מיט קארטאָפעל געקארמעט, און אליין די שפּייעכץ געשלונגען, די טרערען געשלונגען... שווייגט אַ וויילע. באלד וועט דער טאַטע קומען הונגעריג און דו האָסט פאר איהם גאָרנישט צוגענרייט, מיט װואָס זיךד צו קוויקעןז, וועט ער באלד זיין אין כעס... אַ מאַמע קען אלץ, אַ טאַטע -= נישט. אַ מאַמען קעז פאר דער צייט איז דער ערד אריינגעהן -= אפילו לעבעדיגער"! הייד, און וועז דיין מאַמע האָט געוויינט איבער דיר, ווען דו האסט, נישט היינט געדאכט, געפּאַקט און געמאָזעלט אוז ווען די צרה האָט זיך אין האַלז אריינגעקליבען, האָסטו שוין נישט גע- הערט... דאָס, מיין קינד, האָב איר געהערט... מיט מיינע בכינדע אויגען, און מיין לייב האָט געברענט : טרערען האַבען גע'שרפ'עט. אַ בלינדער קען נישט וויינען. ניין, ער קען נישט. איז דען דיין מאַמע מיין טאָכטער נישט געווען ?... איין שטיק ליכט. און מיט מיינע בלינדע אויגען האַב איך געשפּירט, ווי עס געהט איין, געהט אוים ווי א ליכט... הודהודהו -- דיר איז אומעטיג, פארוואָס דען נישט? איף זעה נישט. װואָלטען זיך מיר מיינע אויגען געעפענט -- װוי אַ קֿיין קינד װאָפט איף געככיפּעט. כ'װואָלט דיין טאַטען דער- זעהען -= און נישט דערקענט. דער פּנים מוז זיין פערענדערט... אז מען שלאָגט אנ'עלטער קינד, בעדארף שוין דער פּנים זיין שווארץ פאר יסורים. אז מען רייסט אַ בת-יחידה פאר די האַר. מיין קינד, פאר יסורים טהוט ער דאָס. שטול. ‎ypwys‏ כ'ביז איז פאבריק געגאנגען אוז געפוילט איז דער ביטערניש, אוז פוז אַלע זייטען זיצען: פערגעלטע, פערגרינטע פּנים'ער אוז שווייגען : שווייגען אוז פוילען. און איף שווייג אויך. אוז אין מיר רייסט ''אין דער פינסטער 211 עם ווערט אומעטיג. אוי, ווי אומעטיג! אז אַ ליכט געהט אוים און שמעכצט זיף. און אַז מענשען שמעלצען זיך, געהען אוים; בויגען זיך און פאלען אין גאנצען אום -- פאלט אן אימה אַן. זאָג, זיך, פלאַצט דאס הארץ. ס'איז אויף מיר א פּחד אָנגעפאלען. באָבע! באַבע! צי בין איף אומגערעכט, אַז איך ענטלויף פון פייער, איף זאָל זיך וי אַ כֿיכט נישט צושמעלצען ?... אַז איך זעה, ווי אַ פּנים ווערט געל, װוי אַ בלעטעל אין אָסיען, האָב איך מורא. ווערט מיר ביז צום שטארבעןז. מיר דאכט, אז מיט איינמאָל איזימיין פּנים צוקנייטשט געװאָרען. און די אויגען... אוי, באָבע, כ'האָב עס גאָר מורא ארויסצורעדען פון מיין מויל. אוז דא איז נאָך ערגער... זאָנ, באַָבע, צי פיהלסטו גאַרנישט, זיצענדיג אין קעלער, אז דער גרויסער מויער ליגט אויף דיר, אויפ'ן קאַפּ, ליגט און דריקט דעם שארבען מיט'ן מארך אינאיינעם ? מ ו3 ג ע קושט פּעשגע'ן. אַך, די יוגענד! ווי עס פיהלט, ווי עס שפּירט דעם וועהטאַָנ! בין איךד יוננ געווען, מיין קינד, מיט אויגען, אין דיינע יאָהרען, האָט מיין לייב אַלץ געשפּירט. וועה האַט געטהאָן --- אונערבארעמדיגע יסורים, מען האָט מיר מיינע גליעדער געבראַכען. כ'האָב די כי- פּען פערביסען -- ביז בלוט, פאר יסורים פערביסען און נעשווי- נען. כח איז געווען מעהר, צום שווייגען -- גבורה געווען. די גבורה איז ביי היינטיגע קינדער נישטא.. הודהודהו-יפורים, יסורים און קיין גבורה איז נישטא. אברהמ'טשיק קומט אַיין. גאר אין דער פינסטער זיצט איהר. איז וער דא ? פעשקע קום אַהער, אברהמ'טשיק. 5 יוג ע מִיר האָבען זיד פאררעדט און קיין פייער נישט אַנגעצונדען. ג ''212 פּרץ הירשביין אבו זמ'טשיק איז דער פינסטער זעהט מען נישט, וי מיין פּנים איז אין שאַזשע פערשמירט. פעשקע ס'איז קאַלט אויף דער גאם? אברהמ'טשיק אַ פראָסט אַ שטאַרקער. שטעהענדיג איז דער הויד אויף די קוימענם, איז נאָך קעלטער. דער ווינד בלאזט פון אַלע זייטען. פעשקע מען קען נא אמאל פוז אויבען אַראַבפאלען אויךף. דער ווינד קען אַ טרייב טהאן. .פיינגע אויפ'ן גלייכען וועג ווערט מען נאַף גיכער נעשטראפט. אברהמ'טשיק ס'איז גוט צו שטעהן אוים'ן שפּיץ דאר אוז קוקען אין גאס אַראָב, זעהעז, װוי די מענשען קנורען זיף. זיי דרעהען זיף איין אין דרייען און לויפען פּונקט, ווי עמיצער וואַלט זיי מיט א לאנגער בייטש טרייבען. פעשקע אט צינד אַן דאס לעמפּעל.אויפ'ן טיש שטעהט עס. מיר איז קאַלט איז די פיס, כ'געה באָרפוס. אברהמ'טשיק ער צינדט אָן אַ קליין לעמפּעל און לאָזט עס שטעהן אויפ'ן טוש, דעם קעלער הילען שאָטענס איון. פיי ג ‎y‏ שוין ליכטיג ? אברהמ'טשיכ װאָס האט איהר זיד אַזוֹי איינגעקנורעט אינאיינעם ? פעשקע בעפרייט זיך פון דער אַלטער; איהר געזיכט איז בלאַס אָהן אַ ''און דער פונסטער 213 שפּור פון פרעהליבקויט. מיר האָבען זיך געווארעמט. אוי, ביזטו שװואַרץ! וואש אָב דעם פּנים ביי אונז. זי דריקט זיין האַנד, אברהמ'טשיק ער קוקט זי אַ צייט אָן אין די אויגען. וואַשט זיך. פיינע פונרעסטוועגעןז, מיין קינד, מאךף פייער. אפשר וועט ער וװװואָס ברענגען פון נאם, וועט מען פערקאַכען. אברהמ'טשיק נו, איצטער בין איך שוין ווייס ? פעשקע ביזט נאָך אַלץ אין סאַזשע פערשמירט. זי פאַלט איהם אויפ'ן האַלז. אַ וויילע שטול. פּ וו ג ע מאַכסטו פייער? פעשקע סוד'עט איהם וואָס אויפ'ן אויער. זי קוקט אויף דער אַלטער, רעדט הויך. איז אַ שטאַרקער פראָסט, זאָגסטו ? אברהמ'טשיק אַ פראסט און א ווינד. פייגע שטעלסטו װאָס צום פייער. דער טאַטע וועט קומען. זאָל ער נישט זיין אין כעם. פעשקע זו זאָגט אברהמ'טשיקען וואָס, ער ציטערט אויף, זי בעפרייט זיך פון איהם און בליויבט שטעהן צעשטרויט. אַ לערדיגע שטוב, א לעדיגע שטוב.. אברהמ'טשיק ער געהט צו צו פּעשקע'ן, נעהמש איהר האַנר, ג ''914 פֿרץ תירשביון 5 יו ג ע אברהמ'טשיק איז שוין אַװועקגענאנגען ? אברהמ'טשיק איךר בין דא. ער רעדט איהר וואָם אויפ'ן אויער. פעשקע שאָקעלט מיט'ן קאָפ, ווי אַ צווכען אויף ניין. רעדט הויך אויף דער אַלטער'ס זוים, ווי ליכט האַבען זיי זיך געשמאַלצען ענטקעגען פייער, און פון טאנ צו טאג איינגעגאנגען... כ'האב נישט געװואָלט פאר דער צייט אין רער ערד אריינגעהן. מיין וונגדבלוט וי נאַף לעבען, מיין יונג הארץ -וויל נאָך אויפבליהען. בין איף אויפגעשטאַנען פון שלאָף אוןז דערזעהען, אז מיינע קכיידער זענען צופוילט געװואָרען, אויפ'ן װואַנד הענגענדיג. זי בעגראָבט איהר קאָפּ אוות זיין ברוסט, און איהר קערפער ציטערט פון געוויין. פייגע קינדער, דער טאטע וועט קומען. פעשקע איידער דאָס אויג זאָל נאַָף דער צייט אָנהויבען צו זעהען אלץ, ואס ארום טהוט זיך, איז שוין גלייכער.,, פייגע שלאָגט זו איבער, 5 שילט זיף נישט, מיין קינד! ביזט נאַך יונג. מיר וועט שוין קיינמאָל גוט נישט זיין. כ'האַב נאַר מורא, פייווע וועט קומען. פעשקע זאָל ער קומען, זאָל ער קומען, זאַפ ער מיין לייב מיט זיינע פיס טרעטען. אברהמ'טשיק קיין מענש אין דער וועלט דארף זיף ניט לאַזען מיט די פיס מרעטען, ''אין דער פינסטער 5 215 אפילו געגען אן אייגענעם טאַטעז װאָלט איד אויפגעשטאַנען. פעשקע דריקט איהם צו זיך און קושט איהם שטיל. 5 ניין, ניין, ניין. ביזט ניט גערעכט, מיין מאַמע האָט מיר געלאָזען. נאַנץ רוהיג איבערגעלאָזען. זי האָט געדארפט שוינ מיט די שארה בענס אויף די אויגען פוז קבר צוריק ארויסשפּרינגען און מיך ניט פערלאזען. וויינט. בלייבען ביידע געאַרעמט. אברהמ'טשיק וווישט דיו טרערען. פּ ויב ע וויינט נישט, וװויינט נישט. מענשען, װואָס האָבען ליכטיגע אויגען טאָרען נישט וויינען. געזעהען מאַמעס, די באקען געל געװואָרען פוז צופיע? וויינען אין דער יונענד. געבליבען פלעקען. שוין אויפ'ן נאַנצען לעבען געבליבען... פעשקע ביי מיר, באָבע, וועלען קיין געלע פלעקען נישט בלייבען אויף די באַקען... פייגע אברהמ'טשיק! ביזט מפרנס דיין מאַמען. דיין מאַמע האָט דיך ליעב. אז מען האָט אַ מאַמען, װואָס זאָל ליעב האָבען, איז שוין נענוג. אַז מען שפּארט אַָן דעם קאַפּ ביי א מאַמען אויפ'ן הארצען איז שוין גענוג. ביידען ווערט גריננער. אפילו אין דער ערד ליגענריג, ליידען די מאַמעס, האַבען קיין רוה נישט, ס'טהוט זיי וועה... פעשקע קושט און האַלזט אברהמ'טשיקען. זי מאַכט איהם אַ צייכען, ער זאָל אַוועקגעהן. רעדט הויך. דער טאַטע וועט באכלד קומען! פיינע | וער וויינט עס אין דער שטיל? ווער וויינט ? ג ''216 פּרץ הירשביין אברהמ'טשיק ווינקט וואָס צו פּעשקע'ן. א גוטע נאַכט! כ'וועל נא היינט אפשר נאַך אמאל קומען. בלייבט נאָך אַ וויילע ביים טיר. פיינע נעה נעזונד, מיין קינד ! פעשקע שטעהט נעבען אייווען צוטראָגען. אברהמ'טשיק געהט אַרויס ניט אַראָבנעהמענדיג דו אויגען פון פּעשקע'ן. שטיל פיינע | הודהודהו. --- די יוגענד, די יוגענד, די שעהנע, ליכטיגע יוגענר! אין אַ וויילע אַרום. ‏ מיין קינד, דו ביזט הונגעריג, מאך פייער אין אייווען. פעשקע ניין, באַבע, איר בין נישט הונגעריג. פיינע איז דייז קול ליגט עס, מיין קינד: עס ציטערט. פעשקע , ניין, באַבע, כ'בין נישט הונגעריג. פיינ ‎y‏ שעהנע, ליכטיגע יוגענר... אַ שווערע שטילקיימ. פייווע קומט אַריין. ער איז אויפגעדרעהט פון קעלט. לעגט אויפ'ן טיש אַ קליינעם טייל פון אַ לאבען שווארץ ברויט. דרעהט זיך אַרום אין שטוב. פייג ‎y‏ ‏פייווע ? a - er eer rr ‏ש.י‎ ‎a. Fw 4 ‏"ר‎ . TT ‏ה 7 % . ג‎ az ree wer mre eer) -~ ‏י‎ = nd ''אין דער פינסטער 217 פייווע שווייגט. ער זעצם זיך ביים טיש, אָנגעשפּארט דעם קאָפּ אויפ'ן האַנד. פּעשקע קוקט איהם אָן, שטעהענדיג ביים אייווען. פייגע הויבט זיך אויף פון איהר אָרט. פייווע, דו ביזט דאַךּ געקומען, הא? פּעשע, דער טאַטע איז גע- קומען ? 5 פעשקע יא. פיינ ע לעג אַן א פייער, פּעשע. האָסט װאָס נעבראכט, פייווע? ביזט אודאי הונגעריג. זי זיצט אויך אומגעגעסען. פייווע ברויט ליגט אויפ'ן טיש. פייגע דער ברויט, דער ברויט. איז דען אַ פּעולה, אַז דו ביזט... ברויט קען גענוג זיין, אָבער... פייווע לאָז, מאַמע, צורוה. פיירנ ע דער מאמע'ס בלינדע אויגעז טהוען וועה. דער מאמע'ס אלט הארץ טהוט וועה. דאָס יונגע בלוט גיסט זיךד; ס'געהט איין. פעשקע פאר מיר דאגה נישט, באַבע. פיינע האַסט געבראכט ברויט, האָסטו,--א פרעהליכען פּנים צו איהם װאָלסטו געבראַכט. אַ פּאָר ווערטער גוטדהארציגע װואַלסטו גע- בראכט. -= ברויט אַה דעם -= סם איז עס. ג ''218 פּרץ הירשבוין פייווע סם מיר נישט מיין בלוט, מאַמע! בן ו ר ג ע עס ליגט דער ברויט אויפ'ז טיש -- פארוואָDס‏ עסט מען איהם נישט ? זי געהט צו צו פייווע'ן און פירט איהרע הענד איבער זוינע אַקסעל. שווייגסט, פאר דעם האָב איך שוין גאַר מורא. װואָס שווייגט איהר: א שטוב מיט מענשען, און עם איז שטיל... וואו מענשען זענען, דאָרט איז שווער די שטילקייט צו פערטראָגען. מאך אַ פרעהליכען פּנים, זיי נישט מביש דעם ברויט. אַ טיש איז אַ מזבח און דער ברויט = זיין הייליגער קרבן, זיי איהם נישט מביש. . פייווע קוקט אָן דו אַלטע מיט אויפגערעגטע אויגען. פ וריו ב ע שוויינסטו גאַר; וויים איך שוין גאר נישט װואָס צו רעדען צו דיר. וויים איך שוין גאַר נישט װװאָס ביי דיר אויפ'ן הארצען איז. שרייסטו, וויים איךד; שבאַנסטו, פיהל איך; אָבער דיין שווייגעז... נאָר אויף דיין קינד'ס קאָפּ זאָלסטו דיינע יסורים נישט אויסגיסען... ס'איז איהר גענוג. פּעשקע ! וואו ביזטו? אויף מיר גי דיין צאָרן אויס, דיין ביטער האַרץ, אויף מיר. פייווע בעהאַלט זיין קאָפּ אויפ'ן אָרעם. 5 פייגע איצטער איז מעהר, ווי שטענדינ, פערביטערט דיין הארץ--שאןו דיין קינד. זאָל זי געהן איהר וועג... פייווע, רעד זיך אויס פאר מיר. כ'בין דאָר ריינע אַ מאַמע, געדענקסט, דו ביזט א קינד געווען, כ'האָב דיף אויף מיין שויס געכאָוועט, כ'האָב דיך אין מייַנע טרערען געבאַרען. האָסט געוויינט און געלאכט, אלץ ביי מיר אויפ'ן שוים. רעד איצטער אויך פאר מיר-כ'וועל נאַךּ הע- רען, אוז אויב איף וועל קענען, וועלען נאָף מיינע בלינדע אויגען וויינען. 5 ln enero per Twp. Tm wi raoloce_aaamwr lr rT ns om —-—— one -—-—roo] —mmoA vrons ''אין דער פונסטער 219 פייווע שטעלט זיך פּלוצלונג, שריוט אוים, מיט גרויס שמערצען אויפ'ן געזיכט. 5 מאדמע !מאדמע! פייגע רעד נאַך, רעד נאָף... פייוורע נדניין, כ'קען נישט.. ער געהט אַרויס פון שטוב. פייג ע וואוהין טראָגסטו דיין ביטער הארץ, מיין קינד! ? בלויבט שטעהן אין מיטען שטוב. פעשקע געהט אַרויס אויף דער גאַס און קומט שנעל אַריין צוריק. פייג ע ווער איז עם? פעשקע דאס בין איףך. שטול. פעשקע געפינט אַ שטריק, און ווערענד די אַלטע רעדט, ציהט זי איהם דורך איבער'ן רעהר פון אייווען, נעבען טיר פון צווייטען צומער. זי אָרדענט איין אַ שלויף. די הענד איהרע ציטערען. פייגע דער ברויט ליגט אויפ'ן טיש פער'יתום'ט. אויף איהם האָט זיך אויסגענאַסען דער ים יסורים. ווער קען איהם צום מויל נעהמען ? וער זאָל א מויל עפענען ?... כ'שפּיר, ווי דער באלקען בויגט זיך נידריגער אראָב איבער מיין קאָפּ... װואָס טהוסטו, פּעשקע ? פעשקע מיר חלומ'ט, באָבע. ''990 פּר הירשביוין פייגע 5 װואָס, מיין קינד? פּעשקע אז דאס לעבען ווערט גרינגער און כיכטיגער. ווארפט זיך דער אַלטער אויפ'ן האַלז, פייגנע דו ציטערסט, מיין קינד. פעשקע קושט די אַלטע. מיר חלומ'ט זיך, באַבע. פייגע קושט פּעשקע'ן. וואס, מיין קינך? פעשקע אַו נישט אייביג ועט זיף די יוגענד אַזוי פּלאַגען. בלייבען ביידע שטעהן אַרומגענומען. שטול. פּ יו ג ע פארווייס קלאפּט אַזוי שטאַרק דיין האַרץ, מיין סינד ?... שטאַרק אבער אונרוהיג. פעשקע פאר שמחה, באָבע... שטול. פsעשקע‏ בעפרייט זיך פון דער אַלטער. זי געהט צו שטיל צום טיש און הויבט אָן לאַנגזאם אַראָבלאָזען דעם פייער פון לאָמפ, בעמיהענדיג זיך, די אַלטע זאָל נוט מערקען. פי יג ע שטעהענדיג אין מיטען שטוב רעדט, ווי צו זיך אַליין. דאס ליכט לעשט זיף... דאס ליכט לעשט זוף... ''פונקען אַ פּאַר שטריכען. 1913 ''פערואנעז:: פעריכל מאַטעלע, איהר קינד, נרsS‏ יה, איהר געשטאָרבענעם מאַנ'ס פאָטער, פענדער, וואוינט די צווייטע טיר, אויף דעם אייגענעם בוודעם.. מלכה, זיין ווייב. ''פונקען 2923 אַ בוידעסדשטיבעל. די סטעלוע אין הינטערגרונד צו די פענסטער אַראָבגעבויגען. צווישען די פענסטער ‏ נויה-מאַשין, איבערגעדעקט. רעכטס און לונקס געלעגערס. זו מער פארנאכט. אויף איין געלעגער ליוגט דער אַלטער גדלי ה, שלאָפט. געגענאיבער, אויף אַ געלעגער זיצט פּעריל. נעבען איהר ליגט איהר דרוידיאָהריגער מ אַה מעלע: זיין קעפּעל אויף איהר שוים. פון איהר אויסגעמאַטערט, אויסגעוויינט געזיכט קוקט אַרוים שעהנקייט און יוגענד. זי ענדיגט פלעכטען איהרע לאַנגע גאָלדיג- בלאָנדע האָר. פון צויט צו צייט בויגמ זי זיך איבער/ן קינד און קושט איהם אויפ'ן קעפּעלע. זי רעדט מעהר פאר זיך, ווי צום קינד. קינד מיינס, פֿיבט מיינם... ווען דער טאַטע דיינער זאָל איצטער פֿעבען ! קינד מיינס, כיכט מיינם! קושט איהם לאַנג און שטיל. מפאטעלע דער טאַטע ט'היינט ניש' קומען ? פערי2 ניין, מיין קינד. מפאַטעלע דו ס'ניש' געהז צו איהם ? פערי2 דיין מאַמע דארף איהר שוועלבעלֿע היטעו. אויף דייז מאַמען וועם גאָט רחמנות האָבען. צוליעב דיר, מיין 5יכט, ועט ער דיין מאמען אויה דער ערד לאַזעז. מאַטעלע הויבט זיך אונטער און קושט די מוטער. האַב איף דיף טאַקע ליעב. פערי2? נוי ט'מען גערופעז דייז טאַטען ? ''224 רץ הירשביין מאַטעכע מייז טאטען רופט מען עוזר. פעריS‏ וויינט אין דער שטיל. עוזר האט מעז גערופען דיין טאַטען. איצטער... װואַס איז מיין לעבען ווערט אָהן דיף? מDאטעכלעyע‏ פערדעקט זיין געזובם, וויינסט אויף מיין פּנים, מאַמע. פעריכs‏ קינד מיינס, ליכט מיינם... נן שא --= דייז מאַמע ועט שוין מעהר נישט וויינען. נארעפע, דו װוייז נישט. דייז מאַמע ועט דאָךר פאר דיר איהר גאנץ לעבען אָבגעבען. זי וויינט, אז דער װאָס אין הימעל זאָל זי נעבען איהר שוועלבעלע כאַזען. מאטעלע 5 איך נאַר געלאכט. איך טאקע נוש! געװאַלט וויינען. גיב, איך דיב קעמען דיין קאָםּ. 5 פעריS‏ קינד מיינס, ליכט מיינס, ס'איז שוין באפב נישטא װאָס צו סעמען. אַלץ איז אַװועק מיט'ן רויך. מאַטעלע איר וויל עסען. פעריל . ווילסט עסען ?... ווילסט עסען = באלד ועט די מאמע קאַכען פאר איהר קינד צום עסען. מאטעכלע װאָס דו קאַכען ל ''פונקען 295 פערי2 ואס איף קאָכען?... קום, מיין קינד, לאָמיר זעהז, װאָס אין קו- פערט איז פארהאנעז... װואָס איך וועל קאַָכען, מיין קינד... זי עפענט אויף אַ קופערט, וואָס שטעהם נים ווייט פון איהר געלעגער. מפאַטעלע אי באלד אריינקריכען אין קופערט, און דו פערמאף. פעריל? זעהסט, מיין קינד ? ס'איז דיין טאַטענם נייער אנצוג. קיינמאָל ועט ער עס שוין נישט אַנטהאַן. 5 מפאַטעלע איר ווערען גרויס, איד אָנטהאַן. פעריל? גאָט וויים, גאָט וויים. זי בינדט עס איין אין ליילאך. פאר דעם ועט די מאַמע עסען קרינגען פאר איהר קינד. זי נעהמט אַרויס פון קופערט אַ לאַנגען דאַמען-מאַנטעל פון שוואַרצען שטאָף, ניט פער- ענדוגט, נאָך מיט די ווייסע פארסטריגעס. מאָטעלע װואָס אי' דאָס, מאַמע ? פערי? דייז טאַטע פאר דער מאַמען אַ מאנטעל גענעהט אליין מיט זיינע הענד שפּעט אין דער נאַכט, פוז שלאָףּ געפאלען, און פאר דער מאַמען אַ מאַנטעל גענעהט. בעקוקט די ווייסע פארסטריגעס. זיינע גילדערנע הענד... איצטער פוילען זיי ערגעץ. זי מעסט אָן דעם מאַנטעל, ער גרייכט ביז צו איהרע טריט, זי בעקומט פערוויקעלט סאַ- מעט, וואָס איז געווען אויף אַ קראגען גריים, און מעסם אָן אויף איהרע אַקסלען. נעהמט אַרויס פון קופערט שווארצע געשטיקטע בע" פּוצונג און שפּילעט צו אויף דו אַרבעל מאַנזשעטען. זי בעפּוצט מיט ג ''9226 פּרץ הירשביין אַ טייל פון דעם די ברוסט. אַ וויילע בלויבט זי אַזוי שסעהן אין מיטען שמוב. זעהסט, מיין קינך 2 אזוי הטָט געװואָלט דיין טאַטע די מאַמען אויספוצען און שבת מיט איהר געהן שפּאצירען, און איצטער... פענדער קומט אַרין. פעריכ בלוובט אין פערלעגענהוים, מאטעלע לוויפט איהם אַנטקעגען. טאַקע דער טאַטע גענעהט. פענדער װאָס קוקט איהר מיך אַן אזוי פערוואונדערט ?... ווי איהר וואַלט מיךף צום ערשטען מאַל זעהן. פעריל געהט צום פענסטער, ווענדט אָב איהר געזיכט. שווייגט. פענדער נעהמט מאָטלען אויפ'ן האַנד. דו האָסט עס געמאכט, דיין מאמע זאל וויינען, יוננאטש איינער? ער קושט איהם, מאַטעלע איך נוש! געמאכט די מאַמע וויינען. ספענדער וער דען? מאטעלע זי װויינט, דער טאַטע געשטארבען טאַקע. פענדער פּעריל.... פעריS5‏ איהר האָט נישט געטאָרט קומעו אַהער, ''פונקען 227 סענדער מיר זענען שכנים. איהר ווייסט עס. איך וויל א לעבעריגען מענשען זעהן. װואָס קומט מיר דערפאר? פערי2 און אויף יענער זייט וואנט.... = האָט נאָט אין הארצען ! ספענדער זעהט, װואָס איהר מאכט פון זיךד! װוי אַ שאָטען זעהט איהר דאָך אוים. { פעריל איך וויים אכיין נישט, װאָס מיט מיר איז. ערשט איצטער האָב איף דערפיהלט, אַז איך בין נאָף עלענדער ווי מאַטעלע. איך בין דאָך נאָך אפילו קיין צוויי און צוואנציג יאָהר נישט אלט. פענדער טהוט אוים פון זיךד דעם מאנטעל. איך וועל אָבגעבען צו א שניידער, ער זאָל עס ענדיגען. פעריל ניין, ניין! פענדער װאָס האָט איהר זיך אַזוי דערשראָקען ? פעריל צו פריה. ער שטעהט נאָך פאר מיינע אויגען. צי קאָן איף גאָר פוז אזעלכעם טראכטען? איף וועל עס היינט אַוועקטראגען פער- זעצען. פענדער איהר פערשטעהט.... פערי2 רעדט נישט, רעדט נישט. איך זעה אלץ, װואָס אויף יענער זייט וואנט טוט זיד. איהר זענט פריהער קיינמאָל אזוי נישט נעקומען. Dפענדער‏ יא, טאַקע אמת, אָבער... ג ''998 פֿרץ הירשבוין פעריל שווייגט אַ ווייכלע. מאכט אויף אַ רגע צו די אוינעז, וועט איהר נא דא הערען זיין קו9... דאַ איז שטוב איז נאָר זיין קול געבליבען. אוו איהר האָט גאָט אין הארצען! איהר האָט אויף א רנע פון אייער שווע? נישט געדארפט אריבערטרעטען. פענדער איך בין געקומען אייד זאָנען, אז איהר בעדארפט פוז דער שטוב אַרויס. איהר זאָלט וואוינעז ערגעץ אנדערש. פערי7ל זי נעהמט מאָטלען אויפ'ן האַנד, ווי זי וואָלט זיך וועלען בעשי- צען. פענדער ואס קוקט איהר מיך אַזױי דערשראָקען אָן? איך ביז פריהער צו אייך נישט גענאננען, ווייכ... אָבער צוליעב וװואָס זאָל איךד עס זאָ- גען % איהר זענט דאר קיין קינד נישט... פעריל האָט גאָט איז הארצען ! אייער ווייב ליגט אויפ'ז טויטעז בעט. עס קעהרט זיך מיר דער מח אין קאָפּ איבער. װואָס ט'איהר געטהאַן ? װוי ט'איהר גאָר מיין שוועל איבערגעטראטען ? מפאַטעלע הויבט אָן וויינען בוו דער מוטער אויפ'ן האַנד. פעריל איהר זעהט, ס'קינד פערשטעהט אויךד װװאָס איהר האָט געטהאַן. סענדער אי פערלאננ פוז אייד גאָרנישט. פעריל? אי בעט אייד, געהט איצט ארוים פוז דאנען. ספענדרער איד װועל עס נישט טהאָז. ''פונקען )22 פערי2 פערלירט זיך. קינד מיינס, נעהם שטארקער אַרום דייז מאַמען... איף וועל אפשר פוז זינען אַראָב! סכענדער געהט צו איהר. רעדט מיט אַ ציטערדיגער שטים. הערט מיך אוֹים, איף... : פעריל? און שרעק. אייער ווייב לעבט נאָך... סענדער איהר בעדאַרפט עס נישט זאַָנען. איהר װויכט אַזוי לעבען, גלייך וי איך. פּונקט ווי עוזר האט געװואָלט לעבען. פערי2? ניין, כיין... סענדער איהר ווייסט אכֿיין, אַז איך בין איז איהר קרענק נישט שולריג. פערי7? זִי עבט דא אַבער. אוז אפשר געהט זי איצטער אוֹיס, און קייה נער שטעהט ביי איהר בעט נישט... לאַמיר בעסער ביידע צו איהר געהן... איך ווע? בעסער צו איהר געהן... כענדער איהר וועט עס נישט טהאַן, פּערי5 !... איך וי נישט. איהר זאָלט זי זעהז... ניין, איהר ועט נישט געהן. שויז באלד אַ יאָהר, אז איף שטעה נעבען איהר טויט'ען בעט. אויף מיר איז אַ שרעק אָנגע- פאַלען. איך ווייס שוין אליין נישט, ווער עס בעדארף שטארבעו, אויף וועמען דער טויט וואַרט. 5 פערי? איהר האָט דאָד זי ליעב געהאט. ג ''230 פּרץ הירשביון ספענדער איהר ווייסט דאָף, פּערי9, אז איף האָב זי ווי ס'לעבען ליעב געהאט. אָבער איך קען שוין נישט מעהר... איף קאן דאָף איהר געזונד צוריק נישט אומקעהרען. אָט ווי איהר קאַנט עוזר'ן פון דער ערד צוריק נישט ברענגען אַ לעבעדיגען... װװואָס קוקט איהר מיך אַן אזוי מיט חשד ?... איך וויל האָרעווען פאר אַ געזונטען מענשען. איך פער- פאנג פון אייך גאָרנישט. לאָזט מיר פאר אייך מיט אייער קינד פּראצעווען.... איהר הונגערט רא אַלע; איף בין דאר א מענש מיט אַ הארץ. ווען איך קאָן מאכען, איהר זאָלט נישט הונגערן.... פעריל דאָס ועט נישט זיין. פערדעקט דאָס געזיכט. איך טאָר נישט, איך טאר נישט. איז מיר בעשערט אויסצוגעהן מיט מיין קינד פון הונ- נער = וועל איך. נעהט אַ היים... אייער ווייב איז אַליין. צום קינד, וואָס איז איינגעשלאָפען אויף איהר האַנד. ‏ שלאָפסט און ווילסט גאר נישט וויסען, וי דיין מאמע פּלאָגט זיך. נו, סענדער, איהר זענט נאָך אַלץ דאַ? אויב נישט אויף זיךד -= טא האָט אויף מיר מיט קיין קינד רחמנות. לעגט דאָס קינד אויפ'ן בעט. Dפענדער‏ געהט צו איהר, נעהמט איהר האַנד, פעריל טהוט עס נישט. סDענדער‏ מיר זענען דאַך דערוואקסענע מענשען. פעריל? שאָקעלט מיוט'ן קאָפּ אויף ניין. פענדער מיר זענען שכנים. אפשר האָט עס בעדארפט אַזוי זיין, אפשר איז אונזער ביידענס מזל אזוי געווען, אַז עוזר זאָל שטארבען. אָט, טהוט אויס דעם מאנטעל מיט די פארסטריגעס. רעדט איין װואָרט ! ''פונקען 5 231 אִיך װויל, אַז איהר זאַלט מיר כאָטש איין צייכען געבען, אז איהר וועט ווארטעז אויף מיר. אי=ך וועל מעהר נישט רעדען פוז רעם. איך וויל מעהר נישט, אַז ווען איך אַרבייט, זאָל איד וויסען, אז פאר אַ פֿעבעדיגען מענשען טהו איך עסם. וועל איף כח האָבען אַזאַ יאָך אויף מיינע פּלייצעם צו טראַנען. פּעריל, איף בעט אייף. פערי? געהט איבער צום קינד און בעהאַלט נעבען איהם איהר קאָפּ. . פענדער איהר פערשטעהט דאָך מיד. איהר ווייסט אלץ. און אויב איף בע- נעה א זינד -= ווייסט גאָט איז הימעל, אז איף בין נישט שולדיג. פעריל? הויבט אויף איהר קאָפּ און קוקט איהם שטום אָן. פענדער זעצט זיך נעבען איהר. איך בין געזונד און שטארק. איהר זענט געזונד און שעהן. אָט בעקוקט מיינע הענד. שטארקע הענד, אוז אַזוי עלענד בין איר. דורך טרערען. אישבין עלענד, ווי איהר, ווֹי אייער קינד. האָט אויף איהם רחמנות און.. זיין קאָפּ פאַלט אויף איהר ברוסט, פעריל הילפלאָז. ווערם זיך ניט. קוקט זיך אַרום פערווירט, ווי פון די שמומע ווענט וואָלט זי הילף זוכען. זי הויבט אָן פּלוצלונג װוויינען אויפ'ן הויכען קול. ספענדער נייז, טהוט עס נישט. כ'בעט אייף, פּעריל, הערט אויף. ס'איז איבער מיינע כחות. ער קושםט איהר אויפ'ן קאָפּ, זי ווערט זיך ניט. פעריל כליפּעט. עלֿענד און פוז גאָט פערשאַלטען... ''292 פּרץ הירשביין פענרער ניין, איהר זענט ניט פערשאלטעז. איד בין עלענר, אַבער ניט איהר. ער כושט לאַנג איהרע הענד, זי ווערט זיך נוט. אין דער צייט הויבען זיך אָן צו הערען שוואַכע טריט הינטער דער טיר.ביידע גלייכען זיך אויס, אויפ'ן בעט זיצענדוג, און קוקען צום טיר, ווי עפעס אונהיימליכעס וואָלטען זיי דערוואַרטען. די טיר עפענט זיך, און ס'בעוייזט זיך מלכה. איהר יונג פּנים איז האַלב טויט. די האָר אין אונאָרדנונג, אַ טוך אויף די אַקסלען, און אויף די פוס שטעק-שיך, זי בלייבט אויפ'ן שוועל מיעד, אָנגעשפּארט אָן בוי- שטידעל. זי קוקט שטום צו סענדער'ן און פּערלען, וועלכע בלייבען אַ וויילע אינגאַנצען ערשטוינט. פעריל לויפט פּלוצלונג צום געלעגער, וואו דער אַלטער גדליה שלאָפט, און הויבט איהם אָן וועקען. שטעהט אויף, שווער, אי האָב מורא ! גדפיה הא, ואס 2 מלכה קוים וואָס זי רעדט. האב קייז מורא נישט, פעריל.... נגדרליה זעצט זיך. װאָס איז דא 2 פערי2 5 גאַטעניו, איך האָב מורא! וועקט מאָטלען. מאַטעלע, שטעה אויף.. פענדער מלכה, ווי קומסטו אַהער ?... מלכה ביזט נישט שולדיג, פעריל... כ'וויים. ''פונקען 233 ספענדער איך בין שולדיג, איך. מלכה 5 דרו אויד נישט. איהר מעגט. כ'וויים, איהר ווילט לעבען... איהר מעגט.... גדר9יה קריכט אַראָב פון געלעגער, רייבט די אויגען. 5 וער איז עס ? מלכה? ביזט שוין געזונד געװואָרען ? פעריל? זייט מיר מוח?, מלכה. איין גאָט איז הימעל ווייסט, אז איך בין נישט שולדיג. אַט, זעהט, אויף מיר איז דער מאַנטעל, װװואָס אוזר האָט נאָד גענעהט. מיין הארץ איז ריין. מלנה כ'ווייס... כ'וויים... נישט וויין, כ'וויים... פענדער געהט צו מלכה'ן. ער נעהמט זי אַרום און דריקט איהר קאָפּ צו זיין ברוסט. וויל זי פון שוועל צונעהמען. מלכה שטרעקט אויםס איהוע הענד, ווי זו וואָלט איהם וועלען פעסט אַרומנעהמען,. איהורע כוחות פערלאָזען זי אַבער. איהרע פוס ברעכען זיך אונטער, און זי הויבט זיך אָן אַראָבלאָזען אויף דער ערד, פענדער מלכה... פעריל פאַלט צו איהרע פיס. זייט מיר מוח?!... מאַטעלע, קום צו מיר... האָט רחמנות אויף מיין קינר! פענדער לעגט מלכה'ן אויפ'ן געלעגער. ) ''234 פֿרץ הירשביין גרליה געהט צו, בעטראַכט זי. איר וועל געהן מענשען רופען. Dפענדער‏ עהמט מאָטעלען אויפ'ן האַנד און הויבט אָן וויינען אויפ'ן הויכען קול. פעריל גראָבט איין איהר קאָפּ אויפ'ן טויטענס געלעגער. איהר גאַנצער קערפּער ציטערט פון געוויין. ''קכרים בּלנען 1906 ''פערואנעו: אלחנן נעמי בעל א, עלטערע טאָכטער, רבקה, יונגערע טאָכטער. נחמיה ''קברים בלומען 237 אַ גרויסער צימער שען געמעבלירט. לינקס צוויי פענסטער, קוקען אַריין אין אַ גאָרטען. נעבען זיי אַ זאָפע. אַנטקעגען אַ טיר אין א צווייטען צימער, פארנאַכם בעלא 5 לוגט אויף דער זאפע קוקט זיך אום יעדער וויילע אונרוהיג. נעמי עפענט די טיר, קומט אַרוין. בעלא שפּרונגט אויף דערשראָקען. וער איז עס?! דאס ביזטו מאַמע ? נעמי ווידער ביזטו אליין; ואס בלייבסטו רק אליין אין שטוב ?... בעלא כ'האָב זיד אַזױי דערשראָקען. נעמי אַבער וואָס בלייבסטו רק אליין? וואו איז רבקה ? בעלא איך ביז ניט אליין: איך ביז ניט אליין. בעווייזט צו דער טיר אנט- קעגען. איה הער זיך צו צו יעדער טריט אין יענעם צימער... ווען איד הער נאַר זיינע טריט, שפּיר איף זיד שוין ניט אליין. נעמי פערזאָרגט. דער זיידע איז דאַָרט ? בעלא דער זיירע איז דאָרט. איד הער, ווי זיכער אוז שטאַלץ איז זיין טריט, ער שפּירט גאָר ניט, װאָס ארום איהם איז. נעמי טאַכטער מיינע, ניט מאד מיר נרעסער דעם טרויער מיינעם. גענונ ''238 פּרין הירשביון האט מיר שוין דער, װװואָס אין הימעל, בעשטראפט. איד האָב שוין ניט קיין טרערען צו בעוויינען דאָס אונגליק. בעלא וואו איז רבקה ? װװואָס זעהט מעז זי ניט דעם גאנצען טאָג ? זי געהט אום אליין הינטער'ן שטאדט. ס'איז שוין באלד נאכט = און זי איז נאַך נישטא. נעמי פאר איהר שרעקט מיר גאַר דאס הארץ. ביי נאכט האָב איף גע- הערט, ווי זי האָט געלאַכט פוז שלאף --= אָבער שטאַרק געלאכט, כ'האב זיד דערשראָקען. בעלא קוקט זיך אַרום צושטריוט. ביי נאכט האָט זי געלאַכט. זי לאַכט שטענדיג. איהר פּנים לאכט אליין, איהרע אויגעז כאַכען אויר. נעמי קום, טאַכטער מיינע, איז גאָרטען. וועסט זיךד אביסעל אַבפרישען. בעלא נחמיה איז גאָר היינט ניט געווען ? האַסט איהם גאָר ניט... נחמיה איז.. זעץ זיר נעהענטער צו מיר, מאמע. כ'האָב געמיינט, אז ער וועט קומעןו. עס שוועבט וואס ארום אין אַלע ווינקעלאף. ווען איך געה ארום, ווען איף ליג אוז האלט אפילו פעסט פערמאכט די אוי- געו. זעה איף שטענדיג איינס. דער זיידע געהט זיכער אום, און נאר איהם שפּאַצירט נאד עפּעס איינער מיט טויזענדער אויגען, און זיינע נלידער קנאקען א ביין איז אַ ביין. נעמי וואס איז מיט דיר, טאַכטער מיינע ? ! װואָם זעהסטו 2 בעלא מיר דוכט זיר, אַז יעדע נאַכט לאָזט זיר אַראב אַ גרויסער, שוואר- צער פליגעל איבער אונזער שטוב... איך זעה יעדע נאַכט... מאמע ! וואו איז מיין שוועסטער ? פאר וװואַס האַסטו מיין שוועסטער רו- ''קברים בלומען 239 היגקייט געשענקט ? נעמי אונטער איין הארצען האב איך אייךד ביידען אויסגעטראגען; פון איין מילך האָט איהר ביידע געזויגען... קום, מיין קינד. בעלא אי קען דעם זיירען אליין ניט לאַזען. נעמי קום מיט מיר. געהען אַרויס. נחמיה קומט אַריין. קלאפּט אין טיר אַנטקעגען. אלחנן עפענט די מהיר. וער ק?אפּט עס ? אףך, נחמיה! איהר זענט עס. כ'האָב שוין היינט געטראכט וועגען אייך. איז גאַר קיינער אין שטוב ניט געווען? איך האב געמיינט, אז רבקה איז אין שטוב. כ'האָב געמיינט, אז זי שטעהט הינטער דער טיר אוז הערט זיך צו... אלץ געהט איבער בירושה: קינדווייז פלעג איף האַלט האָבען שטעהן הינטער דער טיר און צוהערען זיד, ווא מען רעדט... איז גאָר קיינער ניטא ? נחמיה פוז ווייטעז, דאכט מיר, האב איר געזעהעו בעלא'ן מיט איהר מו- טער. זיי זענען אין גאַָרטען געגאַנגען. אלחנן זעהר גוט. איךד היט זיך פוז זיי. ווייבער מאכען דעם טרויער נאָך גרעסער. זיי האָבען מיר מיין קאָפּ מיט טרערען נאס געמאכט. -- וואו איז רבקה ? נחמיה איך האָב זי ניט געזעהען. אלחנן דאָס איז נאַך דער איינציגער קוואל פון אונזער לעבען. קלאפט ''- 940 פרץ הירשביון נחמיה'ן איבער'ן פּלייצע. נו, דערצעהלט מיר וואס! נחמיה װאַס קעז איך אַזוינם דערצעהלעו, אז ס'זאַל זיין פּאַסענד פאר אייךר? אלחנו אלץ איז פּאַסענד פאר מיר... כהאָב אַלץ אין מיין לעבען איבער- געלעבט. --= נאָר שווער איז צו טראָגען יוגנענד אין קבר אריין.. זעצט זיך אויפ'ן דיוואן, קלערם אַ וויילע. יא, איהר זענט נאָך יונג = זאָנט מיר, װאָס פיהלט א יונג הארץ? נחמיה עס האָפט, עס לעבט -- אויב האָפנונג אוז כעבען איז אין דעם פא- ראַן. אלחנן אויב לעבען איז אין דעם פאַראַן. מהום... איז מיין שטוב איז נע- שעחן, אייגענטליר, אַ גאַנץ געוועהנליכע זאַד: מיין זון איז ביי מיר געשטאָרבעז. ס'האָט געמוזט אַזוי זיין : נאָר הינטער אַרום האָט ויד ווער אין מיין שטוב אריינגע'גנב'עט. ניט גאַנץ רוהיג איז דא אַרום. יא, נחמיה ; שווער צו טראַגען מיט זיר סודות איז קבר ארייז. נחמיה רבקה איז שוין לאַנג אַװועקגעגאננען ? אלחנן די פעלדער זענען שוין אָבגעשניטען, יא ? די גארבעז אויך אראָב- נעפיהרט ? עס גיסט רעגענס, און די פעלדער מוזען שוין געווים זיין שווארץ. שווארץ געוואַרעןו. געווים האָט נעמוזט בלייבען גארד בעז אונטערן רעגען. שטעהז שווארץ. וועלען שוין צופוילט ווערען. נחמיה עס געהט גאַר קיין רעגען ניט. היינט איז זעהר שען. אלחנן צווישען די שווארצע פעלדער קריכעז אַרום שווארצע קראָהען און שרייען. ''קברים בלומען | 241 נחמיה איך האב ליעב צו זיין אין פעלד איז א הייסעז זומערטאג. די שנה= טער און שניטערינס קלייבען זיר צונויף איז איין בינטעל און זינגען, און שטיפען. אלחנן ווער קלאפּט עס איז מיין וואנד ! ? מעז קלאפּט... ואס קוקט איהר מיר אַזוי אַן, נחמיה ? 5 נחמיה איך קוק, ווי עס שפּיעלט נאַר די יוגענד איןו אייערע אויגען. אלחנן זיין קול ציטערט. שטיל און רוהיג בין איך ביי מיין מאַמען אין שויס געזעסען : געלעגט מיין קאפ אויף איהר ברוסט. פון אַפענעם פענסטער האָט אַ ווינד נעטראַגעז אוז געגלעט מיין געזיכט. יא, דאָס האַט דער שטורם- ווינד זיין אינגערן ברודער, צו מיר געשיקט. דאָס הארץ מיינם האַט געציטערט. שטארק געציטערט. יאָ, נחמיה. איף האב גע- הערט אַז איהר רעכענט אין וועג אריין זיך לאַזען ? נחמיה ס'ווילט זיף ניט שלאָפען דעם גאַנצען לעבען אויף דעם אַרט, וואו מיין קבר דאַרף זיין. א מענש דארף יעדען טאַג אויף דאָס ניי געך בוירען ווערען ? אלחנן א שטורם האָט זיךד אין מייז שטוב ארוונגעריסען. ס'ברעכט זיף, ס'ברעכט זיך אלעס װואָס ס'איז פערפלאנצט געוועז... -- ס'קלייבט זיד ניט אויף אַ רעגען ? נחמיה די זון שיינט. אלחנן װואָס, דו זאָגסט עפּעס ? ''242 פּרץ הירשביון נחמיה איך זאָנ, אז איהר זענט נאַף מונטער און פריש, ווי אין דער יוגענד. אלחנו: מערקווירדיג ! מיינע מיטעלע יאַהרען זענען פון מיר אינגאנצען פערשוואונדעז געװװאָרען אוז קינדערשע נאַרישקייטען שווימען פאר מיר אַרוים. איך בין קינדווייז א בעל-פּחדן געווען. אונזער שטוב איז אוים א הויכען אַרט געשטאנען, ס'פלעגט זיר זעהן די גאַנצע געגענד אַרום. דער טייף, וװואָס איז ניט ווייט דורכגעגאנגעז, האָט זיר יעדע וויעסנע צוגאָסען, אוו די גאַנצע געגענד איז געשטאַנען איז װואַסער. אוז שווארצע, אָהן בלעטער, פלעגעז שטעהן די בוימער ביז העלפט איז וואסער, און פאַכען מיט די נאַקעטע צווייגען... האָב איד מורא געהאט ביינאכט אַלֵיין צו שלאַפען. מיר פלענט זיר אויס- דוכטען, אַז די בוימער הויבען זיף אָן ביינאכט צו בעוועגען און וואנדערעז אום איבער די בלאָטעם... ס'ווערט פינסטער. כ'וועל מיי- נע קינדער נעהז זוכען. קינדער מיינע, קינדער מיינע! װואָס האַט איהר מיףּ איבערגעלאָזען ? 'נחמיה איהר זענט ניט אליין. אלחנן כ'האַב זיר גאָר פערפּלוידערט. כ'האַב זיר גאַר פערפּלוירערט. איך וועל געהן צו מיינע קינדער. געהט אַרויס פון שטוב. נחמיה בלייבט אַליין זוצען אויפ'ן זאָפע. רבקה 5 קומט אַריין, ווארפט זיך נחמיה'ן אויפ'ן האַלו. ביזט ראַ! זאָג, װאָס האַסטו זיף אַזױי געשפּעטיגט ? כ'האָב שויו קיין כח ניט געהאט צו ווארטעז אויף דיר איר וויל לעבעז -- אוו דאַ -- אמת'ע טויטדשרעק. קיינער ניטאַ ? ''קברים בלופען 943 נחמיה כ'האַב מיט'ז אַלטען פערבראכט. זיינע אױגען בלאנזשען ארום דערשראקען. רבקה בעכא איז אוך ניטא 2 נחמיה ניטא. רבקה זי וויים גאָר ניט, אַז דו ביזט דא? 5 נחמיה זיי מוזעז אכע איז גאַרטעז זייו. רבקה דער זיידע איז אויד ניטא? נחמיה ניטא. רבקה און די מוטער? נח'מיה זי מוז היטען בעלא'ן, זי זאל זיד ניט שרעקען. רבקה שיט אויס פון שירץ אַ באַרג פערשיעדענע בלומען. זעה, װואָס בלומעז איך האָב געבראכט! איד ביז הינטערען שטאַדס נעווען. דאָס הארץ האַט מיר נעזאָנט, אז דו ביזט שויז דאַ. כ'האָב זֵיי אַלע פאר דיר געריסע:. די גאנצע נאכט האָב איד ניט געקענט אַן אויגנ פערמאַכעז. כ'האָב זיר קוים ביז פריהמארגעז דערווארט, איד זאָל קענען פאר דיר פרישע בלומעז קלייבען. די מוטער האס מיך ניט געלאָזט געהו, איך האב זיד ארויסגע'גנב'עט -- זעה, ווֹי שען דאס איז! נחמיה װוייז, איך וועל דיר זיי איז דיינע כֿאַקען איינפלעכטעז. ''44 פּרץ הירשביין רבקה כ'האָב מורא פאר דער שוועסטער. זי וועט זעהן ביי מיר בלומען אויפ'ן סאָפּ. זי וועט פערשטעהן, אז כ'האָב זיי אויפ'ן בית-עולם צווישען די קברים געריסען... הערסט, נחמיה, וואס ביינאכט איז געווען ? די מאַמע האָט זיד אויך אויפגעכאפּט פוז שלאָף. איר האַכ געדרעמעלט, נאָר די אויגען זענען ביי מיר געווען אָפען. אינגאנ- צען אַפען. און איד הער: עס עפענט זיך די טיר,; און דערנאָך שטילע, גאָר שטילע טריט, קינדערשע טריט. און איד זעה, מיין פּופּע, װאָס כ'פלעג זיר מיט איהר שטענדיג שפּילען, געהט אום אי- בער'ן שמוב. אַבער אַזוי שען! די בלאָנדע לאָקען איהרע צעוואר- פעז אויפ'ן שטערען. כ'האָב זיד שטארק צעלאכט, -- אַבער שטארק געלאכט ! רבקה װאָס האַסטו געלאכט ? רבקה ס'האָט װוי אַ קליין מלאכ'? אויסגעזעהן. כ'האָב אויסנעצויגען די הענד אוןז געװואָלט עס אַ כאַפּ טהאַן און אויפ'ן געלעגער ארויפנעה- מעז. אוז כ'האָב זי פאר מיין אייגענער נאָז געכאַפּט, כ'האָב אזוי פיעל געלאכט, אַז כ'האָב שוין ניט געקענט אויסהאַלטען, איצטער ביזטו דאַ --= אָט האָסטו דיר! שיט איהם אָן מיט בלומען. נחמיה וואו האַסטו זיי געריסען ? רבקה כ'זאָג דאָר דיר, אַז כ'האָב זיי אויפ'ןז בית עולם געריסען. כ'האַב מורא : זיי קענען זיר נאָר איז שטוב דערוויסען, אז כ'האָב זיי אויפ'ן ביתדעולם געריסען. נחמיה געהסט אויד אויפ'ז בית-עוכם ? ''קברים בלומען 245 רבקה נארעכע ! איר קייב דאָרט נאָר די בלומען. די שענסטע בלומען וואקסען אויפ'ז ביתדעולם. זאָג מיר, נחמיה, וער פערזעט עס דאַרט אַזױי פיעל בלומען ? נחמיה דאָס זענען שענע געראנקען, װואַס מעו האָט דאַרט לעבעריגערהייד בעגראַבעו -= איז פון זיי שענע בלומען אויסגעוואקסעו. רבקה אר, וי וואונדערכיף ! כ'האַב עס גאַר קיין מאָל ניט געוואוסט. קופט איהם. אַלעם דערצעהלסטו מיר, אַלעם דערצעהלסטו מיר... רויזען רויטע וואקסעז דאַרט אויר. נחמיה אוןז גאנצע בכומעודשטרויסעז האָסטו געזעהען ? רבקה ניין. נחמיה אויף אַנ'אנדער אָרט וואקסט אוים א נרויסער שטרוים מיט אלערליי בלומען. רבקה כ'האב עס יא געזעהז = און אפשר האב איף עס ניט געזעה! -- װואָס בעדייט עס ? נחמיה דאָס איז אַ צייכען, אז אויף יענעם אָרט האָט מען בענראַבען א האַרץ, ואס איז פו5 מיט ליעבע געווען, מיט לעבען געשאַסע: -= איז אויף דעם אָרט א שטרויס בלומען אויסגעוואקסען. רבקה פערוואונדערט. קען מעז א לעבעדיג הארץ אויר בעגראַבען ? נחמיה יא, עס טרעפט. ''946 פּרץ הירשביין רבקה פערטראכט זיך. אַד, מיין שוועסטער מוז אויךף קיין הארץ ניט האָבעז. געשטארבען איהר הארץ. שווארצע פליגעל -= זאָגט זי, הענגען איבער'זן שטוב. נחמיה- דו פלוידערסט אויךד? רבקה 5 ווען איך וואַלט וויסעןז, װואָס פאר אַ געדאנק עס ליגט אין יעדען בלימעכע. זאָנ, נחמיה, װװואָס קעז איצטער טראכטען אט דאָס בלויע בלימעל ? שיט נחמיה'ן אָפּ מיט בלומען. אָט האַב איר דיר מיט שענע געדאַנקען אַבגעשאַטען. נחמיה גיב, איך וועל איז דיינע אויגען קוקעז אוןז דיר א מעשה דערצעהלעז. רבקה וועסט עס פוז מיינע אויגען לעזען ? נחמיה איך וועל זי פון דייז הארץ שעפּען. רבקה קיינער איז ניטאָ? נחמיה קיינער איז ניטא! רבקה אוןז טאַמער וועט ווער קומען ? נחהמיה ווער קען קומען ? רבקה נו, איך וועל שויז מעהר ניט פרעגעז. ס'ווערט פינסטערער. נחמיה לעגט זוין קאָפּ אויף איהר שולטער.. ''קברים בלומען 247 רבקה זעה, מיר זיצען איז בלומעז. נחמיה דו האָסט עס זיי געבראכט. רבקה אוים'ן בית-עולם געריסען. נחמיה נעראנקעז געריסען. הייליג איז דאָס, װואַם ווערט אונשולדיג גע- טהאָן. רבקה וועסטו מיר דערצעהכען ? נחמיה עפען ברייט דיינע אויגען. רבקה ניב מיר דיין קאַפּ. נחמיה איז דיר וועניג מייז הארץ ? רבקה פֿאכסט ? נחמיה ווייט, גאָר ווייט = דאַרט, וואו דער הימעל כֿאָזט זיףד אינגאנצעז אַראָב, דאָרט וואו די שטראהפען פוז אונזער זוז קומען גאָר ניט צו. איז פאַראַן דאס פאנד פון פֿיעבע און גלויבען. רבקה איז דאָרט פינסטער ? נחמיה און דאַ איז פינסטער ? רבקה ביי אונז אין שטוב ? ''248 פּרץ הירשבוין נחמיה יא. רבקה נו, כ'וועל שויז מעהר ניט פרעגען! נחמיה -( אוו יענע מענשען האָט גאָר אַז אַנדער גאָט בעשאפען -= ליבע און גפויבען זענען דאָרט די מושלים. אנשטאט א הארץ האָט דאָרט יע- נער גאָט די מענשען א זוז געגעבען, װאָס שיט ליעבע, גלויבען אויף אלע וועגען, אויף אלע שטעגען, וואו נאָר דער מענש זאל א פום ניט שטעכען. יענער גאָט האַט דאָרט ביי די מענשען אין די אויגען איינגעפאסט פלאמען הייסע, וי די ליעבע אליין. און די זונענהער- צער בלאַָנזשען אום אין דעם וואונדערשעהנעם לאנד. און ווען דור ליעבע און הייסען גלויבען פּרעסען, שליסען זיף ברוסט צו ברוסט אוז האַרין צו הארץ, ווערט ערשט דאַרטען דאָפּעלט ליכטיג. עס שימערט עס פינקעלט דער גאנצער געגענד אַרום. שטראהלען שיסען אויף טויזענדער מיילען. און די מענשען פערשטעה; דאז מאלסט דאָרט, אַז דאָס האָט א הארץ א הארץ געפונען. און עם טרעפט, אז די שטראהלען שלאַגען דור דעם הארטען הימעל, זיי רייסעז דורףד די שווערע וואלקעז און טראגען זיף איז די לופטען. וו הייסע פיילען... רבקה פאלען זיי אַמאִל צו אונז אויף דער ערד אויד אראב ? נחמיה עס טרעפט. שטיל. רבקה איך וויל אין דיינע אויגען קוקען. נחמיה ווילסט װװואָס פון מיין הארץ שעפּען ? ''קברים בלומען 249 רבקה 5 איך ווי? דיר וװװואָס דערצעהלען. נחמיה פוז ליעבע און גלויבען? רבקה 5 אָט ווע? איך באלד בעטראכטעז... פוז בלומעז -- גנוט ? אמאל איז געוועז אַ שטאַדט. ניין -=- אַ דאַרף איז עס גאַר געווען ! און נעבען דאָרף אַ הויכער בארג, און נעבען בארג א טיפער טאל -- גאר אַ טיפער טאָל! ניט קיין מענש און ניט קייז פויגעל האָבען געוואוסט פוז יענעם טאַל.. ניין, פויגעל האַבען יא געוואוסט! און פוז הוי- בען בארג האָט אַ קוואל געשאסען אוז פלעגט איז טאָל זיד אראב" סלייבען. אוז פוז טאל פלענט זיך דאס טייכעל שטיל ארויסשלענגלען אוז לויפעז ווייט ווייט, אזש ביז דעם וועג אין דאָרףּ אריין. אמאָל, ביינאכט, איז דורכגעפלויגען א מלאך אין לופטען, און ער איז גע- וועז בעהאנגען מיט קליינע ריינע נשמה'לעד פון קליינע ריינע קינ- דערלעף. דאס האָט ער זיי אויפגעקליבען פון אַלע, אלע וויגעלעף. געטראָגען האָט ער זיי איז בלאַהעז הימעל אריין אויף איבערנאכט. און וועז דער מלאד איז געווען איבער יענעם שטילען טאַל, זענען צוויי קליינינקע פערשלאָפענע נשמה'לעד פון דעם מלאף'ס פליגע- לער אראַבגעפאכען גלייף, גלייך אין טאַל אַריין. אוו דער מלאדף האָט עס נאָר ניט געשפּירט ; ער איז גלייך צום הימעל אַוועקגעפלויגען אוז אין טאָל ביים טייכעל זענען געוואקסען צוויי ווייסע, שנעדוויי- סע, שלאנקע כֿיכֿיען. זענען די צוויי נשמה'לער אין די בעכער פוז די צווֹיי ליליען אריינגעפאלען. די נאַכט האָט זיי פערשלעפערט. בעגינעןז, וועז די זון איז אויפגעגאנגעז איז אויף זיי שטראהלען- ליכט געפאלען און זיי האָבען זיך אויפגעוואכט. אוז איין נשמה האָט ניט וװוייט פוז זיד א צווייטע דערשפּירט. און וועז ס'איז געווארען א ווינטעל האָט זי געבויגען איין ליליע צו דער צווייטער און אייי נשמה האָט די צווייטע נעקושט. שטיל ''250 פֿרץ הירשבוון נחמיה גיב מיר דיינע אויגען. רבקה וועסט מיר װואָס דערצעהלען ? נחמיה איך וויל אין זיי יענעם טאַל געפינען. רבקה איון די צוויי נשמה'לער ? נחמיה יענעם פרישען קוואל. רבקה גיב מיר דיינע אויגען. נחמיה דו ווילסט װװאָס דערצעהכען ? רבקה איך ווי? יענעם לאנד געפינען. נחמיה ווילסט דאָרט יענע מענשען זעהן? רבקה איך וויל דאַרט יענע הערצער געפינען... שזש-ש! מעו געהט! נחמיה זיי לאַזען זיך שוין מיט'ן טרויער זייערן. רבקה בעלא'ס קול הער איר, דאָס איז זי. נחמיה לאָמיר אַוועקגעהן פוז דאַנען. \ נחמיה לאָמיר דורכ'ן פענסטער ארויסקריכען. רבקה לאַמיר ארויסגעחן דורכ'ן פענסטער, איז גאָרטען אריין. מיר וועלעז ''ֿברים בלומען 951 זיך צווישען די נעדיכטע עפּעל-בוימער בעהאלטעז. נעהם די בלומעז מיט. נחמיה קום, מיר וועפען דאָרט פרישע בלומעז רייסען. קריכען אַרויס דורכ'ן פענסטער. אלחנ: קומט אַרוין. נחמיה! נחמיה! ער איז ניטא? בעלא קומט אַריין, ווארפם זיך דעם אַלטען אין די אַרעמס. זיירע! זיירע! בעשיץ מיף. שווארצע פליגע? לאַזען זיף אַראֵב איבער אונזער שטוב. איך האב איהם געזעהען נעבען אונזער שטוב... ער נעהט אום און זיינע גלֿירער קנאַקען א ביין אין אַ ביין. זיידע. ואס שווייגסטו? זאַנ כאַטש אייז װואַרט. איד שטארב פוז שרעק. אלחנן שעפּטשעט. מען קלאפּט. בעלא רבקה ! ואו איז רבקה ? ווער האט דא בלומעז נעכראכט ? אכחנ: פ'ברעכט זיך מייז הארץ, אפץ ברעכט זי דאַרטעז. דער שטורם האס זי אהין אַריינגעריסען. ווער קלאפּט עס אין מיינע ווענד ? בעלא טוליעט זיך צום אַלטען אין שרעק. אט געהט ער... אָט געהט ער... ס'ווערט פונסטער. זיי בלויבען ביידע שטעהן געאַרעמט. צוטערן ''252 פּרץ הירשביין פון שרעק. דורכ'ן אָפענעם פענסטער טראָגט זיך פון גאָרטען נחמיה'ס יון רבקה'ס געזאַנג, זוו זונגען און צוווי שטיטען: עם שלאָגט פון בארג ₪ זילבערדקוואפ C פער--פלייצט דעם טאַל, פער--פכייצט דעם טאפ 5 פער--פלייצט דעם טאפ ! וועלטעו שענע בע--גראבט דער מענש מיט זיי-=נע הענד, מיט זיי-=נע הענד, מיט זיי-=נע הענד !... ''''''א לעכען פאר אַ לעכען דראמע 1915 ''פערואנע:: ישרא? נח, וואוינט אויפ'ן ושוב, פעריל, זיין ווייב. בתיה פייגע, איהר מוטער. בל ומע, זיין שוועסטער'ס אַ מיידעל, אַ יתומה. טעוויע, זיין שותהף. אשר ישובניקעס, האַנדלען מיט איהם, גרשון לייזע ר, אַ מענש ביו איהם. אפתהרה אידען פרויען מפיידלאךף דורכפאָהרער ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 3 ערשטער אַקט. בוי ישראל נח'ן. אויף מאָרגען נאָך פּסת, אַרום האַלבען טאָג. אַ גרויסע שטוב ווייס אויסגעקאַלכט. געה נוג פענסטער און ליוכט. אין מזרח וואנם אַ קליין ארוןה קודש'ל און ביים זיים אַנ'עמוד. בתיה פייגע זיצט אויף א פוסבענקעלע און לעגט איבער מיט שטרוי סח ריגע בלים, וואָס ליגען אויף דער ערד. נעהמט אָן אַ פּעקעל טעלער און געהט מיט דעם אַרויס. פערי7? קומט אַרוין, יוגענדליך, אָבער בלאס און טרויעריג, זי פארה נעהמט דער אַלטערס פּלאֵץ. די הענט אָבער קלעפּען זיך נישט צו דער אַרבווט. ווישט די טרערען. ביסלאכווייז געהט זי איבער אין אַנ'- איינגעהאַלענעם שלוכצען. וואַרגט זיך מיט די טרערען. שטערט זיך נוםש ווען די אַלטע קומט אַריין. בתיה פייגע קומט אַריין. פּעריל, הא, ואס שויז ווידער ? טהו דער אַלטער מאמען קיין יסורים נישט אַן. פעריל? אפשר וויין איף עס פאר גכֿיק. אפשר. ווער ווייסט ? בתיה פייגע טאַ, ניטע, נישט וויין. וי קכֿיין דאס עופ'עלע זאָל נישט זיין אונטער'ז האַרצען פֿיהפט עס. טאַ, ניטע, נישט וויין. פערי7? אַלע יאַהר ווערט צעבראכען אייז כוס פוז די מיט די גילדערנע ראנדען. נעהאט זיי גאנצע צוועלף אוז איצטער, זיבען איבער- געבליבען. ''4 ּרץ הירשביין בתיה פייגע טאַקי אַ שאָד. נישט צו קריגען אזעלכעס. אַזוי אַלט און ס'גאַלד קריכט נישט אַראָפּ. אָט, זעהסטו, ס'איינע שוין אויסגעשטער- בעט. פערי7? דער אַלטער אורח האָט עס פון האנט ארויסגעלאָזען. ס'האט זיף מיר אַוש אין הארצעז אַָבגעריסען. בתיה פייגע ; 5 זאָל עם שוין זיין א כפרה פאר אונזערע זינד... און דיר זאָנ איד, טאָכטעריכל, אַז דיין וויינען איז איבריג. מענשען טהוען אמאל א שווערען נדר אין הארצען אבי נאָט זאָל זיי אויפריכטען. דער ואס אין הימעל אָבער בעדארף נישט מעהר ווי דעם גוטען ווילען, און אַזוי ועט עס זיין, מיין קינד. איך וװװאָלט דיר גאָר זאגען, אַז דו זאַלסט נעהמען עפּעס אין מויל אריין. פערי2 איךד וועל שוין װאַרטען ביז ישראל נח וועט קומען צוריק פון שטאַדט. אויבען, אויף דער סטעליע הערט זיך טריט. זאָלסטו מיר געזונד זיין, זי ועט די גאַנצע קאלך פון סטעליע אַראָפּטרייסלען. בתיה פייגע שרוים צום סטעליע. ואס בריקעוועסטו, נאַרישע ציגנ? כע, כע, יונג בריקעוועט עס. וועט נאָך די כלים צעברעכען. פעריל קיין עיודהרע אויסגעוואַקסען פאר דעם יאָהר. איז שוין באַלר אזוי גרוים ווי איף. בתיה פייגע איהר מאַמע זאָל זיין אין גודעדן, אוי וועה איז מיר; ווי אַ סאַָסנע איז זי דאר געווען. אין איהר געראטען, ווי צוויי טראָפּען ווא- פער. ''א לעבען פאר אַ לעבען 5 בלומע קומט אַריין. פערי7ל װואָס ביזטו אַזױי ארומגעשפּרוננען אויפ'ן בוידעם ? בלומע שוועלבעלאף זענען שוין פארהאן. מאכען אַ נעסט אויפ'ן בוירעם. כ'האָב איינם געװואַלט כאפּען. בתיה פיינגע זעהסט די נאנצע קאלד האָסטו פון סטעליע אראָפּגעווארפעז. בלומע אַ גרויסע דאנה. כ'וועל אויף שבועות ווידער קאלכען. זי נעהמט אָן כלים אַוועקצוטראָגען. בתיה פיינגע ניטע, מיין קינד, קענסט זיף נאַף חלילה איינרייסעז. נעהמסט אַן צופיעל. בלומע אַ נרויסע זאך... כ'וואָלט נאָך אַמאָל אַזױי פיעל געקענט טראַגעןו. טהוט מיר, מומע, אָן דעם גרויסען טאִפּ אויפ' קאָפּ וועל איף פאר איין ווענס שוין מיטנעהמען. פערי? דיר ווילט זיךד היינט עפּיס אויפשפּילען. בלומע מיר איז נוט אויפ הארצען. טהוט מיר, באבע, אַן דעם טאפ אויפ'ן קאָפּ. בתיה פיינע געה שויז דו שטיפערקע. אָט זעהסטו, ער וועט דאד דיר זיין איבער די אויערען. ווי א קלֿיין קינד איז זי צעלאזען. זעה צעברעך נישט די ככֿים. בלומע געהט ארוים. ''6 פרץ הירשביון פערי2 מיר פארדריסט זעהר װאָס כ'בין נישט מיטגעפאָהרען מיט ישראל נח'ן. בכתיה פיינע עס וועלען דאָרט נאָך רבנים זיין. עפּעס אַ קלייניגקייט לעגען דעם ערשטען שטיין פאר גאָטס א שול. פעריל אפשר וועט מען ישרא? נח'ן דעם כבוד נעבען. דער רב האָט איהם אַזוי ליעב. בתיה פייגע דער רב וואלט פאר איהם זיין האלז גענעבען. פעריל וועה מיר ווינד, ער איז פאר דער לעצטער צייט גרוי און אַלט געוואָרען. ווישט די טרערען. בתיה פיינע קינד מיינם, איך זאָג דיר נאָך א מאָל, שלאַָנ דיר זיך עס אַרויס פוו קאַפּ. 5 פעריל פארדעקט מיט די הענט איהר געזיכט. איךד מיין אַ מאָל, אז דער מוח קערט זיך מיר איבער אין קאָפּ. איך האָב עס נישט בעדארפט. מענשען לעבען אִפּ שעהן זייער לעבען אָהן קינדער, אַזא נדר, אַזאַ נדר. 5 בנתיה פיינע אַואַ לעבען איז עס שוין. װואָס איז א מענש אָהן אַ קינד? א שטיין ! פעריל װוען גאָט װאָלט מיר נאָר בעשטראפען מיט אַרימקייט. כ'וואַלט שוין מעהר נישט געוװאָלט. ס'גליק האָט זיך שוין אַזוי אויף אִפּ- געטהאָן פון אונזער שטוב. ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 7 אויפ'ן בוידעם הערט זיך אַ שווערער פאַל און אַ קלאַנג פון צע- בראָכענע כלים, 5 בתיה פייגע װאַס האָב איך געזאָגט ? פערי? אין הארצען האָט זיך מיר אזש אָפּגעריסען! נאָך קיין מאַל אזוי פיעל גלאָז נישט צעבראכען געװאָרען אין שטוב ווי היינטיגען פסח. כייוער קומט אָן. פערי7? ואו איז ישראל מאיר? כייזוער מען האָט מיך נעשיקט זאָגען, אז איהר זאָלט זיך דא צוגרייטען. געסט וועלען קומען. פערי7? וואָם פאר א געסט? פֿייוער דער רב און נאָך אידען. פערי7? ואס רעדסטו ? ! בלומע, בלומע! וואו ביזטו דאָרט ? קום אַראָפּ פון בוידעם, מען בעדארף אין שטוב אויפראמען. לכייזער ר' ישראל נח האט געכלענט דעם ערשטען שטיין. ער האָט צוד געזאַנט צו געבען אַזוי פיע? געלט וויפיעל דער שטיין וועגט. בתיה פייגע מאַמעלאך מיינע! פעריל? האָסט אליין געזעהן ? ''0 פֿרץ הורשביון כייוער אי קום דאָך איצטער פון דאָרט. אט וועל איך העלפען די כלים אַרויסטראגען. פערי7? העלף איהר טאַקי. זי האָט שוין באלד אַלע כלים צעבראכען. כייוער ווער, בפומע ? בלומע קומט אַרוון. זייט נישט אין כעם אויף מיר, מומע, איך בין געפאכען. כ'האָב זיך אויסגעגליטשט. פערי2 כאַטש עפּעס איבערגעבליבען גאַנץ? בלומע צוויי כוסות צעבראכען. פעריל מיט די גילדערנע ראנדען ? בלומע ווי איהר זאַלט זיין דאביי. פעריל שוין מעהר נישט ווי פינף געבליבען. בתיה פייגע זאָל שוין זיין א כפרה פאר אַלע זינד. בעסער שטעהט נישט: ראממ אויף אין שטוב. לכייזוער צו בלומען. נעסט בעדאַרפען קומען. טהו אן רי שיך. בלומע זאָגסט א ליגען. ''א לעבען פאר א לעבען 9 פערי2? דער רב וועט באכד קומען. מען בעדארף די כלים ארויסטראגעז. אוז די שטרוי פוז שטוב ארויסקערעז... עפּעס גלויבט זיר מיר נישט די נאנצע זאד. פֿייזער איך דערצעהל דאר אייך. דער רב האָט אַזױ געזאָגט צום עולם : דא איז פארהאַז א איד, װואָס וועט געבען אַזאַ װאָג גאַלד וויפיע? דער ערשטער שטייז וועט וועגעז. לאַמיר אידען איהם די מצוֹה אַבגעבען. בתיה פייגע טאַכטער מיינע, הערסט? פעריל? איך נכֿױיב עס מיינע אוערען נישט. מענשען דאביי געשטאַנען ? פייזער די נאַנצע שטאַָרט. פערי2? וואו וועט ער עס נעהמען ? צו פארמעעגן מיר דען אַזױ פיעל? בלומע ס'איז שויז איינמאַל אַ סד געלד! בתיה פיינע נעה, מיין קינד, פּעריל. טהו אַן אנ'אנדער קלייד. ב?ומע עס קכעפּען זיך מיר נישט די הענט. פייוער קערט דיו שטרוי פון שטוב. שטעה נישט, בכומע, טראַג די כלים אַרוים. ב5ומע ניב מיר דעם בעזים אוז די כפֿים זיי מוח3 טראג אליין. כ'האָב מיר שוין גענוג אַנגעדשוויגעט. ''10 ּרץ הירשביין פעריל נעהם, מאמע, לעג אָן אַ פייער אוז שטעל צו וואַסער. אפשר ווע מעז עפּעס דאַרפען פארקאכען. אין שטוב איז דאַךף נאָך אלץ פסח'דיג. איך וועל מיר געהן איבערטהאן. געהט אין צווייטען צימער. ב?לומע די אַלטע זאָל ניט הערען. צוליעב דיר האָב איךד היינט אַזוי פיע? כלים צעבראכען. כ'האָב דיר דערזעהן דורכ'ן פענסטער פון בוידעם. רחל אין טיר. דאַכט מיר אימעצער פאַהרט אהער! בלומע ניכער, ניכער, לייזער. זי לעגט לייזער'ן אָן כלים אויף די הענט. איד הער אויך, אַז אימעצער פאַהרט. קום שוין גיכער. געהען אַרויס. אשר און גרשון קומען אָן מיםט די בייטשען אין די הענט. פערי2 קומט אַרויס. אַ גנוטער מאַרגען! כ'האָב דורכ'ן פענסטער נעזעהן, אז איהר פאָהרט. אשר נישטאָ ישראל נח? גרהשון מיר האָבען געבראכט ווייץ. פערי7 רי שליסכען פון שפּייכלער זענען פארהאן. איהר קענט די תבואת אַראַפּשטעלען. 5 ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 11 בתיה פייגע אפשר בעדאַרפען זיי געלט בעקומען. אשר נאד מיט צוויי חדשים צוריק דאָס געלד אַבגענומען. נרשוון ב'וואלט שוין ישראל נח'ן אנגעטרויט מעהר ווי צוויי פוהרען ווייץ.. איז אָבער אַ צרה, ער האָט פיינד מען זאָל איהם געטרויען. ער צאָהלט פאראוים. לאַכט אויפ'ן הויכען קול. אשר וואו איז ער עס טאקי אַזו פריה ? פעריל ער איו נעפאַהרען אין שטאָדט אַריין. מען לעגט היינט דעם ערשטען שטיין פאר דער נייער שול, װװואָס מעז וועט בויען. אשר אוי וואי! גאר פארגעסען. גרשון פון קאפ איז עס מיר גאָר ארויס. בתיה פייגע וי פארגעסט מען עס אַזאַ זאד. מיילא מיר זענען דאָך זינדיגע ווייבער, מישטיינם געזאָגט, אַבער איהר ?.. אשר וואס זאַנסטו, גרשון, אפשר זאָלען מיר נאָך איצטער א פאָהר טהאָן. נרשון כ'וואלט מיין האכז גענעבען, ווי דו זעהסט מיר לעבען. אלץ די פינסטערע פרנסה, אוי ווא ; אוי ווא. אשר און איך זאָנ, מיר זאָלען אראָפּווארפען די תבואה אוז פאָהרען --- אפשר וועכֿען מיר נאָךף עפּעס פארכאפען. ס'האָבען דאַָך נאף ''192 פֿרץ הירשביון רבנים בעדארפט זיין. פייוער קומט אַריין. איהר זענט נאָר נישט געפאָהרען אין שטאַדט אריין ? נישט געזעהן ווי מען האָט דעם ערשטען שטיין נעלעגט. אשר כ'האָב מיר אַזש פאר'ן קאַפּ נעכאפּט. ווען פאלט עס אויס אַזאַ זאד. אוי ווא, אוי ווא. נרשון נע, איך געה נאָךר איצטער אַ כאפּ טהאַן זיר אין שטאַדט אריין. פייזער איך קום דאָר איצטער פון דאַרט. אשר אַזוי גאָר! דערצעהל, װאָס איז געווען ? פייזוער מעז האָט תהילים געזאָגט. נרשון אוי ווא, אוי וואו... אשר אַלץ די פינסטערע פרנסה. פערי2 איהר האָט דאָר די תכואה געקענט ברענגעז מיט א פּאַר טענ שפע- טער. נרשוון פארשטעהט איהר מיר, כ'האָב נאַר בעדארפט זיין אין שטאָדט מכח אנ'עסק. טראכט איך מיר: לאַמיר שוין די ווייץ ארויפווארפעןז. אשר הערסטו, ווי דו זעהסט מיך לעבען, איך בין דאָד עפּיס אַ איר אַנ'- אַרימאז, נאַר אי װװואָלט געגעבען, -= ס'אי דען עפּים פארהאן אַ שיעור וויפיעל ס'איז ווערט אַ זאַ= צו זעהז... מען איז דאָך עפּיס ''א לעבען פאר אַ לעבען 13 אידעז. נרשון אוי װואַ, אוי ווא. בלומע דער רב וועט דא באַלר זיין. גרשוו ביזטו כֿייזער אליין דאביי געווען, טאַ װואַס זשע שווייגסטו ? דער- צעהל, װוי אַזוי איז עס צוגעגאנגען ? ווען פארלויפט עס אַזאַ זאך? כייוער 5 ישראל נח האָט געפענט דעם ערשטען שטיין. נרהשון דעם ערשטען שטיין! כייווער ווייספט איהר אָבער וויפיע? עס קאַסט ? בכתיה פיינע איהר האָט עס שוין ביידע געמעגט פאררינען אלע יאַָהר. אשר וויפיעל, וויפיעל ? פייזוער וויפיע9 דער שטיין וועגט אַזאַ װאַג גאָלד בעדארף ישראל נח געבען. אשר גיט אַ קנאַק מיט דער בייטש פאר התפּעלות. איז דער האַכבער וועלט פארלויפט נישט אַואַ זאד! נרהשון וואו וועט ער עס נעהמען ? פארמאגט גאַר אַזו פיעל ישראל נח? פערו2 מיינט איהר איך וויים ל אשר מסתמא נישט מיט אמאָל:; מסתמא אויסצאָהלען. ''14 פרץ הירשביין נרהשון אַ נרויסער שטיין געווען ? כייזער װוי מיין קאפּ. אשר אוי ווא; אוי ווא... גרשון װוי אַ קאַפּ, א שרעק! צו דער אַלטער. איין איידעם האָט איהר, אַבער עפּעס רעכטס. ווער בעדארף תורה ? אַ מענש זאָל מען זיין! הערסט, אשר, א מענש זאל מען זיין... אשר אוי װואַ, פ'קריכט מיר גאָר פון קאַפּ נישט אַרוים... וועסט, כייזער, אראָפּווארפען פאר די פערד אביסע? היי. איף וועל איהם זאָגען, ישראל נח'ן, אז ער איז א איד ווי איך פאר- שטעה. כאַטש קינדווייז געווען אַזאַ דאַרפיש איננע? ווי איף, נאָר װאָס איז דא פארהאן צו זאָגען ? איף מוז מיר מודה זיין, אַז נישט יעדער איד איז ווערט װאָס ער לעבט אויף דער וועלט. קום, אשר, וועלען מיר געהן אראָפּשטעלען די תבואה אין שפּייכלער. גרהשון אָבער נישט בעשערט. כ'האָב נאָךּ נעכטען ביינאכט געוואלט פאַה- רען, האָט זיר עפּעס די אַלטע מיינע פארריבען. לכייוער קוקט אין פענסטער. מען פאָהרט. פעריל דער מאַן פאָהרט. לכייוער דאכט מיר דער רב אויף. נגרהשון קום, אשר, גיכער לאָמיר אראָפּנעהמען די תבואה. ''אַ לעבען פאר א לעבען 15 געהען אַרויס. פייזער דער רב, אודאי דער רב! אי, אנ'אַלטיטשקער ! געהט ארויס. ב?לומע עם ציטערען מיר אַזש די הענט. מומעשע װואָס זאָל איר איצטער טהאַן ? פערי? לעג אָן אַ פייער. וועה איז מיר, א פולע שטוב מיט שטרוי. בתיה פייגע ביים אויווען. קייב צונויף די שטרוי און גיב אַהער וועט בעסער ברענען. ב5ומע מאַמעלאך מיינע, איךר אנטלויף פוז שטוב. בתיה פייגע האב קייז מורא נישט. דער רב זאָל געזונד זיין, קוקט נישט אויף קיין נשים. פערי7? ס'הארץ שפּרינגט מיר אַרויס. כ'ווע? אפשר באלד חלש'. אוי מאמע, קום צו מיר. בכתיה פיינע װאָס איז דיר מיין קינר? פערי9ל פאר װואָס האַבען מיר אַזאַ זכיה? בתיה פייגע די וועלט שם'ט דאָך מיט איהם. עפּעס אַ קלייניגקייט, זיין גוטסד קייט! ב5ומע כ'וועל אריינברענגען פון אנדערען חדר דעם גרויסען שטוהל. ''16 פּרץ הירשביין בתיה פייגע 5 זעהסטו ווי אלץ קומט צונוץ. אבי דו האָסט איהם שוין נעװאָלט פארווארפען אויפ'ן בוידעם. פעריל? נעהם, בלומע, פארשפּרייט עפּיס ; דעק איהם איבער מיט א ריינעם סערוועט. בלומע אט אַזױי, דאַ זאָל ער שטעהן. ער וועט זיך זעצעז אויהף איהט. פערי,ל קוקט אין פענסטער. זעהסט, מאַמע, הער העלפט דאָףּ זיי אַראפּנעהמען די תבואה פוז װואַגען. בתיה פיינע געווים מיין קינד, אַ איד טאָר נישט פארביי געהן און נישט העכ- פען ווען אימיצער טהוט א שווערע מלאכה. בל?ומע לייזער נעהמט אליין אויפ'ן פּלייצע אזא גרויסען זאק ! פערי2 דער רב בייזערט זיךד אויף איהם. זעהט, ער העלפט איהם אונטעה. בתיה פיינע אין פענסטער קוקענדוג. נאר צוליעב דעם זכות פון אַזעלכע אירען כעבען מיר אויף דער וועלט. צוליעב זיין זכות, מיין קינד, ביזטו אויפגעריכט געווארעןז. פערי3 פארדעקט דעם פּנים. אוי מאמע, רעדט נישט דערפון, אוי, כ'ווע? אפשר באלד פאלע!ף. עס שווינדעלט מיר דער קאפּ. מיט שוואַכע טריט געהט זו אָב אין צווייטען צימער. לכייוער קומט אריין, ''אַ לעבען פאר א לעבען 17 זיי געהען איו שטוב אריין. ער האָט מיר דוקא געוואלט העלפען אראָפּנעהמען דעם זאק תבואה פון וואגען, אז ער האָט מיר אַננענר מעו פאר'ן האנט האָט עס מיר אזש א ברען געטהאַן און כ'האָב גאַר דעם כח פוז האנט פארלארען. דער רב און ישראל נח קומען אַריין. דער רב האַלט זיך זעהר פּשוט, וואָכעדיג, איינפאך געקליידט. ושרא? נח איהר וועט מוחל זיין זיצען, רבי. רב אט דאָס איז עס דיין שטוב, ישראל נח? ישראל? נח אפֿיין געבויט, רבי. בתיה פייגע דער רבי האָט אונז אַזאַ כבוד אַנגעטהאן. יושראל? נח דאס איז מיין שוויגער, מיין ווייבס מוטער. רב אוי ווא, כ'האָב מיין טאַבאק-פּושקעכע ערגיץ אין וואגען פארגעסען. יושראל? נח כויף, בכומע, און זוד עס אויף. רב כ'ווע? אליין געהו. ב?ומע געהט אַרווס. יושרא? נח אט איז זי שוין געגאנגען. אשר און גרשון קומען אַן. רב ס'איז שויז גאָר נישט נויטיג. דו מוזט דאָרּ, אשר, האָבען א שמעק טאַבאַק. כ'האָב ס'פּושקעלע איז וואגען פארגעסען. ''15 מץ הוושבוון אשר 5 פרישער טאבאק, רבי, כיד המלךד. היינט ערשט אַנגעשאָטען. רב פיובטם דעם טאַבאק. נרהשון הא, שארף, שארף. שוין אביסעל צו שארף. און דו, גרשון, שמעקסט אויך אזא שארפען טאַבאק ? איךד? אמאל שבת נעהם איך א שמעק טאַבאק פון יענעמס פּוש- קעלע. כ'בין נישט קיין גרויסער איבערקלייבער. רב כע, כע, אידען רחמנים בני רחמנים, וואס פאר א קיום װואָלט דען די וועלט געהאט אָהן א אידען¢? רח ל קומט אַריין פון צווייטען צימער, בלאס, טראָגט אויף אַ טאַץ וווון מוט פארבויסאכץ. ישראל? נח ועט מען עפּעס נעהמען אין מויל אריין. בתיה פייגע נאָך פּסח'דינגען וויין. יושראל? נח . דער רבי וועט זיר זעצען נאַהנטער צום טיש. רב דיד, אשר, געדענק איך נאָר ווען ביזט א קליין אינגעל געווען. דיין טאַטע פלעגט דיך ברענגען צו מיר. אשר איך געדענק, רבי, װװואָס קומט ארוים, אַז כ'האָב נישט געוװואָלט לערנען. נרשון כא -- כא -- איצטער האָט ער זי ארומגעזעהן. רב זעצט זיך אידען. ס'איז פארהאן תורה און ס'אי פאַרהאן מצוות, ''א לעבען פאר אַ לעבען 19 מעשים טובים. איינס קען ס'צווייטע פארבייטעז. אזוי שויז איינגעטיילט געװאָרעז. ער קלאפּט ישראל נח'ן אין פלייצע. אַ גרויסע זאך האַסטו היינט געטהאָן. צו די פרויען וואָס שטעהן אין אַ זייט. ישראל נח האָט היינט זעהר א גרויסע זאף געטהאן. אשר 5 פייזער האָט שוין היינט דערצעהלט. ס'איז מיר גאָר פוז קאָפּ אַרוים. נישט זוכה געווען דאביי צו זיין. רב טרדת פּרנסה איז אַלץ דוחה. נו, לחיים, אירען. ישראל? נח נעהם, אשר, נרשון, מאכט א ברכה. בלומע קומט אַריין. ברענגט אַ פּושקעלע טאַבאַק, גיט עס זלמן נח'ן און יענער גיט עס דעם רב. רב הא, זיר אָפּגעפונען ! ס'איז דיינע אַ שוועסטערס אַ מיירעל? פעריל יא, רבי. רב מען בעדארף שוין באלד האָבען א חתן פאר איהר. בלומע פארשטעקט זיך אהינטער דער אַלטערס פּלויצע פארשעמט. זלמו נח װוועז רער רבי וועט נאָר עפּעס רעכטס אויפזוכען. אין קייז נדן וועט קיין מניעה נישט זיין. אשר פיין, ישראל נח! זעהר פיין! ירב ואס בעדארף מען ווייט זוכען ? מען בעדאויף נישט ווייט זוכען. צו לייזער'ן, וואָס שטעהט פון ווייטען. קום, װואָס האַסטו זיך בע- ''90 פּרץ הירשביין האַלטען ? קום אהער און מאד א ברכה. יושראל? נח קום נאַהנטער צום טיש, לייזער. לכייוער דערנאהנטערט זיך. מאַכט אַ ברכה איבער'ן וויין, אַביסעל צע7 טומעלט. רב ואס בעדאַרף מעו עס זוכען וועז ס'איז פארהאן איז דער היים ? אשר גיט א פּאַטש מיט די הענט. נעזונד און שטארק זאָל זיין דער רבי! אַ וויילע שטיל. די ווייבער ווינקען זיך דורך, בלומע פאר" שעמט. רב יא,יא, מען בעדארף נישט זוכען ווייט, וועז נדן איז פארהאנען... נישט איין מאַל דיך אָננעדרעט ביים אויער. כ'האָב געקענט דיין טאַטען. געווען אנ'עהרליכער איד. פייזוער איך געדענק, רבי; נישט געהאט יעמאלט קיין שכל. רב 5 געווען אנ'עהרליך אינגעל. איך געדענס... יא, מען בעדארף זיין אנ'אבי יתומים. א גרויסע זאד האַט היינט ישראל נח געטהאָן. אַ פארמעגען אַװועקגענעבען, און אפשר נאָף מעהר ווי א פארמע- גען. איך האב צער געהאט. געמיינט שווער זיין די שול אויפצו- בויען. אשר אַז מען האָט אַזאַ רב אין א שטאָדט מענ מען אַזאַ זאד טהאָן. װאָלט מיר גאָט העלפען, װואַלט איך אַ גילדערנעם שטוהל געהייסען אַוועק- שטעלען פאר'ז רבי'ס וועגען. ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 91 רב נישט געדרונגען. בעסערע רבנים פערהאנען. גרעסערע אידען פארה האַנען. געזעהן היינט צוויי אירען פון שכנישע מקומות ? װאָס ביז איד אנטקעגען יי ? האָסטו עפּיס קינדער ? אשר קיין עיז הרע פינה. דריי אינגלאף און צוויי מיידלאף. רב 5 דאכט זיך נדפֿיה שמחה'ס אַ טאַכטער האַסטו 2 אשר יא, רבי. רב נו. און פרנסה ? אשר מען קאלאטשעט זיך. ישראל נח זעהט צו, גיט געלד פאראוים. רב אַלץ ישראל נח. כע, בע, קומט, אידען, ט'איהר מיר די געגענר בע- ווייזען. ס'גרינט שוין דער גראז אַזױי פריה. קום, דו, אשר אוז נגרשון. אשר מיט'ן גרעסטען כבוד. רב קום, דו, פֿייזער, אַזי זשערנע גאָטס וועלט צו בעטראכטען. פערי2? נעה מאמע, דו אויך אביסע?. רב אזוי זשעדנע גאַטס וועלט צו בעטראכטען. אַלע, אויסער ישראל נח און פּעריל, געהן אַרויס. פערי7? אַזאַ זכיה ! ''22 | פרץ הירשביין ישרא? נח 5 ער האָט זיך אליין אויסגערופען, אַז ער וויל זיין ביי מיר. פעריל זעהסט אויס אַזוי שלעכט. זלמן נח ב'ווייס נישט וואו כ'בין אין דער וועלט. אפשר א שעה צייט האָט ער מיט מיר גערעדט. אליין מיט איהם אין זיין חדר געוועןז. כ'האָב איהם געזאָנט, אז אויף אלץ בין איך מסכים. פעריל מיין לעבען... װואָס איז מיין לעבען... ישראל? נח ס'הארץ איז מיר עפּעס אזוי פול... דאכט מיר כ'ביז מיט הונדערט יאהר עלטער געווארען. פּעריל וי וועסטו עס אַזוי פיעל נעהמען ? איז עס פאר דיינע כחות ? ישראל? נח נו, איז אין איין העמד בלייבען. וואָס געווען איז געווען.. יא, ב'האב זיי אליין געלאָזען. היילט אַרויסצוגעהן. פעריל געהט אום אַ צעטראָגענע, וויוסט נושם פאר װואָס זיך צו נעהמען. וויל אָפּראָמען פון טיש און לאָזט אין מיטען די אַרבווט. לויפט אויך צום טיר נאָר אין טיר טרעפט זי זיך מיםט אסתר'ן. אפתר אַ גאָט העלף דיר, פּעריכ'שו. קושען זיך. ווי קומט איהר איצטער אהער, אסתר'שן ? אפתר ם'האַט מיד פון אָרט געהויבען. עפּעס אַ קכיינינקייט. די גאַנצע שטאַדט קלינגט דאָד מיט דעם. ''אַ לעכען פאר אַ לעבען 93 פערי2? מיט װאָDס‏ ? אפתר. 5 מיט ישראל'ם נדבה. עפּעס אַ קלייניגקייט. פערי? \ ס'איז נעוועז דער וויפֿען פוז דעם רב זאַל לעבען. אכספתר קוקט אַן פּערלען. שיינסט דאַר. מיינסט די שטאדט ווייס נישט דערפוז % מען ווייפט פערי7? פארשעמט. נאָט האָט מיין צער אַנגענומען. אסתר גאָט ווייסט װאָם ער טהוט. וועט נאָךּ זיין א אינגעל אוז אפשר אַ גרויסער צדיק. בלומע קומט אַריין. ער האָט אויסגעריסען אַ גראז מיט א ווייץ אוז האָט עס אלעמען געוויזען. מענשען, זאָנט ער, געהן אום אויף דער ערד און ווייסען נישט װאָס אין דער ערד טהוט זיף. איהר זעהט, זאַגט ער, וו דער ווייץ איז אַנגעקװואָלען ? אסתר זעהט נאַר, זעהט נאָר פארא מויד ס'איז אויסגעוואקסען ! פערי2 דער רב רעדט איהר אַ שידו. בלומע | איך בעט אייך דערצעהלט נישט. אפסתר מיט וועמען ? ''94 פֿרץ הירשבוון בלומע כ'בעט אייך דערצעהלט נישט. פערי? ס'איז נאָר אוזאַ מענש אויף דער וועלט נישטא. נישטא זאג איך אייך. טעוויע קומט אַריין. אספתר די גאַנצע שטאַרט וועט זיף אַהער אראפּלאַוזען. פעריל אַ גאַסט, א גאַסט. טעוויע א גאנצער יריד איז דא. אפתר דער רב איז דאָר פארהאנען. טעוויע כ'האב שוין געזעהז. אפתר 5 װאָס זשע ביזטו אזוי אָנגעבלאַזען ? פארגינסט נישט דיין שותף דעם כבוד ? טעוויע איד פארגין איהם דעם כבוד פון גאנצען הארצען. פעריל זיצט, רב טעוויע. מפעוויע דרעט זיך אום אונרוהוג. אסתר עפּעס איז ער היינט אָנגעבלאָזען. איהר זענט דא מיט אייער איי- גענער פוהר ? ''אַ לעכען פאר א לעבען 95 טעוויע ווארום װװואָס ? אפספתר איךד וועל מיט אייך פאַהרען צוריק איז שטאָרט ארייז. איהר פאהרם באלד ? טעוויע איך ווייס נישט. פערי2? װואָס הייפט איהר זיף, אסתר? מעז וועט אייך מיט אונזער פוהר אבפיהרען א היים. . אפתר כ'האַב עפּעס געװאָלֿט בעטען פוז ישראל נח'. 5 מפעוויע א נמילתדחסד מתמא ? ער וועט אייך שוין ברענגעז אין שטוב אַריין. אפתר כ'האב נישט נעווארט אַזעכֿכעס פון אייד צו הערען. טעוויע איר זאַג ואס איד טראכט. ישרא? נח איז מיין שותה. אספתר איך מייז, אַז ישראל נח ווייסט אַליין װאָס ער טהוט. פערי? איך פארשטעה נישט װואָס איהר רעדט, רב טעוויע. טעוויע איהר ווייסט אז איך ביז זיינער אַ שותף? אפתר טא איז װואַס ? טעוויע גראָב. ער וועט איירּ ברענגען רעם גמיפֿת חסד איז שטוב אריין. וואָס כ ''2% פרץ הירשביין מישט איהר זיר אין פרעמדע עסקים ? פעריל ער ניט דאר נישט פון אייערע. טעוויע אפשר גיט ער יא פוז מיינע ! פעריל איהר זאלט עס זאָגען. אפתר אַז מען האָט א מגה ומשא מיט נראבע יונגען. טעוויע מיר וועלען זעהן ווער ס'וועט שעהנער אויספיהרען זיין וועלטיל. אפתר ס'איז טאַקי אַ נרוים וואונדער, װוי אַזױי ישראל נח קומט צונ' אַזאַ שותף. טעוויע צונ'אייך האָב איךד נאַר נישט. איהר זענט אנ'אלמנה מיט יתומים און בעדארפט חיונה. אסתר אי ביז דערווייל נאָףּ קיינעם נישט שולריג. טעוויע מען האָט געקענט א טאַָכטער חתונה מאַכען וויפיעל איהר זענט ישרא? נח'ן שולדיג. פוז וועמעס מעל באקט איהר דעם גאַנצען יאָהר ? אסתר שעמען בעדארפט איהר זיך. אנ'אלמנה מיט יתומים; פאר- צאפּט איהר ס'בלוט. טעעוויע אויפ'ן הויכען קול. רי תבואה אין די שפּייכלערס דאָ געהער צו מיר פּונקט אזוי ווי צו איהם. און אפשר האָט ישראל נח איז דעם גאָר קיין חלק נישט. ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 27 איך ווייס נישט, אפשר וועט מען גאַר די שופ בויען פאר מיינע געלט און נישט פאר ישרא? נח'ס ! פערי? ווישט די טרערען. אפתר נעהם זיף נישט אַזוי צום הארצען, פּערי5. שעמען האַט ער זיף בעדארפט צו פארצאפען אַזוי א מענשען ס'בלוט. טמעוויע איין מאָ פאר אַלע מאָל, זאָל ער וויסען, אַז ער האָט נישט פוז וואנען צו שיטען מיט נדבות. צו אסתר'ן. זאָגט, װאָס ווילט איהר?! אפתר אַזאַ גראבער יונג! איהר וועט נאַד ווארטען ביז איך וועל צונ'אייד אריינקומען נאָף א נדבה. האָט זיר אַ נוטען טאַנ. פערי? געהט געזונדטערהייט, איך וועל זאָגען ישראכ נח'ן ער ועט צו אייף ארייננעהן ווען ער וועט זיין אין שטאַדם. אפתר ווישענדיג די טרערען געהט זי אַרויס פון שטוב. פערי? װאָס האָט איהר נעהאט צו דער אלמנה נעביר? מען ווייסט נאף נישט וער צו וועמען. עס קען נאָרּ בעדארפען אַנקומען. טעעוויע ראָס קענט איהר נאָרּ בעדאַרפען צונ'איהר אַנקומען מיט אַוזאַ פיה" רונג. איך האַב קיין מורא נישט. יושראל? נח קוממ אַריין. ואס איז דא אַזעלֿכעם אין שטוב ? פערי2 גאָר נישט. ''98 פֿרץ הירשביין ישראל נח אסתר זאַגט אז מען האָט זי אַרויסגעטריבען. פעריל? חלֿילה, ווער זאָנט עס? טעוויע דאָס האָב איך איהר פונע בכבוד געווען. ישראל נח | װאָס האָט עס צו דיר, ווען זי קומט אהער באָרגען אויף אַ זעקעל מעל ? טעוויע איך וויל מיט דיר האָבען א חשבון. איך וויל וויסען וואו איך האלט אין דער וועלט. ישראל? נח ביז ראשדהשנה איז נאָך וװוייט. מען האָט דאָך חנוכה געהאַט אַ חשבון. טעוויע כ'האָב קיין צייט נישט צו ווארטען ביז ראשדהשנה; אַדער ביז חנוכה דאָרטען. ישראל? נח װאָס עפּעס אַזױי מיט אמא9 ? פערי2 ער זאָגט, אַז דו ניסט צדקה אויף זיין חשבון. ישראל? נח שווייגט, קוקט איהם אָן. טעוויע יא. נו. װואָס קוקסטו מיר אַזוי אָן. איך וויל האָבען מיט דיר אַ חשבון אוז טאַקי איצטער, באלד. קיין תבואה אין די שפּייכלערס איז נישטאָ. וויל איך וויסען וואו דאס געלט איז. ישראל? נח איך פארשטעה נישט, טעוויע. ''א לעבען פאר אַ לעבען 20 מפעוויע פאר וועמעס נעלט בויט מען די שול? פערי2? ענטפער איהם נישט. גיב איהם אִפּ װואַס איהם קומט. ושרא? נח פֿאַז מיר זיך איבערלעגען, װואָס רעדט ער? איף פארשטעה רא נישט. טעוויע די שול בויט מען אויף דייז חשבון ? ישראל? נח יא. אויף מיין חשבון. טעעוויע פארמאַגסט אזוי פיע? ? ישרא? נח װוילסט זיך מיט מיר קריגען? טעוויע איף קריג זיך נישט מיט דיר. אי=ד וויל נאָר וויסען פאר וועמעם געלט בויט מען די שול? ישרא? נח דער רב האָט געהייסען איך זאָל זי בויען. איז עס מיין מצוה. טעוויע שיסט אויס מיט אַ געלעכטער. ושראל נח ואס כאכסטו אזוי ? טעוויע האַט דער רב געוואוסט פוז וועמעס קעשענע דו וועסט נעהמען דאס געלט ? פערי? איהר בעדאַרפט זיך שעמען אזעככע ווערטער צו רעדעו. ג ''30 פּרץ הירשביוין ישראל? נח קום אין דער אַנדערער שטוב, ווֹעלען מיר האָבען אַ חשבון. פערי? צאָהל? איהם אַרויס וואס איהם קומט און.. טעעוויע אַ גרויסער בעל חשבון אייער מאן. א חשבון, און אנ'עק זאָל עס נעהמען. געהען אָב אין צווייטען צומער. פערי? װואַס איז דאָ געשעהן ? רבונו של עולם, עפּעס אנ'אומגליק געהט אויה אונזער שטוב. בתיה פייגע קומט אַריין. אַזאַ מענש. ממש די שכינה רוהט אויף איהם. פּערי5 שיט זיך פון זיין מויל, אַװעק געגאַנגען מיט אַשר'ן און גרשון'ען ווייט אין די פעלרער... װאָס איז עס, מיין קינד ? וואו איז דער, טעוויע און... שא ואס איז? פעריל בועכט אויס אין געוויין. אנ'אומגליק געהט אויף אונזער שטוב, אנ'אומגכיק... אין א שלעב- . טער שעה האָט מיר דער רבונו של עולם אויפגעריכט. ישראל נח אין טיר. ואס פאר א תשעה באב איז עס דאָרט ? דער מוח שפאלט זיך מיר. פערשווינדמ. 5 בנתיה פייגע נו. שא, קינד מיינם. איך פארשטעה גאַר נישט װואָס דא קומם פאָר. פּראסט, דער קאפּ האָט זיך מיר פארדרעט. פעריל?. ניין, מאמע, ס'איז עפּעס אַנדערש, גאַר עפּעס אַנדערש. איך קען ''אַ לעבען פאר אַ לעבען .31 עס גאָר נישט ארויסרעדען. נתיה פייגע אין זעקס חדשים ארום, מייז קינד, וועסטו ווערען אַ מאַמע, װאַס וועט דיר יעמאלט פעלען? פערי2? אַ, וועזן עס זאָל טאַקי אַזו זיין. בתיה פייגע פאר װװאָס זאָל עפּעס זיין נישט אַזױ ? ס'איז נאָר שווער ביז מען ווערט אַ מאַמע. איז מען שויז געװאָרען יעמאלט איז שוין קיין ואד נישט שווער. ארימקייט, דות... עט, מיט קינדער קומט מען | שוין ווי כ'איז איבער. זעהסטו ישראל נח איז שוין גרוי. ס'איז פון דאגה. איצטער וועט ער אויפהערען צו דאנה'ן. עס דערטראָגען זיך קולות פון צווייטען צומער. בכתיה פייגע ואס איז עס דאַרט ? פערי2? דאָס איז דער אָנהוֹיב. בתיה פיינע טעוויע אוו ישראל נח?... װאָס אי, זיי קרינעז זיףד? פערי? ווארגט זיך מיט די טרערען. בתיה פיינע | טהו עס נישט מיין קינד... ס'עוף'עלע איז די געדערעם איז נישם שופֿריג... װואָס קריגען זיי זיף דאַרט?... געהט אַרויון אין צווויטען צימער. פערי? ברעכט די הענט. | איך ווע עס נישט אויסהאַלטען... טעעוויע קומט אַרויס אויפגעבראכט. ג ''$9 פּרץ הירשביין אין דער גאנצער וועלט איז אַזעלכעם נישט געהערט געווארען. פעריל? מיר האַבען דאָרּ וי ברידער געלעבט. געהאנדעלט אין פרידען. טפעוויע דאס האַט מיך אומגליקליך געמאכט. פוז דעם ערשטען טאַג אָן נישט טרויען און אַ סוף זאָל עס נעהמען. ביזטו אַ צדיק אין פּעלץ -= זיי זיד! אבער װואָס האַסטו צו מיר? ! איר בין אַ טאַטע פון ניין קינדער. אוז איצטער כאָטש נעהם און געה אוועק מיט דער טארבע. פעריל? אייער חלק וועט דאַך גאנץ זיין. אייער געלט האָט דאַד קיינער נישט גערירט. מעוויע איהר ווייסט אַ סר. ישראל? נח קומט אַרוים. הער זיד איין, טעוויע. אפשר ביזטו גערעכט. ווארט, לאָז רערען. דו האַסט מיר אנגעטרויט איד זאַל קויפען און פארקויפען. דער קאָפּ איז מיר צודרעט די לעצטע פאר חדשים. ווייסט דאַךף, אַו מעז האָט צוגעלענט געלט. נו, נעהם איךד עס פאר מיין שולד. אָט, זעהסטו די שטוב איז נאַר עפּעס ווערט, קוק זי אַן. נא דיר אַ צעטעל, אז די שטוב איז נישט מיינע. נעהם זי דיר. נאָך פון היינטיגען טאָג אָן. טעוויע וואו זענען די שליסלען פון שפּייכלער ? כ'וויל זעהן וואָס דאָרט איז פארהאן. ישראל? נח רעדסט ווי אַ קינד. מען האָט דאַך פאר דעם לעצטען חודש קיין נייע תבואה נישט צוגעקויפט. טעוויע אבער דאַרט איז דאר געווען תבואה אין די זשאשעקעם ? ! ''א לעבען פאר אַ לעבען 33 ישראל נח ביזט ראד דאביי געווען ווען מען האָט פארקויפט. טפעוויע נו? ישראל נח ווייסטו דאָף, אז מען האָט צוגעלעגט. טפעוויע יא, צוגעלעגט, אָבער דער קרן, מיין פארמעגען בעדארף דאָך זיין... קום צום רב; קום לאַמיר זיך פאר איהם אויס'טענה'ן. ושראל נח 5 װוי איך זעה ביזטו מיר חושד, אז איך האָב נישט אַרענטליף גע- האַנדעלט. מפעוויע אפשר בין איך דיר חושד. יושראל נח האָב איך דאַך נישט װואָס צו רעדען. טעוויע די שול בויט מען פאר מיין בלוט. ישראל? נח זאָל זיין אַזוי. טפעוויע דאס זאָל אבער די גאנצע וועלט וויסען. ישראל נחת ווילסטו ? זאָל זיין אַזוי. פערי? ישראל נח, וואָס רעדסטו ? ישראל נח נישט פאר קיין כבוד וועגען האָב איך עס געטהאַן. דער צדיק האַט בעפוילען. ''34 פרץ הירשבוין טעעוויע ניין, איך האָב נישט ואס צו רעדען מיט דיר. ישראל נח טא װאָס דען ווילסטו ? טעוויע װאַס מיינסטו, איך וועל די ציגע9 פון שול רייסען און חובות צאַהלען מיט זיו? יושראל נח צו מיין קאַפּ אליין ועט עס אויסגעהן. דו וועסט נישט ליידען דאַפון. טעעוויע 5 אבער קום, דער רב איז דא פארהאנען, קום ארויס צו איהם... פערי2 ישראל נח איף וויל נישט, אַז מענשען זאָפען עס וויסען. מיר ווע- לעו איהם באצאָהלען וויפיעל איהם קומט. טפעוויע לאַזו די וועלט וויסען, אז די שול בויט טעוויע כאטישעווער און נישט ישראל נח. יעדער ציגעל איז מיין בלוט. פעריל? איך וועל עס נישט איבערטראגען. ישראל? נח צו פּערלען. האב קיין יסורים נישט. טעוויע איז נאָך נישט אווי שלעכט. פוז דעסטוועגען אז ישראל נח וועט ליגען אויפ'ן טויט'ען בעט אוז מעז וועט קומען צו טעוויען און זאָנען, אז זיין ווייב און קינד איז אין נויט, וועט ער זיר דערמאנען אַז מיט זלמן נח'ן האָט מען זיף געהאָדעוועט. אז מיט זלמן נח'ן האַט מען געפיהרט עסקים... 5 געהט אַרויס פון ששוב. ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 35 פערי? איהר זענט אַ נזפֿן, איהר קויכֿעט איהם אַװעק אַהן א מעסער. טעעוויע 5 װװאָס האָט איהר צו מיר? איר האָב אַ ווייב מיט קליינע קינדער. פערי2? | מען וועט אייך בעצאָהלען. זאָל די וװעפֿט דערפון נישט וויסען. איך אפֿיין װאַכֿט נישט דערלאַזט צו טהאן אזאַ זאַך ווען איך זאָל וויסען, אַז מען איז אונטערשטעליג. בכתיה פייגע קומט אַרויס. ווייסטו װאָס איך וועל דיר זאַגעז ? זא ויך דיר דאכטען, אז מיין איידעם איז געשטארבען. יא, גענומען און געשטארבען, אוז פאר דעם טויט האָט ער דאָס געלט פארקרענקט און די אלמנה און די אַפטע מאַמע קומען צו דיר אוז בעטעז דו זאָלסט זיי אין שטוב אריינעהמען. טעעוויע אי, װואָס איז דאַרט פארהאז מיט ווייבער צו רערען. עס קומען אַריין דער רב, אשר און גרשון און הינטער זיי געהט ישרא? נח. רב וי שטעהט עס געשריבעו? כע, כע, כע, ס'ניט די ערד איחר ברויט ארוים... נו ישרא? נח, צייט פאר מיר אַ היים צו פאַהרען. אשר ווי די פעלדער בעווייזען וועט, אם ירצה השם, זיין אַ זאט יאַהר. פֿייזער קומט אַריין. שוין אייננעשפאנט. אויב מען וויל קעו מען שוין פאהרעו. רב הא, דאס איז טעוויע... כ'האַב דיך גאָר נישט בעמערקט. ג ''36 פרץ הירשביין טעוויע איך וויל האַבען אַ דין תורה, רבי. כע, כע, כע, אויף מאָרגען נאָך פּסח? אַזוי פריה. זוכמ אין קע- שענע און בעקומט זוין טאַבאק פּושקעלע. קוקט צו טעוויען, קוקט 'אויף די שטוב-לויט. זעהט אויס ער מערקט, אַז אַ סיכסוך איז פאר- האַן, און וואָס עס איז. כע, כע, כע... גענומען און געמאכט מיף פאר אַ רב... און מען רופט מיך ,,רבי", אלע גיבען מיר כבוד אִפּ... אַ דיז תורה... נו, אידען דאַרפען זיך אויסגלייכען אליין... א סכסוף, געלט... כע, כע, װװואַס איז דען דאָרט? נו א גוטען טאָג אידען, אַ גוטען טאג... געהט אַרויס פון שטוב. אַלע מאַנסלייט געהען איהם נאָך. בתיה פווגע און פּערול קוקען זיך ביודע אָן אַהן ווערטער און אַזוו שוווו- גענדיג געהן זוי צום פענסטער און קוקען ניוגעריג אַרווס. ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 37 צוויימער אקט ביי ישראל נח'ן. אין מיטען זומער. אין הינה טערדגרונד אַ פרוכט גארמען. לינקסם אַ ווינקעל פון שטוב, שפייכלערס. פארנאַכט. ישראל נח קומט אָן פון גאָרטען. געעלטערט. ערגעץ הינטער'ן שטוב טהוט אַ האָן אַ פּאַטש מיט די פליגעל און קרעט אויס. ער דערשרעקט זיך, בלייבט שטעהן און קוקט זיך אַרום. פערי? קומט אָן. | וואו ביזטו ישרא? נח? ישרא? נח אט ביז איף. װאָס בעדאַרפסטו מיך האָבען? פערי2? וועסט אריינגעהן אין שטוב ? וועסט נעהמען עפּים אין מוי?. וישראל? נח האסט מיך אַנגעהויבען צוצוזעהן. האָב בעסער זיף אין זינען. פערי2? זעהסט אויס שלעכט. יושרא? נח אַ דאגה האָסטו. פערי? פארוויסט נעװאַרען אַכֿע וועגען. אימיצער זאָל זיךד גאר ווייזען. די שפּייכלערס לעריג. ישרא? נח אַפץ ווערט מקוים. ג ''. 38 פּרץ הירשביין פעריל באשר האָסט אויפגעהערט צו שיטען מיט געלט האָט מען אויפגע- הערט צו פיהרען תכואה. זאָל נאָר ווידער א בלישטש טהאן, וועסטו זעהן ווי אַלע וועלען זיף צו דיר אראפּלאַזען. רי טירען אַבשלאָגען. ישראל? נח איךד האב קיין חרטה נישט. זעהסטו איף קוק אויף דיר און טראַכט, דיר וועט נאָד אויסקומען איז אַרימקייט מיט א קינד זיך וואלגערען אוז פינסטערען און אפשר נאך אַנקומען צו לייטען. פערי? איךד בעט דיר, ישראל נח, הער אויף. ווארום איף וועל עס נישט אויסהאַלטען, אז דו הויבסט אָן צו רעדען.. ישראל? נח נו גוט, נוט. מאָרגעז וועט מען פאַהרען אין שטאָט אַריין אוז אַנ- נעהמען אויף חתונה קליידער. או אם ירצה השם שבת נחמו ועט מען פּראווען אַ חתונה. פעריל כ'װואָלט נאָר נישט וועלען נעהמען אויף באַרג. בלומע קומט אָן. פאר װװאַס געהט איהר נישט איז שטוב אַרייז? ס'עסעז ווערט קאלט. זלמ: נח מאַרגען, בלומע, וועט מעז פאַהרעז אַננעהמען פאר דיר חתונה קליי- דער. בלומע שוין אַזוי גיך? ישרא? נח שבת נחמו וועט מען פּראווען די חתונה. ''א לעבען פֿאר אַ לעבען 39 ב5ומע פאר ואס װוילט איהר מיך אַזוי פריה חתונה מאַכען ? פּערי? 5 האַסט פיינט כֿייזער'ן ? איהר האָט זיר דאר די קעפ אַבגעדרעט. ב?ומע באשר פריהער. איצטער װוילט זיךד מיר גאָר נישט אַזוי גיף חתונה האָבעןז. צייט נאָךר די תנאים איז כֿייזער געװואָרען אנ'אַלטער דושאָר. 5 ישראל נח וועסט האָבעז אַ טרייען מאַן. פּערי? פֿייזער וועט דיך אויףה די הענט אַרומטראַנען. ישרא? נח ווען נישט דער רב וואָלט אונז עס נאָר נישט ארויפגעקומען אויפ'ן זינען. ב9פומע פאר װװואָס איז ער נאָך אזוי כֿאַננ נישטאַ פוז שטאָט ? פערי? זעהסט, וװוי זי בענקט שוין בעצייטענם. בלומע איי נעהט, מומע, איהר מאַכט פוז מיר חוזק. האָט איהר זיך נישם בעדארפט אַזוי איילען. פערי2? וועסט נאָך זעהז װאָם פאר א חתונה מיר וועלען פּראווען. דאס װאָס עס פֿינט פאר אייערט וועגען ועט קיינער נישט רירעו. יושראל נח מאָרגען אם ירצה השם וועט מעז פאַהרען אין שטאָט אריין, דו אוז כֿייזער. ב?ומע אַבי כֿייזער האָט געזאַנט, אַז די חתונה וועט זיין ערשט אַרום חנוכה. ג ''40 | פּרץ הירשביין ושראל נח איךר האב פריהער אַזוי געטראכט, אָבער איצטער האַב איך מיר אַרומנעזעהן אַז ס'איז נישטאָ װואָס אַפּצולעגען. ס'הערט זיך אַ שטימע רופען: ,,בלומע", ,פערול". בלומע די באבע רופט. אי געה שויז. פערי? קום דו אויךד אין שטוב אַריין. ישראל? נח כ'וועל באַכד אַריינקומען. דאַכט מיר אימעצער פאָהרט מיט'ן וועג. די פרויען געהען אַוועק. אשר און גרשון קומען אָן מיט די בייטשען אין די הענט. ישראל נח אַ, וער עס געהט ! אַזאַ צייט נישט געזעהן. אשר וואס הערט מעז עפּים נייעס ? נרשון מיר פיהרען א ביסעל תבואה. ישראל נח אין שטאָט אריין מסתמא. אשר נישט געדרונגען. אויב דו ווילסט קענען מיר די תבואה צו דיר אַראפּשטעלען. ישרא? נח אַ שטיקעל מניעה פארהאַן. נישטא קיין מזומנים. אשר וער בעט געלט ביי דיר. וועסט פארקויפען דאנאָך וועט מען זעהן. די וועלט געהט שונטער, װואָס? נרשון איך וועל דיר זאַגען דעם אמת, ווער האָט עס געקענט טראַכטען, ''א לעבען פאר אַ לעבען 41 אז ישראל נח זאָל ווערען הינטערשטעליג ? נאָר, ס'אי גאָר נישט, ווען א מענש פאַלט בעדאַרף מען נישט לאַזען. אשר װאָס זשע זאַנסטו ? ישראל? נח כ'וועל מיר מישב זיין מיט מיין ווייב. נרהשון כא, כא, כא, אנ'איינפאַל אַביסעל. אשר האָסט זיר שטענדיג אין מסחר מישב געוועז מיט פערלען ? גרשוו מיינע ווייסט ביי מיר א פייג. איד בעדארף איהר געבען אויף שבת הוצאות. וואו אי נעהם עס ? דאָס איז שוין נישט איהר באבעם דאנה. אשר נו, אין װוֹאָם פאר א שפּייכSער‏ זאָל מען עס אַראָפּשטעלען ? ישראל נח איך מוז מיר מישב זיין פריהער. געהט אין שטוב אַריין. אשר װואָס פוז אַ מענש קען דאָס ווערען! נרשון עס װויכֿט זיך גאר נישט גלויבען. אשר אט אזוי איז עס, אַז מען כאפּט איבער די מאס. נרשון טעוויען האָט ער דאַך זיינס אָבגעצאַהלט. אשר און אַכֿיין אין איין העמד געבליבען. ''42 פּרץ הורשביין נרשון אַבער א שוהל. ברודערקע... איינע איז נענענד וועט עס זיין! אשר זעהסטו איך האב דרך ארץ פאר איהם. א גראבער אינגעל נעווען און זעהסטו אזוי זיך אויסגעאיידעלט. גרשון ס'איז מיר שוין שווער געווען צו זאָגען איהם ,,דו". אשר דער רב האט נאָך איצטער אויד גרוים אבשיי פאר איהם. גרשון ער האָט דאַךְ איהם געמאכט פאר אַ קבצז. אשר און אַלץ צולֿיעב איין שטיקעל קינד. נרשון איך זאָנ דיר אַז דער מענש ועט נא קומען צו זיר. אשר או מען ועט איהם נישט אַרויסהעלפען וועט ער פאַלען. נרשון די שטאַט, דאס זענען גזלֿנים. וי צאפּט מען עס אַזוי פוו א מענ שען. איצטער האָט מען אַ מאד געטהאַן אויף איהם מיט דער האנט. אשר כא -- כא = כא -- א קלונער איד דער רב. ווארום וואס? אַ מענש שטארבט אָבער אַ שוהל בכֿייבט. װוי אַזוי זענען דען אַלע שוהפען נעבויט געװאָרען ? עפּיס אַ רייכער ישובניק האַט זיף אונ- טער גענומען. גרשוו אבער גוטער ברודער מיט א כעבען שפּילט מען זיף נישט. גיט אַ קנאַק מיט דער בייטש. נעלט גוטער ברודער וויפי? דו ווילסט. נדבות ביז'ז האלז, אָבער א כֿעבען -- דאַס טאַר מען נישט פאדערען. ''43 ‏לעבען פאר אַ לעבען‎ ַS אשר איי, דו רעדסט נארישקייטען. איד פארשטעה איז דעם גאַר נישט. בעדארף איך שווייגעז. א מענש בעדארף לאַזען אַ קדיש, זאָג איך. ישראל נח קומט אָן. טהוט וי איהר פארשטעהט. מיר הויבען זיך נישט די הענט מעהר. גרהשון מיר וועלען איהם גאר נישט פרעגען, מען וועט זעהן, אז אין שפּייכלער זאָל זיין תבואה און ישראל נח וועט די אויגען עפענען. ישראל? נח איך זאָג אייך נאַך אַמאָל, טהוט ווי איהר פארשטעהט. אשר קום, מיר וועלען אין זשאסיעק אריינשיטען. די זעק בעדארף איך האָבען. און דאצו האב איד מורא אראָפּצושטעלען מיט די זעק, די מייז קענען זיי צועסען. אז ס'איז נישטא קיין תבואה ווערען די מייז בעלנים אויף די זעק. פעריל? קומט אָן. אַ גוט יאָהר אויף אייך. מיר זענען נאַָף חלילה קיין פארפאלענע נישט. איהר מעגט זיין זיכער, אז גאָט וועט אונז העלפען. נרשון ְ וער פרעגט באנ'אייך געלט ? אידענע װאָס איהר זענט. פעריל איף וועל זעהן, אז פון אייערם זאָל חלילה גאַר נישט געמינערט ווערעז. נרהשון וואס איז די נפקא מיניה. ביי מיר ווייסט מיין ווייב א פייג אין ראָסיל. ווארום ווער בעדאַרף זיי זאָלען זי מישען אין אונזערע עסקים ? זאָלען זיי שוין בעסער צוואגען די קינדער די קעפּלאף, ועט זיין גלייכער. / ''44 פַּרץ הירשביין מען הערט פון ווייטען אַ גערויש פון פוהרען וואָס פאָהרען מיט'ן וועג. אשר הא, הא -- דאָס פאָהרען די חתונה לייט, װואָס מיר האַבען דאַרט געטראַָפען נעבען קרעטשמע פּאשענדיג די פערדר. ושראל נח כייזער זאָל עס זיין. ער איז ארויסגעפאַהרען איבער די שכנ'ישע דערפער. אשר ראָס זענען זיי. חתן'ם צד. כ'האָב גערעדט מיט זייער פוהרמאן, זיי האבען נאָך א קימא לן פון זעכצעהן מייל. די כלה איז פון פּינטשעווע. פעריל? 5 אַ בעלנות געווען פון אַזאַ ווייטקייט א כלה צו זוכען. נרהשון הא -- הא, זיי האָבעז זיך דאָ אַבגעשטעלט. ישראל נח אפשר וועלען זיי דא נעכטיגען. פעריל מאַָרעגן ערשט איז דאר מסתמא די חופּה. אשר היינט קען ראַף שוין נישט געמאָלט זיין. האָסט אַנגעקוקט רעם חתן ? נאָך גאַר אַ אינגעל. עס קומט אַן אַ ישובניק. ישובניק ' אַ גאָט העלף ! דאכט מיר אז דא וואוינט ישראל נח לאפּינעווער ? אשר וא. שלום עליכם. ישובניק עלים שלום! דאָס זענט איהר ישראל נח 2 ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 45 ישראל? נח שלום עליכם, איך בין עס ישרא? נח. ישובניק דאָס זענט איהר ישראל נח? מעז האַט געשמועסט אז א יונגער מאן זאָל ער זיין. אשר ישרא? נח איז נישט אלט. וויפיעל ביזטו אלט? אין איינע יאָהרען מיט מיר. איין און דרייסיג יאָהר. יושובניק הייטט עס האָב איך א טעות געהאט. קריגט מען באנ'אייךד האבער פאר די פערד? ישרא? נח אַ סד האָבער בעדארפט איהר ? יושובניק פינף פערד. דער וועג איז זעהר זאמדינ געמוזט צושפּאנען אַ איב- ריגען פערד. פעריל ועט איהר דאר רא נעכטיגען ? ושובניק חלילה. אזוי אנ'האלבע שעה. די וועגענער אנשמירען. די פערד זאַלען א ביסעל איבערכאפען. נרהשוו אַ מחותן מסתמא¢ ישובניק דעם חתן'ס א פעטער. פוז דער מאמעס צד א פעטער. פעריל טאַמער וויל אימעצער פון אייערע לייט עסען, טרינקען זאָלען מוחל זיין ארייננעהן אין שטוב. בתיה פיינע קומט אַרויס. דאס זענען דאָךף חתונה לייט. מען בעדארף זיי פארבעטען אין ג ''46 פּרץ הירשביין שטוב אַריין. פערי2 דאס זאַָנ איך דאָף. קום, מאַמע, וועלען מיר זיי בעטען. אשר אין װאָס וועט איהר נעהמען דעם האַבער? וועל איך אייף געהן אַפּוועגען. ישובניק אין די טאָרבעס. ישראל נח טאַמער װאָלט איהר טאַקי זיף לאַזען איינרעדען ? שפּאנט אוים די פערד, מען וועט מאכען אנ'עסען. ישובניק מען פיהרט פון אלדאָס גוטס. דריי טעג געבאקען און געבראַטען. פעריל? . איךד ווע? זיי געהן פארבעטען אין שטוב אַריין. ישובניק עס פּאָהרט דעם חתן'ס א באבע. א זקנה קיין עין הרע, אריבער ניינציג. האָט נישט געװואָלט בלייבען אין דער היים. ,בא'מיין אייניקעל איז חתונה, זאָגט זי, ניין איך וועל נישט בלייבען אין דער היים". פעריל? קומט לאַמיר זיי אראָפּנעהמען פון די וועגענער. אַלע געהן אַוועק אויסער בתיה פויגע און גרשון בלייבען. נגרהשון ווייסט איהר װואָס איך וועל אייך זאָגען, אז ישראל נח האַט בע- דאַרפט אריינציהען אין שטאָט. בתיה פיינע דו זאַלסט עס זאַגען. נגרהשוו: ווארום אז עס קלעפּט זיך נישט הייבט אָן צו פאלען. איז נישטג ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 47 ואס צו מאכעז. בתיה פיינע די וועלט האָט אונז נישט פערגונען. נרשוו נישט דאָס איז אין גאנצען. מעז רעדט אמאַל ארויס פוז מויל אַזאַ זאך און דער נאַרף, גוטער ברודער, האלט װאָרט... איהר פארשטעהט! ס'ווענדט זיף ווען מען רעדט זיד אַרויס. אמאַ? אַזאַ מינוט א גאָר נישט. בנתיה פיינגע ואס זאָל איך זאַנען ? איך בין א נאַרישע אידענע. װאָס פערשטעה איף מישטיינסגעזאַנט ? אוב נאָר ארימקייט איז אונז באשערם װאָלט איך עס שוין פאר כֿיעב אַנגענומען. בעסער אין אַרימקייט אוז פרייד איידער עשירות און לייד. אוי וועה איז מיר. נרשון ער האָט זיך צופיעל אַבגעלאַזען. א מאר געטהאַן מיט'ן האנט. דאָס זעהט איהר געפעלט מיר שוין נישט. בתיה פייגע איך מאד קיין נאכט מיט קיין אוינ נישט צו... כ'פֿעבען זיי געהען אלע אהער. עס כומען אָן די חתונה לויט. צוויו אייניקלאך, מייודלאך, פיה- רען אונטער די הענט דער אַלטיטשקער באבע. הונטען געהען ישוב'- נוקעס, ווייבער מיט קינדער אויף די הענט און בוים זייט,. די קליו- דער צעקנויטשט, מיט שטרוי בעדעקט. בנאבע הא, נוט. גאַר די ביינער צעבראכעו. כע, צו דער עלטער נא השק פארהאנעןז. גאָט העלף. אַ מיידעל? באבעשו, אפשר וועט איהר זיך זעצען? בנאבע װוי דען, אַ שעהנע וועלט הא, אומעטום אידעןז. i dhhiaom Helo. woe ‏צ‎ ''48 פּרץ הירשביין עס קומען אָן נאָך מחותנים, טראָגען טלומאקעס מים זיך. בתיה פייגע ועט איהר גאָר אפשר אריינגעהן אין שטוב ? ישובניק נאכסא? אנטראגען מיסט אין שטוב אַריין. מען וואַלט דאָ שטעלען אַ שטיקעל טיש. אשר קום, גרשון, וועלען מיר ארויסטראגען אַ טיש פאר די חתונה לייט. געהען אַוועק. פעריל איךד וועל לויפען אנמעלקען א קרוג מילר. געהט אַוועק. אישובניק איךד האב גאָר נישט געוואוסט, אז דא וואוינט עס ישראל נח לפּינעווער, װװואָס בויט עס די שוהל אין שטאַדט. עפּים איין מאפ איז אויסגעקומען דא דורכצופאַהרען, אבער קיין צייט נישט נע- האט זיר אבצושטעלען. צוריק בין איף שוין געפאָהרען מיט אנ אַנדער וועג. \ אשר, גרשון ברענגען אַ טוש. פעריכ קומט אָן מיט אַ טישטוך, פארשפרייט דעם טיש און געהט אַוועק. טראָגט טיט זיך אַ קרוג. א אידענע זעצט אַנידער דער באבען נעבען טיש. צווייטע אידענע עס ברעכען מיר די ביינער גלייך איך װװואַלט הונדערט פוד משא אויף די פּלייצעם געבראכט. נו, מיידלאך, װאָס שטעהט איהר 2 נעהמט ארויס פוז די פּעקלאד װואָס ס'איז דאָרט פארהאן און גרייט צום טיש. מען פּאַקט אַרוים בווגעל, קעז, פּוטער, אויער. מען לעגט עס i ''אַ לעבען פאר אַ לעכען 49 אויפ'ן מיש. רער חתן קומט אָן. אַ, אַ, זיי קלייבען זיך דאַ מאכען א סעודה. א מחותן דאָס איז דער חתן. גאָר א שנעק. אַבער א לייט א בחור.. קלאפש דעם חתן איבער'ן פּלייצע. איז מפרנס א גאַנצע שטוב. דער חתן נו, באבע, װװואָס מאכט איהר? באבע הא, יע... ס'אי מיר נוט. רער חתן איהר זענט שלעפעריג, באבע, מען קען אייףר דאַ איבערלאָזען אויב איהר :וילט. דער עולם לאַכט. נכאבע מאכט חוזק פוז א באבען. ווי דען, אין דער היים בעדארפט בכייבען ? ביי זיי איז דאָר רעכט געווען אַז איך זאָל בלייבען אין דער היים. כ'מאף חתונה ס'לעצטע אייניקעל זאָל איך בלייבען אין דער היים. ישראל נח אפשר ווילט איהר דאוונען מנחה, אידען ? דאכט מיר א מנין פאר- האַן. 5 א מחותן טא -- טא -- אנ'איינפאל, ווֹי איך בין אַ איר! נישט איינם, נישט צוויי, נישט דריי... פּונקט א מניז! ישעראל נח אין שטוב אַנ'עמוד אויך דא. אשר כא, כא, אנ'אַנטיק אין דער וועלט. מאכען א הויכע קדושה. קומט אריין אין שטוב ביז די ווייבער וועלען דאַ צוגרייטען. ו ''80 פרץ הירשביין אַלע מענער געהען אין שטוב אַרין. די באבע דאווענט דאָרט כ'זאָל קענען הערען קדושה. אַ מיידעל? ס'איז אייך אפשר קאלט, באבעשו, וועל איךד אייך בריינגען אַ פּא- טשיילע. צווייטע מיידעל דאַ איז אַזוי שעהן, אַזאַ גרויסער סאָד, מען האָט דא געקענט פּראווען די חתונה. דרריטע מיידעל זעה נאָר װוי די בוימער זענעןז אַבגעשאַטען מיט עפּעל. בלומע קומט אַרוים. אזוי פיעל געסט, חתונה כייט. אויף מיין חתונה וועט אַזוי פיעל מענשען נישט זיין. א אידענע איהר זענט א כלה? ב?לומע שוין אַ כלה. אידענע דאַך נאַד גאר א ציג. בלומע מיין חתונה וועט זיין חנוכה. אַ מיידעל דאָס איז נאָר פון חתז'ס צד אליין. היינט וואו איז עפּעס כלה'ס צר ? מען זאַָנט, אז דאָרט וועלען אפשר פינף מנינים מענשען זיין. אידענע שטעהט נאָר, שווייגט אַ וויילע, דאכט מיר שוין באלד קדושה. בנאבע הא, קדושה, האלט מיר אונטער כ'וויל זיף אויפהויבען. ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 51 מען העלפט דער באבען זיך אויפשטעלען. זו שפּרונגט ,,קדוש". א אידענע ווארט, ווארט, ס'איז נאַר צו פריה = נו אָט איצטער. פון שטוב דערטראָגט זיך ,,קדוש, קדוש". דו ווייבער שטעלען זיך און כאַפּען אונטער דעם קדוש,. ביז עס ווערט אין גאַנצען שטיל. אַ אידענע אם ירצה השם אַ גוטען סימן. אַזוי אומגעריכט צו אירען אריינגע- פאלען און נאָך אַ קדושה הערען. אַ מיידעל אמת, באבעשו, ס'איז א גוטער סימן? בכאבע הא, יע... ס'איז צום גוטען. אַ מיידעל צו בלומען. פוז וואנען איז אייער חתן? בל?ומע אַ היגער. א אירענע נא די מילך אויף די ליפּען. צווייטע איךד אין איהרע יאָהרעז בין איף שוין געווען אַ מאַמע פון צוויי קינדער. מיין סענדער איז דאַף מיר געבוירען געוװואָרען נאַך איי- דער איך בין אפילו זעכצעהן יאָהר אַלט געוואָרען. ערשטע װאַס זשע קערען זיי זיך אייך אַן? בלומע זי איז מיינע אַ מומע. צווייטע אזוי, דאס איז אַ מומע. ''52 פּרץ הירשביין ערשטע אֵי, אִי, אַי... אַ מומע, ער אַ פעטער? זיי מאַכעז עם דיף חתונה.. איהר הערט א ביסעל... א יתומה מן הסתם? בלומע כ'האָב זיך אויסגעהאָרעוועט ביי זיי. אידענע אי, וועה, זעהט נאָר א ביסעל. שעהנע מענשען זעהט אוים... איהר הערט באבעשו, דאס איז דאר זיינע א פּלימיענעצע, ער מאכט עס איהר חתונה. אַ מיידעל? נדן גיט מען אייךד? בתיה פיינע איהר מעגט זיף ווינשען אייערע קינדער אַזוי פיל צו געבען. די ווייבער וואונדערען זיך. פעריל קומט אָן מיט אַ קריגעל מילך. וואו זענען עפּים די מאנסלייט ? בכתיה פיינע דאוונען מנחה. געהערט אַ קדושה. פעריל? אַ שאַד. אַזאַ שאָר. בכתיה פייגע איר האב דיך שוין איז זינען געהאט. איך וועל נעהן ברעננען טע- פּעלאך פאר די מילך ווענען. געהט אַוועק. די מאַנסבילען קומען אָן. אַנדערע ווישען די הענט איון די פּאָ- לעס. זעהט אויםס געוואשען זיך אין שטוב. געהען צום טיש מאַכען אַ מוציא איבער די בויגעל. אישובניק מִיין פערד האַט מיר אָנגעהויבען א ביסעל צוצוהינקען. ''אַ לעבען פאר א לעבען .53 צווייטער כ'וואָלט עס וויסען אַז דאָ זענען אַועלכע זעמד. געקענט נאָך אַ פערד שפּאַנעו. בתיה פייגע בעווייזט זיך. ווינקט אונרוהיג צו פּערלען פון ווייטענס. פערי2 געהט צו איהר./ יענע רופט זי אין שמוב אַריין. בלומע בעדינט דעם עולם. אישובניק צו אשר און גרשון, וואָס שטעהען פון ווייטען מיט די בייטשען אונטער די אָרעמס. איהר זענט דאָר אויךד פרעמדע אידען. קומט לאָמיר נעהמען לחיים. סומט אַהער... אָט אַזו... לחיים! זאל גאָט געבען ישועות אויף אידען. וואו איז עס עפּיס דער בעל הבית אכיין? גרשון לחיים... דער בעל הבית... יא כחיים, אשר, אם ירצה השם ביי דיי- נע קינדער... לחיים, חתן! זאל זיין מיט גליק. אשר לחיים אירען, לחיים חתן, מארגען איו דער צייט כע, כע, ט'קלעמען אונטער'ן האַרצען... לחיים !... גרשון אנ'אַפענע שטוב ביי דעם אידען וואו איהר זענט איצטער. אישובניק 5 געהערט, געהערט. אשר ער האָט דאַף געגעבען געלט אויף אַ שול, איהר האָט דאָך מסתמא געהערט ? / נגרשון יא, בדלות געוואָרען... לחיים.., ''54 פּרץ הירשביין אישובניק כֿחיים !... ס'גאַנצע געלט געבען? 'אשר אויף זיין חשבוןז, פון דעם פונדאמענט ביז צום קוימען. די ישובניקעס קנאקען מיט דיו צינגער פאר וואונדער. אַישובניק װאָס אַ איר קען ביי זיך פועלץ! אידענע איהר הערט, באבע, דער בעל הבית פוז דאנען בויט דאָך א שול פאר זיין געלט. באבע הא, יע... מיין זיידע זאָל זיין אין גן ערן ס'גאַנצע פארמעגען גע- פּטר'ט. צדקה געגעבען. ישראל? נח קומט אָן אַ מחותן אט איז דער בעל הבית. וועט איהר מיט אונז נעהמען לחיים % א צווייטער פאר װאַס עפּעס נישט ? חהתן װאָלט נישט געווען אזוי ווייט װואַלט מען זיי פארבעטען מיט אונז אויה דער חתונה. צאַ מחותן אַ קשיא אויף אַ מעשה. אַ איד קען זיד פארגינען. ו שראל? נח מאַכט אַוועק מיט דער האַנט. נישט איצטער. געוועז אנדערע צייטען. אַ מחותן נו. אויב אַזוי, 5חיים! זאָל גאָט געבען שמחות ביי אידען. ''אַ לעבען פאר א לעבען 55 די מיידלאף קויען געשמאק. סוד'ן זיך. לאכען פון צייט צו צייט אויס. חתן נו,. מיידלאך, כחיים. אין גיכען באנ'אייף! אשר אַ פיפיגער חתן. א מחותן קעז די וועלט. נישטא א דארף, נישטאָ א שטעטיל אין דעם געגענר ער זאָל נישט האָבען געווען. אידענע ס'איז דאָך עפּים מיין זוהז. איהר וװואַלט זעהן וי ער שרייכט אַ אשר נישט אומזיסט געקליבען א כלה פון אַזוי ווייט. החהתן איךד נעהם אייף, מיידלאך, מיט אויף דער חתונה און זעהט איד זאָל זיךד ניט בעדארפען שעמען פאר דער כלה'ס צד. אַ אידענע כ'האַב מורא אז זיי וועלען זיך בעדארפען שעמען פאר אונז. חהתן דאַרטען וועלען זיין שטאָט'עשע מיידלאף. איהר וועט נישט קענעז מיטטאַנצען מיט זיי. א אידענע וועלען שטאַט'עשע קלעזמער אויף זיין ? אַ מיידעל צו די אַנדערע מיידלאך. קומט, ביז זיי וועלען פארטיג ווערען וועלען מיר טאַקי טאנצען נאָך אמאל דעם לאנסיי. אַ צווייטע לאַמיר נעהן צום וועג. ''~- . 06 פרץ חירשביין נרשון װאָס עפיס צום וועג ? איהר שעמט זיך ? ב5לומע קומט דא נעבען סאַד. חהתן איך ווייס דאַך, אז איהר קענט נישט. אַ מיידע2 מיר וועפען זיך שוױן טאַקי ביי דיר לערנען. ער מיינט טאַקי אז די שטאָרטישע מיידלאף... קום צום סאד. מיידלאך שיסען אויס מימט אַ געלעכטער. זיו געהען אַוועק אין הינטערגרונד, צוויי זינגען און דיו איבה ריגע טאַנצען אַ לאַנסיי אויס. א אירדרענע מיידלאך, קיין עין הרע, א ברכה צו מאכען איבער זיי. א צווייטע זעה נאַר ווי דיין רייזעלע טאַנצט עם. חתן אַװױי קען מען מיינען, אַז זי קען נישט איבערצעהלען צוויי מיט צוויי. א מוטער דיר האַט נישט געפאסט צו קלייבען אַ כלה פוז אייגענעם דאָרף. אַ צווייטע ס'האָט זיר איהם פארשמעקט א גרויסער נדן. א מפחותן ביי אונז האָט פאר אַ פּאַר װאַכען דער האגעל אביסע? צוגעשלאגען די תבואות. צווייטער פּונקט ווען ס'האָט אין רעכטען דערשטעהן געהאלטען. ערשטער נישטיג די פעלדער היינטיגם יאָהר. גאַר נישטיג. צו ישראל נח'ן. ''אַ לעבען פאר א לעבען 57 שענע שפּייככערם באנ'אייר. עפּיס דאַָרט פארהאַן איז די זשאסיע- קעם ? אשר אמאל געווען די שפּייכלערס פו?. ואס זאַנסטו, ישרא? נח? נרשוו פיין, פיין. אידען מאכען חתונה קינדער -= כ'האָב אויד אַ פּאַר מייר- פאך. בריה'ס קינדער. ישראל נתח ס'איז צו מערקען, אַז ער שפּירט זיך שלעכט, פאר דער גאַנצער צייט קען ער זיך קיין אָרט נושט געפינען. דרעט זיך אום פון אָרט צו אָרט. ער געהט אַוועק אין שטוב אַריין. א מיידע2? אַ, א, דער חתו האָט זיך אויר געמעגט כערנען טאַנצען דעם כשר- טאנץ. 5 אַ צווייטע אין דעם ברוגז טאַנץ קעז ער נאָף אויף נישט. איהר ועט זעהן, אַז מיר וועען זיך נאָף מיט איהם בעדארפען שעמען. אַ מחות: געה, חתן, שעם זיך נישט. כאַמיר זיי טאקי בעווייזען וואַם מיר דאָרפישע אידען קענען. דער חתו: געהט צו די מיידלאך. מען זינגט דעם ברוגז טאַנץ. אשר צו גרשונ'ען. ער איז ווידער אין שטוב אַװעק. דער מענש געהט איין. נגרשון איהר האָט אָנגעקוקט דעם אידען ? ווארום ואס אַזעלכעס ? אשר: דער מענש איז נעפאַלען, אַ שטארקער מענש געווען. און געפאלען. eo nore Crore ''58 פַּרץ הירשביין מפחותן װואָס הייסט? אַ צווייטער טאַקי, װאָס הייסט ? אשר אַ טייערער איד. א אידענע בעהיט און באשירעמט זאָל מען ווערען. א מחותן מען זעהט טאַקי ער שווייגט. צווייטער װאָס האָט טאַקי פּאַסירט מיט איהם ? באבע הא, ואס דערצעהלט מען ? אַ אידענע דער מענש איז געפאלען. אַ יורד. װװאָס גאָט קען מאכען! האַבעז .זיי קינדער? אשר אלץ צוליעב א שטיקעל קינד. ס'לעבען מפקיר געווען און געפאפען. איצטער שווער איהם צו הויבען. דער רב אליין, זאָל געזונד זיין, קעזן איהם נישט הויבען. נרשון פוז טאָג צו טאָג געהט ער איין. ער איז דאָך נאַך קוים אריבער דרייסינ יאָהר. ישובניקעם שמוצערען מים די ליפּען. אַריבער דרייסיג... דער מענש זעהט דאָךּ שוין אויס אַ פופציגער. א מחותן צו די מיידלאך וואָס זינגען הויך. שווייגט דאָרט! לאָזט אַ װאָרט אויסרעדען. ''אַ לעבען פאר א לעבען 9 א אידענע ס'איז ואר נישט רעכט זיי זאָלען טאַנצעז. זיי נעכעף פארביטערט ס'האר'. נגרשון געפאלען, און נישט צו מאכען. א מחותן איך קען אַ מעשה, דער טאַטע מיינער זאָל זיין אין גן ערן האט עס דערצעהלט. מיט זיין זיידען אין שכנות האָט געלעבט אַ ישובניק. דאכט מיר אברהם יונה ער געהייסען. האָט קיין קינדער נישט געהאט. אכץ װאָס אין דער וועלט האָט מען אויסענגעטהאַן און פ'האַט נישט געהאָלפען. ביז איינער, א גוטער איד, איז רורכגע- פאַהרען, האָט ער צו זיי געזאָגט, צו ביידען האָט ער געזאָנט, נו, צום ישובניק, צו אברהם יונה'ן מיט'ז ווייב זאָגט ער... מעהר נישט, אַ קליינינקייט בעדארף א איד צו זאָגען. מפקיר זיין זיד. דער מאן זאַנט ער, אַרער זי, קיין חילוק נישט. די ווייבער שפייען אויס. בעהיט אוז בעשירעמט זאָל מען ווערען. אשר טהוט א פּאַטש מיט די הענט. די אייגענע מעשה דאַ! הערסט גרשון ? א אידענע שרויט צו די מיידלאך. גענוג שוין אייף דאָרט צו טאַנצען! אַ אידענע נו, אוז װואָס איז געווען ? מפחותן גאר נישט. ער איז פון דער וועלט אוועק. זי האָט טאקי געבוירען אַ איננעל. דאכט מיר איך האָב איהם געקענט. או ער איז פּונקט צו פינף חדשים פון דער וועלט אַוועק. ג ''60 פרץ הירשביין אַ צווייטער ער איז גאָר פון דער וועלט אוועק און נישט זי ?... ערשטער זי האָט אויסנעלעבט איהרע יאָהרען. א מיידעל? קומט צו. װואָס דערצעהל?ט מען דא ? א מחותן לאַמיר געהן שפּאנען די פערד. א מחותנת'טע ואס אויף דער וועלט קעז פארלויפען... האָטש זיו רעדען ניט אַרויס, דאָך איז צו מערקען, אַו אַלעמען האָט אַנ'אונהיומליכקייט ארומגעכאַפּט און דער עולם וואָלט וועלען וואָס גיכער פאָהרען. תתן װװאָס איז געשעהן? פאר װאָס היילט מען זיך אַזוי ? די פערד האָ- בען זיךד נאָך נישט אויסגערוהט. מחותן גאָר נישט. מעגסט נישט וויסען. אַ מיידע9 די באָבע איז איינגעשלאָפען. אידענע ווי וועקט מען איהר ? שלאפט נעבער. מפחותן לאָמיר נעהן איינשפּאנען די פערדר. געהען אַוועק. אידענע וועקט דער אַלטער. באבעשו, איהר שלאַפט ? מיר פאָהרען שוין. ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 61 באבע הא װאַס, מען פאַהרט שוין? א מיידע? יא, באבע, מען פאָהרט שויז. א מפחותז האָבען זיךד אלע אין שטוב פארקליבען ? צווייטער װוי ער זאַכ עפּים מורא האַָבעו פאר מענשען. פערי? בעווייזט זיך אין טיר. ניכער, אידען, מיין מאז האָט גע'חלש'ט. אשר קומט, אידען; קומט, אידען. אַלע מענער לאָזען זיך אין שטוב אַריין. באבע הא, װאָס איז עס פאר אַ קולות. עפּיס געטראפען מיט'ן חתן ? א מיידע? ניין, באבעשו. דער בע5 הבית פוז דער שטוב איז עפּעם איינגע- פאלען. באבע מיר האט זיך טאַקי גע'חכום'ט עפּיס אַ שלעכטער חלום. מפיידעל? מאמעלאך מיינע, הערסט ס'האָט זיד איהר גע'חלום'ט. צווייטע זעהר אַ שלעכטער סימן. קום, באבע, צום וואנען. מיר וועלען דיף אויפזעצען. מען האָט שוין די פערד איינגעשפאנט. די ווייבער שטעהען נעבען טיר אין ערווארטונג. געהען אָבער אין שטוב נוש= אַריין. ''62 פּרץ הירשביין פערי? קומט ווידער אַרויס. זאָל די באבע אריינגעהן, אנ'אלט מענש, אפשר ווייסט זי עפּעם אַ תרופה. א אידענע אָט, לאָזט זי צורוה. אנ'אלט מענש, ס'קען חלילה מיט איהר עפּים טרעפען. פעריל באבע, מיין מאן איז מיר פּלוצלינג איינגעפאלען.. בלומע בעווייזט זיך. קומט אריין מומע, שוין בעסער. פעריל איילט אין שטוב אַרוון. בכאבע װאָס אימיצער אויסגענאנגען ? אידענע געלויבט איז דער אויבערשטער. א מחותן קומט אַרוים. ואס פוז אַ מענשען קען ווערען! שוואך ווי אַ שטרוי. אידענע נו,. בעסער, בעסער. ער האָט שוין גערעדט. חתן קומט אַרוֹים. מפחותנת'טע גטַר נישט רעכט געוועזן פאר דיר אַהין אַריינצוגעהן. ווי פאלסטו עס אוים צו טהאָן אזאַ זאך. קום שוין. חתו וילע כענשען... נישטא װאָס צו מאכען. ''אַ לעבען פאר א לעבען 63 געהען אַלע אַוועק צום וועג. א מחותן קומט אַרוים. וואו איז דער עוכם ? שוין אַװעקגעפאַהרע:. געהט אַוועק. אשר און נרשון קומען אַרוים. אשר ם'איז מיר אזש א פרעסטי? אַרורףּ איבער די ביינער. כאֲמיר געהן אראַבשטעלען די תבואה, און מיר וועלען צופאַהרען אין שטאַדם אריין. מעז בעדארה דעם רב מודיע זיין. נרשון אפשר, װואַפֿט מען איהם געקענט מיטנעהמען. אשר זעה נאָר גראַבע יוננען, װוי זיי האבען זיד אבגעטראגען. שמייסען די פערד, הערסט ? פערי2? קומט. ארויס. ואס זאָנט איהר צו מיין אומגליק % נרשון קיין בייז זאָל נישט זיין. אשר ער האָט מיד באמת איבערגעשראקען!. פערי? ער האָט שוין, זאָנט ער, כאנג נישט נעדאווענט מיט א מנין, זאָגנם ער... אזוי פיעל פרעמדע מענשען אַננעקומען אין מיטען העלען טאָנ. נאָר מיט שרעק זאָל מען אבקומען, רבונו של עולם. גרשון 5 עס ווערט נאכט. קום אשר, כֿאַמיר די תבואה אראַבשטעלען. געהען ביידע אַוועק. ''64 פּרץ הירשביין פערי7ל בלייבט אַליין. זעהט אויס ווי צעטומעלט. עס מאַכט אַנ'איינדרוק, אַו זו וויל וויינען, פּלוצלונג דריקט איהר געזיכט אוים פארוואונדע- רונג און פרייד, זי לאָזם זיך אַראָפּ אויפ'ן באנק נעבען טיש און האַלש זיך ביים האַרצען... בתיה פייגע קומט אַרויס. װאָס איז מיט דיר, מיין קינד ? װװואָס זיצסטו אַזױי 2 געהט צו איהר נאָהענטער, נעהמט זי אַרום און קוסט זי. זאָג מיר, קינד מיינס, װואָס זיצסטו אַזױ ? פעריל אוי, מאמע לעבען, הער זיר איין. בתיה פיינע װאָס איז דיר אַזעלכעס ? פעריל? עס רירט זיד עפּעס אונטער'ן הארצען. בתיה פיינע אַ כעבע: איז דאָרט, מיין קינד, א לעבען... פערי2 איד וויל לעבען, מאמעשו... נעמהט דער מוטער אַרום האלז, איך וויל לעבען... ישרא? נח קומט אָן פון שטוב. בלומע פיהרט איהם אונטער'ן האַנט. 4 ''אַ לעבען פאר א לעבען 65 דויטער אַקט. ביו ושראל נח'ן. אין שפעטען הערבסש. ביינאַכט. דרויסען איז אַ ווינט און אַ רעגען. אויף א באַנק אָנגעה שפּארט שלאָפט די אַלטע בתיה פייגע. נעבען אייווען, וואָם הייצט זיך, זיצט בלומע און קוקט און פיוער אַריין. פעריל איז איבערגעבויגען איבער אַ וויגדבעט, זעהט אויס וייגענ- דיג דעם קינד איז זו איינגעדרעמעלט געוואָרען אַזוי איבער'ן וויג. פון צווייטען חדר דערהערען זיך טריט. עס קומט אַרויס ישראל נח. יושראל נח שטאַרק געעלטערט, געבראָכען. נוייזט אויס ער אוז געשלאָפען אין די קליידער. ער מערקט נישט בלומען ביים פייער. ער שטעהט נעבען וויג און בעטראַכט פּערלען. ער ווענדם זיך צום טיר, קלערם אַרויפצו- געהן. ב5ל5ומע וואָס האָט די גאַנצע צייט איהם נאָכגעקוקט. געהט נישט, פעטער, ס'איז א רענעז איז דרויסען. ישראל? נח דערשרעקט זיך, שפּיים אוים. טפוי זאָל עם ווערען... בלומע איהר האָט מיך נישט בעמערקט ? ישרא? נח פאר װאָס געהט מען נישט שלאַָפען ? ב5ומע איך ווארט, כייזער בעדארף קומען. ישראל נח ער וועט נעכטיגען אין שטאַדט. ''66 פרץ הירשביין בלומע ער האָט געזאָגט אז ער וועט קומעןז. ישרא? נח קוקט אין פענסטעור. שוין לאנג, אַז דער רעגען גיסט ? ב?לומע דעם גאנצען אבענד. ישרא? נח כ'האב זיךד דערשראַקען. אַזאַ נארישקייט. מונטערער. די מומע שלאָפט שוין לאנג ? ב?לומע שוין אַ צייט. ישראל? נח ראָס קינד האָט נישט געוויינט ? בלומע ניין, כ'האָט נישט געוויינט. ישראל נח האָט כֿייזער געזאָגט אז ער וועט קומען ? בלומע אודאי וועט ער קומען. װואָס האָט ער צו טהאַן אין שטאַדט ? ישראל? נח אַו ער וועט קומען זאַלסטו מיף אויפוועקען. געהט ווידער אין צווייטען צימער. בלומע הערט זיך צו. געהט צום שיר פון אַנדערען חדר. איהר האָט מיך נערופען, פעטער ?... יא, די מומע דרעמעלט נאַר. געהט ווידער צום אייווען. פעריל כאַפּט זיך אויף דערשראָקען. ''אַ לעבען פאר א לעבען 67 בלומע ואס האָט איהר זיך אַזוי דערשראקען ? פעריל ריובט די אויגען, קוקט זיך אַרום. בלומע װאָס האַט זיך אייף געדאכט ? פעריל צו אַלדע וויסטע פעלדער זאָל עס אויסגעהן װװואָס מיר האָט זיף גע- חלום'ט. אין הארצען לעדיג, עס ציהט און ציהט און איז הונגריג. כ'האַב אזוי איינגעדרימעלט, טפוי, טפוי, צו אַלדע וויסטע פעל- דער זאַ? עס אויסגעהן. רבונו של עולם. צום קינד. פויגעלע מיינם, צוליעב דיר איז אויף אונז אזאַ אומגליק געקומען. אַזאַ פינסטערקייט אַננעפאלען. בלייב שוין כאָטש דו מיט אונז. בלומע אייר האָט זיךד דען עפּעס גע'חלום'ט ? פעריל פ'קלאפט מיר איז הארצען װוי מיט א האמער. פון אַזאַ הויף. ס'האָט זיד מיר געדאכט, אַז די נייע שול האָט אָבנעברענט. איך בין מיט'ן קינד געווען אין דער ווייבערשער שול און אַז דאָם פייער האָט אַרום און אַרום זיר צעפלאקערט בין איף מיט'ן קינד אויפ'ן האנט ארויסגעשפּרונגען אזש פון פענסטער. 5 בלומע פייער איז דאר מזל'דיג. אַז מען זעהט פייער איז חלום איז א סימן, אַז מען וועט ווערען רייך. 5 פערי2 אין א שלעכטער שעה ביזטו מיר, קינד מיינס, געבוירען געװואָרען. אַלץ איז וי מיט'ן פייער אוועק. בלומע איףּ, נאר, האַב שוין היינט געוויינט אויף. איף בין געגאנגען צום ברונעם אנשעפּען אנ'עמער וואסער און כ'האב גאַר נישט געזעהן, ''68 פַּרץ הירשבוין אַז כ'טרעט אריין אין אַרט וואו דער פערד האָט זיף געקאטשעט. מען זאָגט, אז מען טראנט נאנצע צוועלף חדשים, אויב מען טרעט אריין אין אַזאַ אָרט. פערי? עפּעס אַ קליינינקייט אז מעז טראנט. מיט טויזענד אויגען בעדארף מען זיף אומקוקען. ב?ומע װואָס זאַנט איהר, מומע, ס'וועט גאָר נישט זיין? פערי? אפשר נאָר אנ'איינרערעניש. ב?לומע די גאַנצע פרעהליכקייט איז פון מיר אַוועקגעגאנגען. לייזער איז נעוואָרען אנ'אלטער דזשאָד. איך זאָג אייד מומע, אז מען בעדארף נישט חתונה האַבען. פערי? דיר וועט מיט גאָטס הילף גאָר נישט פעהלען. זעהסטו שוין אז דו ביזט מזל'דיגער װוי איך. זיבען יאהר האב איף מיר געפּלאָגט ביז כ'האָב אַ קינד זוכה נעווען. און דו וועסט צו ניין חדשים אַ מאַמע זיין. בתיה פייגע דערשרעקט זיך פון שלאָף, פאלט שיעור פון באַנק נושט אַראָפּ. פערי? אוי, מאמע, װואָס איז מיט דיר? בתיה פיינע געהט צום קינד און בלאָזט עס אָפּ. טפוי, טפוי, טפוי. עם זאָל אוועקגעהז צו אַלע פּוסטע וועלדער, צו אַלע וויסטע וועלדער, צו דער זון, צו דער 9בנה, עס זאָל אַ ווינט קומען און פארטרייבען עס אין אלע טיפע ימים, טפוי, טפוי, טפזי... פערי? אוי וועה איז מיר, אוי ווינד איז מיר, װװואָס האָט זיד דיר אויסנע- ''אַ לעבען פאר א לעבען 67 דאכט ? בויגט זיך אַריבער דעם קינד. בתיה פיינע אַזאַ וויסטער חלום. װואָס עס קען קריכען אין קאָפּ אריין. טפוי זאָל עם ווערען.... דאכט זיך מיר כ'האָב ס'וויגעלע אויפגעהאנגען אויף אַ בוים און אַזוי עס געוויגט מיט' פוס ביז כ'בין אנדרע- מעלט געוואָרעז, און אימיצער איז דערווייל אָנגעקומען און האַט אונטערגעזענט דעם בוים און מיט אַזאַ טראך איז דער בוים אני- דערגעפאלען -- אזש כ'האָב מיר פון שלאָףּ אויפגעכאַפּט. פעריל אוז דאָס קינד? בתיה פייגע אויף וויסטע פעלדער זאָל עס אויסגעהן װאָס איז קאָפּ אריין קען קריכען. . פעריל ס'איז נישט אומזיסט. זעהט נאָר ווי ער שמייכעלט. זעהט נאַר ווי ער מאכט שוין קנייטשען אויפ'ון שטערען וװוי אַנ'אלטער. אַלע דרוו ווייבער שטעהן אַרום וויג, אַלע פארקוקען זיך צום קינד. בתיה פייגע די שכינה רוהט אויף דעם. פעריל קינד מיינם... בתיה פייגע װואַס איז איצטער אויף דרויסען? בלומע עס געהט אַ רעגען. בתיה פיינע אַז דער רעגען גיסט איז דער צייט וואקסט אין פעלד די תבואה; חלילה נישט אין דער צייט --= רינט ער אין שטוב ארייז דורר רעם צעלעכערטען דאף אוז דער דלות וואקסט אין שטוב, אוי וועה איז ''70 פרץ הירשביון מיר. פערי? הער אויף, מאמע, אַזוי צו קרעכצען. בתיה פייגע װוי זאָל איך נישט קרעכצען און וװוי זאָל איף נישט זיפצען.. ווי ס'פייער זשומעט אין אייווען! די שונאים בילען ערגעץ. נעהם, בפֿומע, שיט אריין אַביסעל זאלץ אין אייוועז און זאָג : זאָל זיי אַזוי זירען און ברענען אין הארצען.. פעריל איך האב קיין שונאים נישט. גאָט האָט אַזוי געוואָלט. נתיה פייגע יעדער מענש האָט שונאים, פארגינעז איהם נישט װואָס ער לעבט אויףּ דער וועלט. ישרא? נח בעווייזט זיך אין טיר. בתיה פיינע אט איז דאָך, ישראל נח. כ'האָב געמיינט דו שלאָפסט שוין. ישראל? נח צופּלאפּערט זיך אביסעל. שונאים, װאָס פאר א שונאים האסטו ? פעריל כ'האָב געמיינט דו שלאָפסט. ישראל נח צינד מיר בלומע אָן א לאמטערנע, איד וויל געהז זעהן וװואַס אין שטאַל הערט זיך. פעריל װאַס האָסטו איצטער צו טהאַן אין שטאל, עס רעגענט אזוי ! ישראל? נח איך ווייס נישט װװואָס איהר ציטערט אַזוי איבער מיר? פעריל דו ביזט נישט געזונד, ציטער איך איבער דיר. ''אַ לעבען פאר א לעבען 71 ישראל נח אנ'איינרעדעניש. איך וויים נישט װאָס אויף אייך איז אַנגעפאלען אַואַ שרעק מיט אַמאָל. בתיה פייגע זוארום װװואָס ס'איז נישט פארהאן אויף װװואָס צו קלאָגען ? ישראל נח וואו זענען די חשבונות פוז פאראַיאַהריגע תבואות ? פעריל קוקט פארוואונדערט. ישראל? נח װאָס קוקסטו מיר אַן אַזױ ? איךד שטארב נישט. װװאָס געווען איז געווען. וואו איז דער חשבון? איף רעכען מאָרגען אַרויספאָהרען איבער די דערפער און הייסען פיהרען תבואה. בתיה פיינע אפשר וועט שויןז טאקי דער װװואָס אין הימעל רחמנות האָבען. פעריל וער ווייסט צו מען וועט פיהרען. ישראל נח װואָס הייסט, מען ועט נישט פיהרען ? מען וועט נישט געטרויען ? איר בין נאַך דער אַלטער בעל-בטוח. אלעמען וועל איך אויסצאָה- לען ביז אַ פּרוטה. זאָל די וועלט נישט זאָגען איף כ'האָב געבויט אַ שול פאר פרעמד געלט. אַלעמען וועל איף אויסצאָהלען ביז אַ פּרוטה. אָט, דאס זענען זיי די חשבונות. אפשר האָט איהר געזעהן ערגעץ מיינע שפּאקולען ? בתיה פייגע אַביסעל פארדעכטיג. אוב דו ביזט טאַקי שוין געזונד אזוי, טא בעסער נעה עס עפּעס. ושראל? נח איך וועל פאהרען מאַרגען אין שטאָט אַריין און דער רב וועט אַבמאכען מיט די בעל חבות. עסק'ט זיך אין מיט חשבונות. לאכט. ''72 פרץ הירשבוין ואס א מענשען קעז איינפאכען. כ'האָב געמיינט, אַז כ'וועל שוין נאָר קיין מאָל פון די חובות נישט ארויסקריכען. איף וועט מיר מיט אייף, אַז איבערזאַדיאָהר אין דער צייט איז ישראל נח ווידער אויפ'ן פערד. בתיה פייגע דו האָסט טאַקי צופיע? אויף זיר אַנגענומען. האָט זיר געמוזט איינברעכען. ושראל נח נארישקייטען, מיט גאָטם הילף... א קריש האָב איך אויף.. יא, אַ קדיש. קוקט צום קינד. בלומע און פּעריל סוד'ען זיך. ישרא? נח ואס סור'עט איהר זיך דאַרטען ? נאַף פאר דיינע חתונה קליידער נישט בעצאָהלט ? קיין מורא נישט. וועסט זיי נישט בעדארפען פארזעצען. ישראל נח פֿעבט אוז וועט מיט נאָטם הילף פאר אַלץ באצאָהלען. פערי2 הייבט פּלוצלינג אָן וויינען. אַזאַ אומגכפֿיק אויף אונז זיך אראַבגעלאזעז. וואו וועל איר זיר מיט מיט מיין קינד אהינטהאן ? ישרא? נח וועמען בעוויינסטו ? בלומע הערט אויף, מומע. וויינט נישט. איהר וועט אויפוועקען ס'קינר. ישערא? נח װאָס וויינסטו ? װואָס קכאָגסטו ? שטי? זאָל מיר זיין! בכתיה פייגע נו, שא, נו, שא, הער שוין אויף. ''לעבען פאר אַ לעבען 78 יושראל? נח / באקלאָג מיר נישט מיין קאָפּ. איד ביזן דער אייגענער ישראל נח װואָס געוועז. כ'האַב געואָלט האַבען א קדיש האָט עס מיר גאָט גענעבען. דער װואָס איז הימעל בעדארף פאר קיין משכון נישט האַבען. מייז לעבען... מייז כעבען... װואַס וויינט איהר, פרעג איך אייך?! פעריל2 ווערגט זיך מיט די טרערען. נו, שא, קיינער וויינט נישט. בלומע שיסט אויס מיט א געוויין. איך וועל פוז שטוב אנטלויפעז. איר וועל לויפען אהין וואו די אויגען וועלץן מיר טראָגען. בלומע פארהאלט מיט'ן פויסט איהר געוויין. איילט אין צווייטען ציומער אַריון. פערי2? קוסט איהר קינד. וויל מיט דו קוסען דערווערגען איהר געוויין. נו,. שא קינד מיינס, נו שא.. | בתיה פייגע קוקט אין פענסטער. ישראל נח סאַראַ שטילקייט עם איז! װאָס איז היינט מיט אייך ? איהר ווארפט אויף מיר אַ פחד אָן. נישט אנדערש איד זאָל נעהמען און אנטלויפען פוז שטוב. פעריל װאָס ווילסטו פוז מייז לעבען ? ס'הארץ איז מיר פארביטערט, וויין איך. 5 בתיה פיינע פאר װװואָס זאַל מען נישט וויינען ? ''74 פּרץ הירשביין איך זעה װואָס פאר א יאָהר צייט איז פון אונז געוואָרען. מעז ועט בעדאַרפען מיט דער טאַרבע אַוועקגעהן. ישראל נח איז בעדארף מען קלאָגען אויף דעם? וואו איז זי, בלומע? װואָס האַסטו זיך דאַרט בעהאלטען ? קום אַרוים. ווילסט וויינען, קום וויין וויפיעל דו ווילסט. וויפיעל דיר גלוסט זיר. 5 פערי? קום אַריין, בלומע, דער פעטער רופט. בלומע בעווייזט זיך אין טיר מיט פארוויינטע אויגען. ישראל נח נו, װואָס קוקסטו מיר אָן אזוי ? װואָס זעהסטו אויף מיר ? איך וועל שטארבען. נו, איז װאָס? איר האָב דאָך עס אליין אויף זיך גע- נומען. אליין מיט'ן גוטען ווילען אויסגעקליבען. אַבער א קדיש האב איך דאָך. מיט אַ געמאַכטער פרעליכקייט. א קריש האָב איך דאַר, א כדיש האב איך דאָך... מען קלאפּט אין טיר. בל?ומע לייזער איז שוין געקומען. ווו אַ שטיין וואָלט ביי אַלעמען פון האַרצען אראָפּגעפאלען. עס עפענט זיך דיר טיר און עס קומען אריין אשר, מטעוויץע און גר ש ו ן, פארנעצטע מיט די בויטשען אין די הענט. זאָגען ,גוט אבענד". פעריל געסט, אין אַזא צייט. געמיינט לייזער איז געקומען. טעוויע נישט געריכט זיך איך זאָל קומען, װואָס ? פעריל טאַקי, אַ גרויס וואונדער. ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 75 אשר כא, כא, כא. כ'האָב נעוואוסט, אז עס וועט זיין אַ וואונדער. נרשון 5 טעוויע האָט זיך געלאָזט איבעררעדען. אשר אימישנע געפאָהרען אין שטאָט אריין. ישראל נח נו, װואָס. איר זאַג, אז כ'וועל בעצאַהלען ביז אַ פּרוטה. אשר נישט דאַס, ישראל נח. שטאָט ווייסט, אז דו האָסט קיין פרעמד געלט נישט אויפגעגעסען. מען ווייסט, אַז דו האָסט צדקה געטהאן, און גאָר נישט. טפעוויע די זאך איז אַזוי, ישראל נח; איך האָב געמיינט, אז כ'וועל אזוי בעסער מאכען. פארשטעהסטו, געווען געוואוינט האנדלען בשותפות און איצטער אליין קלעפּט זיך עס נישט. ישראל? נח איךד האָב דאר נישט קיין געלט צו בעצאָהלען מיינע חובות. אי בין נישט רייכער געװואָרען. בתיה פייגע איך וועל דיר זאָגען דעם אמת... נו, זאָל איך שוין אפשר בעסער שווייגען. טמעוויע דעם אמת זאָגענדיג, ווען נישט אשר און גרשוז, װואַלט איך איצטער נאָך אויף נישט געפּועלט ביי זיך -- נאָר זיי, כוועל דיר זאָגען דעם אמת, זיי האַבען מיך מנצח געווען. נרהשון װאָס הייסט אירען זאָל נישט קענען צווישען זיך דורכקומען. אשר פארשטעהסטו מיד, וויפיעל מאַל בין איך דא מיט'ן וועג דורכנע- ג ''76 פּרין הורשבוו; פאָהרען ? נישט קיין סד, פון נאָרּ דער חתונה אַן, כא-- כא -= כא צוואנציג גאנגען. רעדער אויף מיינע. וועגנענער שוין אומגעביטען. רער פערד פארפיהרט דיך שוין אליין צו ישראל נח' אויפ'F‏ פאדווער -- און איצטער, אַ שאַד א שטוב זאָל איינגעהן. נרהשון אט וויים איך, איךד האָב פיינט די שטאָדט. אַז כ'בעדארף ס'ביסעל תבואה אַדער א קעלביל פיהרען צו זיי -= וװואָס איז דא פארהאן צו רעדען ? -- מיט אונזערען א מענשען קעז מען לעבען. הערסטו, עס בעקומט מיר נישט ווען אפילו זיי רופען מיף אויף צו דער הייליגער תורה. קענסט מיינען, אז די הייליגע תורה איז זייערע, טהוען דיר אַ טובה, אז זיי נעהמען ביי דיר די פיינע נדבה. טעעוויע איר בין געוועז ביים רב. כ'האָב מיר מיט איהם מישב געווען. אשר אַו. כ'טי נישטאָ װאַס צו רעדען. גרשון װאָס שווייגסטו, ישראל נח ? װװאָס האַסטו אראָפּגעלאָזען דעם קאָפּ? פעריל ווילט איהר, רב טעוויע, זעהן מיין זוהן ? טעוויע האָט מיר שטאַרק באנג געטהאַן װאַס כ'האַב נישט געקענט זיין אויף זיין ברית. יושרא? נח געהט אין צווייטען צימער. בלומע קומט פון דאָרט אַרויס. טעוויע אט איז זי, די ציג. קומסט עס גאר נישט אין שטאָט אריין. איי, פייזער די וועלט רייסט ער איין. ''א לעבען פאר א לעבען 5 77 בלומע ואס האב איך צו טהאַן איז שטאַט ? נישטאַ דאַרט קיין גוטע מענ- שען. טעוויע לאַכט. דו ביזט אויך איז כעס אויף טעוויען ? בנתיה פייגע 5 הערסט, עס גלויבט זיף מיר נאָר נישט; מסתמא דער רב זאל לע- בען האָט איז דעם זיר אריינגעלעגט. טעוויע װאָס איז מיט ישראל נח'ן ? װאָס ער האָט זיף אַזי אַבגעלאַזען ? פערי2 5 אנ'אומנכיק אויף אונזער שטוב געקומען. פעוויע געהט אַריין צו ישראל נח. אשר ישראל נח בעדארף זיר נישט האלטען אַזוי פון ווייטען. דער מענש וויל איהם געהן אנטקעגען. פערי2 איך האָב צו איהם גאַר נישט נעהאט. ער האָט געמאָנט זיינם. ישראל נח האָט אפיכֿו קיין װארט נישט איבערגערעדט. ער איז קראנק פוו דעם װװואָם ער איז געבֿיבען אזוי הינטערשטעליג. נרשון ס'איינצינע װאָס ער װוי5, אז אכץ זאָל געהן אויף ביידענס נאַמעו. נישט װוי ס'איז אַמאֵל געווען. ער וויל, זאָגט ער, האַכען אויף װאָס צו ווייזען. פערי? אימיצער פארלייקענט איהם דען װאָס איהם קומט? אשרה נישט דאָס מיינט ער. אַט, איהר וועט שוין הערען פון װואָס דא ''78 פּרץ הירשביין ווערט גערעדט. קוקט צום קינד. א וװואַזשנער קונדעס. כע, כע... אַ אינגעל, אויפ'ן שטערען אַנגעשריבען. קומט ארויס אהער אויב איהר האָט דאַרט צו רעדען. וװואָם איז צו רעדען אין דער פינכ- טער ? טעוויע קומט אַרויס. ער וויל נישט, זאָגט ער. ער הייסט מיר נעהמען די שטוב. מען קען טאַקי מיינען אז -- נו... כ'האָב געהאט א כעם. ווער וואָלט געווען בעסער? איף וויים נישט אויע אפילו דער רב וואָלט געווען בעסער. איהר ווייסט דאר אלע, אז מיין גאנץ פארמעגען איז ראָ געווען. אשר װאָס איז געלט? גאָר נישט. וויפיל לעבט א מענש ? איך זאנ מיר מיינס. או מען קען נישט לעבען ווי א מענש זאָל מען כאַטש שטארבען וװוי אַ מענש. װאָס זאַגט איהר, בתיה פייגע ? בתיה פייגע אוי וועה איז מיר. פּערי2 אויס טרערען. איך װאָלט נאָר וועלען, אז איך מיט מיין קינד זאָלען מיר חלילה נישט בעדארפען אָנקומען צו לייטען. טעעוויע װאָס האַט עס איינם מיט'ן אנדערען. אירענע װאָס איהר זענט. װאָס איז מיט איהם ? פאר װואָס בעהאלט ער זיך פון מיר? איך האָב איהם נישש געטהאָן קיין שלעכטס ? אָט אדרבה, איהר זענט זיין ווייב, זאָגט מיר, איר האב אייך געטהאָן א סךף שלעכטס ? אפשר דאס נאָר ואס כ'האָב זיך פאר דער וועלט צעשריען. כ'האָב געזאָגט, אז די שוהל איז פאר מיין געלט געבויט געוואָרען. האָב איך נישט נעהאט קיין פּראוו ? אָט אדרבה, איך פרעג אייך, האָב איך נישט געהאט קיין פּראוו ? ''אַ לעבען פאר אַ לעבען 79 ישראל? נתח קומט אַרויס. דו האסט געהאט פּראוו. טעוויע איר זאַנ עס אַבער נישט איצטער. ושראל נח איך זאָג, אז א מענש האָט אַ פּראוו צו טהאַן מיט זיין פארמעגען װואָס ער וויל. יענעמס בעדארף מען נישט טשעפּען. אַז כ'האב מיר נע- כאפּט האָב איף געזאָנט, טעוויע, אט האָסטו דיר מיין שטוב, מיינע שפּייכלערם, ווארום ס'איז נישט געווען מיין שולד, נאָר אַזוי האַט עס בעדארפט צו זיין. מייז פארמענען האָט נישט געהערט צו מיר, איד האָב אָבער צופיעל נעגעבען. כ'האָב מיט מיינס פרעמד פאר- מעגען אַוועקגעגעבען. טע וויע הער, ישראל נח, דו רעדסט מיר וװוי אַ צדיק. מיר אלע זענען דאָרפי- שע אידען. פארשטעהסטו מיר, גראבע יונגעז. װאָס איז פארהאן צו רעדען. זעהסט איך בין נעקומען צו דיר אין אַואַ רעגען. איך בע ראַרף זיר נישט איבערבעטען מיר דיר. מיר זענען נישט געווען ברונז. ווייסט, איר ביז געוועז נערעכט. אָט, ניב א האנט, און װואָס געווען איז געווען. ישרא? נח, איך בין דיר מוחל װואָס דו ביזט מיר שולדיג. וועסט זיין א גביר, נו מהיכא תיתא, וועסטו עס מיר אַבנעבען. אשר ישראל נח, הער אנ'עצה װואָס אנ'אַלטער פריינד זאָגט דיר. הער, װאַסם אשר זאָנט דיר, אז אַ מענש ליגט מיט' קאָפּ אין דר'ערד בעדארף מען נישט צו דעפּטשען מיט'ן פוס. דו ביזט נעפאלען. מיר וויפען דיך הויבען. נרהשוו נאַרישקייטען. אז איין איד וועט דעם אנדערען נישט הויבען איז דאר הפקר די וועלט. ''30 פּרץ הירשביין אשר װוי דען? אַ איד בעדארף מען דאַף זיין! וי דו זעהסט מיף לעבען, ווען נאט העלפט מיר איך זאָל אויסגעבען מיינע קינדער -- פאר- קייב איך מיר איז שוהל אריין הינטער'ן אייווען און זאָג תהילים ביז, ביז... ישראל נח רעדט מיט איהר, מיט פּערלען. מעוויע אט ואס א מענש קעז איינפאלען. פעריל? ואס עפּעם מיט מיר? נגרשוו און דו? וואו ביזטו אין דער וועלט ? יושרא? נח איך האב מיר פון אלץ דינג אָבגעזאָגט. א קדיש האָב איף געוװואָלט. גאָט האָט מיר איהם געגעבען. ער זוצט מיט אַראָפּגעלאָזענעם קאָפּ. שטיל. דער עולם קוקט איי- נער צום צווייטען. פעריל גראָבם איין דעם קאָפּ אין קינדס וויגעלע. טעוויע אויב דו טראכסט אַזוי ? נו, מיין איךד איז נישטאַ פון װװואָס צו רעד דעןו. ישרא? נח אַזוי איז געווען דער ווילען פון גאָט. איד האָב אַזוי לאנג גאָט גע- בעטען... איהם צונעזאָגט... טפעוויע דו רעדסט פוז וועג. אשר מען בעדארף איהם נישט פאָלגען. ער זאַנט: פּעריל, זאָל זיין ''א לעבען פאר אַ לעבען 81 פּעריל... 5 5 גרשון 5 אפשר וויל ער נישט פיהרעז מעהר קיין נגעשעפטען. נו וועט פּערי? פיהרען. 5 פערי? װאַס איז מיין כעבען איצטער ווערט? גאַר נישט. בנתיה פייגע ואס איז די פּעוכֿה, אז מען האָט שוין אַ קינד, אז אַזוי ווערט מים אמאל ס'לעבען פערפינסטערט. אשר געהט צו ישראל נח, קלאפּט איהם אין פּלווצע. האלט זיך אויף די פיס, ישרא? נח. די וועלט געהט נישט אונה טער. הערסט װואָס מען זאָגט צו דיר ? ס'הערט זיך ווי אימיצער זאָל צופאָהרען צום שטוב. טעוויע ווער פאָהרט עס איצטער אַהער? בלומע פֿייזער, איז עס! עפּים נאָף אימעצער. מען זעהט נִישט אין דער פינסטער. כיויוער עפענט די טיר, רעדט. אט איז די טיר, רבי. אשר דער רבי אזוי שפּעט! פערי2 וועה איז מיר, אין אַזאַ רעגען. רב אַ גוטער אבענד! טעוויע דער רבי אַזױי שפּעט. ''82 פֿרץ הורשביון רב כע, כע, אַ שפּיצעל מיר אפּנעטהאן. ײט טיו דאָך, ישראל נח, אבי מען האַט מיףד איבערגעשראקען. פארשלאפט געװואָרען. כע, כע, ואס מאכסטו ישראל נח ? לכייוער אַז איך בין געפאהרען צונ'אייך רבי, האָבען מיר זיד אלע טאַקי גע- האט איבערגעשראקען. רב אט איז טעוויע, אשר און גרשון! אלטע שותפים. נו איז װװואָDס‏ ? מסחר וועט דאָך נעהן איבער'ן גאנצען געגענד. נו, טא װואָס איז דאָ פארהאן צו דאנה'ן. און דו, ישראל נח, האָסט אויפגעהערט צו מאכען מסחר האָסטו אפילו אין דיינע ווענענער פארגעסען; וי לאַזט מען עס די וועגענער זאַלען צעפוילט ווערען ? כע, כע.. לכייוער אנ'אקס האַט זיךד צובראכען. מיט א דרעננע? אונטערגעבונדען. קוים זי דערשלעפּט. אשר אנ'אנדער פערד וואָלט טאקי אין אַזאַ בלאַטע דעם װואָגען נישט אַרויסגעשלעפנ.. פעריל איידער דער רבי איז געקומעז האט ישראל נח שוין געמאכט פלע- נער אם ירצה השם איבער די דערפער ארויספאָהרען. 5 רב אט זעה איף דאָך א פולע שטוב מיט אידען... אָט איז דער רוצח טעוויע, כע, כע... וואו איז עס פארהאן א שלעכטער איד? א איד מיט א גזלניש האוץ.. נישטא, זאָג איך אייך. א פארמעגען פאר- לארען און איצטער, געהערט, אז דער שותט עפּעס נישט מיט אַלעמען איז ער געקומען. טעוויע .מיר רעדען דאָ עס די נאנצע צייט. איך זאָנ, מיילא װװואָס געווען איז ''א לעבען פאר א לעבען 83 געווען. זאָל מען אנהייבען ווידער האנדכען. גאָט וועט העלפען!... ר ב ווייסט װוי דען... כ'האָב צער געהאט. גרוים שברת-דכב. אָט איז כיי- זער געקומען --= ער זאָגט... אי דו שקץ איינער, ווי שפּאנט מען עם איין אַזאַ צעבראכענעם װװואָגען. נעװואָלט דעם אַלטען רב אין בלאַטע אויסקערען. פייזוער חלילה רבי, װואָס רעדט איהר. רב האַסט זיך געוואלט מיט מיר אַפּרעכענען. אנגעדרעט פאר'ן אויער אינגעלווייז? א שטיפער געווע:... האַסטו זיף געװאַלט אָפּרע- כענען. אַלץ אויסער ישראל נח'ן לאכען גוט-מוטיג. אשר וואו ווייט האָט עס געטראפען ? לכייוער נישט ווייט שוין פוז דאַרף. רב ואס מאכט עפּעס דער בן זכר? פערי? אויב דער רבי וועט וועלען אַ קוק טהאַן אויף איהם. בתיה פייגע די שכינה רוהט אויף איהם. רב געהט צום וווג. און דו קליינער אירעלע. געבוירען געװאָרען צרות צו ברענגען אויף טאַטעדמאַמע. א איד ווערט געבוירען -- האָט עס מסתמא א בע- טייט. א איד ווערט נישט געבוירען גלאט אַזוי. פארקוקט זיך אויפ'ן קינד, ''84 פרץ הירשביין בנכתיה פיינע דער רבי וועט דאָךּ איהם קיין עין הרע נישט געבען. רב נישטאָ קיין עין הרע. נישטאָ... נו, ישראל נח דערפאר װװואָס כ'האָב דיך געפונען א מענשען... פארהאן ביי דיר משקה? גיב אהער וועט / מען מפאבען ₪ ברכה. אשר אִי דער רבי זאָל מאריך ימים זיין... הערט איהר רבי, איך בין אַ גראבער יונג, או כ'וועל זאָגען דעם אמת נישטא אזעלכע רבנים. נושטא. אַזוי פיעל טראכטען און דאגהן פאר יענעם -- דאָס בע- דארף מע: קענען. רב נו, וואו איז משקה ? אזוי פיעל אידען פארהאן... א וואַ, געקומען אידען האַבען א דיודתורה האַב איך מדחה געווען. געזאָגט כ'מוז פאַהרען. בקור חולים. בתיה פיינע דערלאנגט אַ פלעשעל מיט גלעזלאך צום טיש. דער וויין איז נאָך פון ברית פארבליבען. רב אויסגעצייכענט. נו = אידען. װאָם הערט מען עפּעס אויף דער וועלט ? װאָס זאָגט מען, ט'אַשווערער ווינטער זיין? אשר ס'האָט שוין געמעגט זיין אַ פרעסטעל. לכייוער די קראהען קלייבען זיך אויף די בוימער. און דער ווינט בלאָזט פוז צפון. | גרשון אוב אַזוי וועט עס כאפּען אַ פרעסטעל. דער רעגען האָט אויפגע- הערט. ''א לעבען פאר אַ לעבען 55 רב נו, כחיים אידען. פחיים ישרא? נח. אוז דו טעוויע, כ'האָב דיך נעכ- טען געוואָלט פארופען צו זיך, נו ביזטו אליין געפאָהרען. זענט איהר דאָך מסתמא שוין שלום געוואָרען. טעוויע איר האב מיר פון מיינס אָבגעזאָנט. רב אַ שקץ ביזטו. האַסט מקנא געווען וואָס א שוהל בויט דיין שותף. טעוויע רבי... רב נאָר... אַ איד מענ האָבען קנאה אויר, אָבער מיט א מאָס. אשר אַבער א שוהל רבי. איך זאָג די שטאָט האָט עס נישט פארדינט. גרשון כ'לעבען ווי דו רעדסט נאַרישקייט. רב געוויס נאַרישקייט. אַ שטאָט, טייערע אידען, פרומע אידען, מען טאר נישט מהרהר זיין... נו לחיים ישראל נח.. יושראל? נח לחיים רבי.. איהר האָט זיך נישט בעדארפט מטריח זיין. כ'בין נישט ווערט דעם כבוד... כ'האָב געװואָלט זיין באנ'אייך. אָט האָב איך גערעכענט מיינע חובות, איף וועל אויסצאָהלען און דער נאַר, אוב אַזױי איז ביי גאָט. -- רב שלאָגט איהם איבער. שא, רעד עס נישט. חובות צאָהלען. ביזט קיינעם נישט שולדיג. כ'האָב נערעדט מיט אלעמען. מען איז צו מיר געקומען. כ'האָב מיט אלעמען דורכגעשמועסט. איף וויים אז דו האסט דעם שבת ''86 פרץ הורשביין נישט געהאט... כ'מיין נו, גאר נישט.. אשר גוט אַ פּאַטש מיט די הענט. וואַס זאָגט איהר, רבי? פערי? חלילה, איף האב מיר פאר קיינעם נישט בעקכאַנט. נרשון ישראל נה האָט נישט נעהאט פאר װאָס שבת צו מאכען ? פעריל ס'איז מיר געווען א הרפה צו באַרגען. טעוויע אנ'עולה, פּעריל. אנ'עולה זאָג איף דיר, ישראל נח. טעוויע לעבט רא נאָר. אשר אוו אשר איז דאר אויד נאָך דאָ אויף דער וועלט. גרשון וועז מיין ווייב וװואָלט עס וויסען אַזאַ זאף.... רב כע = כע = װאָס אידען זענען. אויפ'ן דאָרף זענען צדיקים. וואו אַ אידיש הויז -- דאָרט איז א צדיק. לייזוער װואָס האָט זיך מישב געווען אן אַ זייט עפּעס מים בלומען. ווענדט זיך פלוצלונג צום עולם טומלענדיג זיך מיט די ווערטער. רבי, איך וויל באנ'אייך עפּעס פרעגען. ר ב נו, לאָמיר הערען. לייזער איך וויל נעהמען אויף זיף... כ'מיין... רב װואָס ווילסטו נעהמען אויף זיף... חובות... נו ביזטו דאָךף סיי וו ''א לעבען פאר אַ לעבען 87 מיט ישראל נח'ן. כייוער איד מיין, אויב ס'איז בעשערט צו שטארבעןז... איך מיין איך וועל... בלומע 5 צעשראָקען. װאָס רעדסטו, וויים איך נישט.. רב שרויט אָן אויף איהם. שא, מען פרעגט נישט ביי דיר! מען רעדט נישט אַזעלכע זאכען. שא זאָל מיר זיין! דער עולם צעטומעלט אַ וויולע. לכייוער זאל מיר דער רבי מוח? זיין, אויב כ'האָב זי ארויסגערערט מיט אַ נאַרישקייט. רב אודאי, נאַרישקייט. הוילע נאַרישקייט. א לעבעדיגער מענש בע- דארף לעבען. בעדארף לויבען גאָט און לעבען, הערסט, דו שקץ, איינער! ישראל נח אין עקסטאז. אודאי כעבען. איך וויל לעבען, רבי. רבי איך וויל נאָר לעבען... ער פאלט דעם רב אויפ'ן האַלו און וויינט זיך פאנאנדער, זוונע כחות הויבען איהם צו פארלאָזען, ער חזר'ט איבער מיט תנינה אַלץ די פריהערדיגע ווערטער ,,לעבען וויל איך". רב וועסט לעבען. דיין ווייב וועט לעבען, דיין קינד וועט לעבען... אוי ער פאלט... זאָל מען איהם אנידער לעגען אויפ'ן בעט.. טעוויע װאָס איז מיט דיר, ישראל נח ? ''$8 פּרץ הירשבוין אשר פארשוואכט. פון צווייטען צימער דערהערט זיך פלוצלינג בלומעס געוויין. פעריל בלומע, הער אויף, ווארום איך וועל עס נישט אויסהאלטען. רב וער וויינט עס דאָרט ? שא, שטילער זאָל זיין! ס'איז דיין ווייב, לייזער, זאָג איהר זי זאָל נישט וויינען. לכייוער לויפט אין צווייטען צימער. פערי2 הייליגער רבי, טהוט תפילה פאר אונז. רב וואו איז זיין געלעגער ? לעגט איהם אויף זיין געלעגער. ישראל? נח שעפטשעט. יא, אויה מיין געלעגער... יא, רבי... יא רבי.. אַלע אין איינעם העלפען פיהרען ישראל נח'ן אין צווייטען צימער אַריין,. בתיה פויוגע טראָגט נאָך דעם לאָמפ. אין פאָדערשטען צימער ווערט פינסטער, אויסער אַ פאס לוכט וואָס שלאָגט זיך אַריין פון פיר. פעריכ 5 קומט אַריין, בויגט זיך צום קינד, שעפּטשעט. סינד מיינס, לעבען מיינם... צוליעב דיר וועט דיין מאַמע לעבען... צוליעב דיר מוז די מאַמע לעבען... רב פון צווייטען צימער דערטראָגט זיך זוון שטימע. רעדט קלאָר: ,,כרוך דין האמת"... די מענער דאָרט איינציגווייז חזר'ן איבער: ,ברוך דין האטת"... עס הייבט זיך אָן צו וויגען אין צווייטען צימער בלו- מעס געוויין. מיט אַנ'איינגעהאַלטענעם געוויין ענפפערט אָב פּעריל, אינגאַנצען אַריבערבייגען איבער/ן וויג. ענדע. ''